Alþýðublaðið - 28.10.1941, Blaðsíða 2

ALÞYÐUBLAÐtÐ
Þsmjim. 28. OKT. 1941.
MÉR finnst *étt að fara mn
pelta frv. nokfcruro abnenn'
luan orðfuro frá sjó-narniiði Alþfl.
En fyrst vil ég teyfa raér að
refcja a&dnaganda roálsins og viö-
hprf Alþýöuflokksins út af dýr-
tíðannálroi.um. Er þá rétt að
byija á árimi 1939, þegar Al-
þý&nflokkiurinin stóð að því að
gerð var' bireyting á íslenzku
krónunni til lækfcunar samtímis
lögbindingu kaupgjalds. Þá stóð
svo á að ailur atvinnurekstur —
sérstaklega sjávarútvogu/rinn —
var svo mjög í kaldakoii, aö
atvinnuleysi fór hraðvaxaudi.
Alþýðuflokkmtm þótti, þegar
svo stóðu sakir ,rétt að gera þá
tiiraun til þess að rétta við ís-
lenzfca atvinnuvegi, að bieyta
gengi íslenzkrar krónu og um
leið að setja í .1. ákvæði við-
víkjandi kauipgjaldi, samtímis því,
sem lögð var á það rík áherzla
að halda þyrfti mðri verðlagi í
landinu. Það þarf ekki að rekja
þá sögu. Og þó að niokkur (y
ánægja skapaðist út aif lögbind-
ingu kaupgjaldsins, þé var skiln-
ingur veiíkalýðsins á því ,af hvaða
rótuan þessar róðstafauir voru
ruunar ,svo rífcur, þar sem sagt
var, að hægt væri að hamla á
móti dýrtíðinni m. a. með þess-
um ráðstöfunum, að launastétt-
jmar uudu sæmilega vel vúðsinn
bag.
Næsti áfan,gi í þessu máli vaT
gerður árið 1939 með því aö
framlengja ikaupbindinguna allt
árið 1940 en að breyta nokkuið
ákvæðum þeirra I. á þó ileið,
að kaup hækkaði meira í sam-
bandi við vaxandi dýrtíð held-
iur en.' áður hafði verið, samtímis
þvi, að slfk kaups-aukning náði
tll fjölmennari hóps en áður var.
En iöggjöfin frá þvi í apríl 1939
um þetta var' mjög gagnrýnd,
vegna þess að emstakar launa-
stéttir urðu þar hart úti. Úr þessu
var nokkuð bætt haustið 1939,
þar sam þetta var látið ná til
allra launastétta yfirleitt, án til-
Lits til kauphæðar, og varlauna
uppbótin í sambandi við dýrtíð-
ina hækkuð að veiu’jegum mun
frá þvi, sem áður vaT.
Tfirlýsiogar flokkaooa
baustið 1939.
Haustið 1939 lýstu þeir fl.,sem
að rfkisstjórninni standa, stefnu
sinni í þessu móli x>g sikal ég
í þvi sambandi minna á umr.
um það í ríkisstjóminni haust-
ið 1939- Hæstvirtur viðskiftamóla
ráðherra tók þá fyrstur ti'l máls
út af þessari breytingu á -lög-
gjöfinni og iýsti eftirfarandi, sem
ég mun lesa upp, með leyfi hæst-
virts forseta:
„Framsóknarf’okkurinn er mót-
fallirin þeirri stefnu, að kaup-
gjald sé sett með U og hann
hefði miklu fremur óskað, að
samnmgar hefðu getað komizt á
milli verkamftnna og atvinnurek-
enda ,sem tækju við af l.“
Og enn segir sami hæstvirtnr
ráðherra: „Ég ætla að taka það
fram, og vil að það komi skýrt
fram nú þegar, að Framsáknar-
flokkurinn er þessarar skoðunar
.... Reynslan verður svo að
skera úr um það, hvort við höf-
um ékki sagt þar hug okkar ail-
an“.
1 ræðu ,sem ég hélt um þetta
máli, rétt á eftir hæstv. viðskipta-
málaráðhertoa, tdk ég fmm eftir-
Ræða Stefáns Jób. Stefánsson
ar gegn lðgbindlngn kaupsins
Flutt i neðri deiid aiþingis þ. 24. okt. 1941.
farandi — með leyfi hæstv. for-
seita: —
,,Ég vil þá fyrst lýsa því yfir,
að það er síður en svo vilji
Alþýðtifiokks'ris að lögfest verði
kauip og kjör í Landiniu. Það er
Oig hefir verið yfirlýstur \nlji Al-
þýðuflokksins, að að’iar eigi sjálf
ir að finna úrlaiusn á mólUm
sínum og deilum meö samning-
um og samkomulagi sín á milli.
Alstaða Alþýðufiokksins er 6-
breytt í þessu má'li þrátt fyrfr
það, að frv. framlengiT lögbind-
ingu ikaukgjaldsins um 9 mán-
uði, og ég befi vitneskju um
það, að þótt ráðherra Sjálfstæð-
isflokksins hafi ekki enn lýst af-
stöðu sinni til þessa máls, þá
er þó innan þess flokks ríkj-
andi isú skoðun ,að í framtíð-
inni eági setn áður að vera frjólst
samkomulag mi-lli verkamjanna og
atvinnurekenda um kaup og kjör
Það er þvi gengiö út frá þ\ í aö
sú ti'ihögun, sem frv. ætlar. að
koma á, verði ekki til frambúð-
ar.“
Og svo lýsir hæstv. atvinnu-
málaráðherra yfri:
„,Ég get tekið það frani, eins
og báðir hæstv- ráðh-, som hér
hafa talað, h\or fyrir sinn flokk,
að Sjálfstæðisfloikkurmn er í'
g: unjvaLlarat r i ðttm andvigur því„
að löggjafinn ttói af þeim að-
iluiu, sem hér eiga hlut að máli,
þann rétt, að þeir semji einir
um sín* mái.“ A-
Það varð líka sú raunáaj, á,
a'ð um áramótin 1940 og 1941
féil úr gildi btndingi-n á kaup-
gjaldinu að lögum. Þá hófust
samningar milli verkamanna
og atviunurekjenda, er lauk með
því ,aö somtoomuilag varð milli
þessa.rria aðiia um, að taunþegar,
yfirleitt skyidu fá utppbót á
katipi í jöfnu hlutfaili við dýr-
tíðina,, reiknað eftir vísdtölunni,
er koma skyldi tii framkvæmdar
mánuði eftir að vtsitalan hefir
hækkað. Löggjafinn sýndi söníu
stefnu að því er soeni opinbera
embættismenn, m-eð þvi að veita
þeim sömu hluunindi, þó síðar
væri.
DýrtiBin óx mest meAan
kanpiB var lijgbnndið
Á þessum ttrna, meðan lög-
binding kaupgja'.ds í landiinu stóö
eða frá þvt í aprfl 1939 og tiJ
ársloka 1940, varð nofckur bneyt
ing á dýrtíðinni í landinu, en
þó aðaiJega eftri aö stríðiö skall
á, og hygg. ég ,að það muni
rétit vera, að frá þvi er genigis-
breytingarl.ögin voiru sett og þar
til er strfðið skalJ á, muni verð-.
vlsitalan hafa hækfcað úr 100 upp
í 108, og að tilitöluiega lítiJbreyt-
itng hafi orðið á verðlaginu til
áramóta 1939 og 1940. En ffe
muu verðvisitalan hafa veriö 112.
En á árinu, 1940, meðan kaup-
gjald'ið er bundið að 1., meðan
iaunastéttirnar í landinu fá efcki
MQtóomJega uppboriö dýrtfðina
adja, þá hækkaði visitaian mest
og örast, eða foá þvi uim áhauuót
.1039 og 1940, er bún rax 112,
—----------4-----------
ög þar tí! itm næstB ámmót á
eftrit þegar hén eff orðin 146
stig. Það verður ekki sagt, að
þetta undristriki þá tóenningu,
sem nokkuð hefir gætt undan-
farið utm þessi riiál, aö ti.J þess
að hægt sé að halda dýrtíðxnni !
ndðri aé nauðsynlegt að lögbinda :
kaupáð og láta það efcki hækfca
i hlutfalli við hækkað verðlag.
Við höfum eins árs reynslu um !
þetta hér hjá ofckur, §em hefir j
gefið þá raun, að það árið ffer
dýrtíðin mest og örast vaxandi.
Þfít’ta stafar ekfci af þessiari
„sfcrúfu“, sem. menn mjög tala
unu og ekk'i af því að kaup-
gjaldið í landinu hækfcaði svo
mjög verðLagið, hieldur af því,
að verðlagiö á nauósynjavörun-
um, og þá sérstafcLega þeim
innLendu hækkaöi svo hröðum
sknefuim eftri að þaö va-r tekið
úr lögbi’ndingu 1939- — Launa- j
stéttirnar hafa reynt þessa aö- j
ferö,. að fá ekki fulia dýrtíðar- ]
uppbót, og þjóðfélagið hefir
slíka reynslu af þessari aðfierð,
að launastéitirnar í landinu hafa
með réttu1 kvartað uindan ]æssu
.fyrrikiomuJagi. Og stjóJUinála-
menn mega líka líta á það, að
j>essi Leið varð ekki trl þess að j
bjarga út (úr ógöngunium. Við !
höfurn því reynsLuna um þetta, j
og reýnsfcm ‘hefir sýnt, aö að- I
ferðúi er ekki liíeiipileg. j
Ðýrtióarióoln, sem aldrei |
vofii framfevæmd. j
Strax 1940, þegar dýrtíðin fór j
mjög ört va-xandi í Landinu, þá !
urðu miiílar umræöur um það j
í blöðurn og manna á milii. I (
Alþýðuflokknum var mikið rætt J
um þetta. Og Jón BiöndalJ og !
Jónas Guðmundsson sfcrifuðu
greinar um þetca í AlþýðuíbLaðiö,
þar sem bent var á Leið,' sem
rétt var ta|,ið af flokknum að
fara inn á ,og bent var jafn-
framt á, að verðla’gseftrilitið í j
landinu væri svo tvístra'ð, aö
nauðsyn væri að tóoma á öörtim
aðierðum við }>að eftrilit. Sömu-
Leiðis var á það bent, aö sá
geysilega gróði ,sem sfcaipaöist
af söi.u útilutningsvaira til Bret-
Jands ,væri falilinn tál {æss aö
ieggja á hann skatt tij þess aö
hjaida njðri dýntíðtani í landinu.
Það var ekki sök Alþýðutflokiks-
ins, að ekki var gripið til neiima
ráða þá. Árið 1940 hélt áfrarn
mjög hækkandi verðlag'Og vax-
andi dýrtíð í landinu. Á því ári
tóomu þó fram ±111- innan rik-
isstjómariiimar frá viðskiftamáliai-
rábherira uim það að hafa hemil
á farmgjöldu'num meira en áður
var, með þ\n aö setja þaai undri
eftrilit. En unn það náðist ekki
sauikomulag innan rikisstjómair-
innair. Síðan var málið tetóðupp
á regliuiLegu alþingi 1941. Þá var
að, tilhlutun hæstv. viðskiipta-
máLaráðherra lagt frv. fyrri það
þfeig, þar sem tilJaga var um
veiulega fjáröflun rii að halda
niðri dýrtíÖiíQni og tíl nokfcnura
annarra ráðstafona. Frv. þetta
náði dfcki samþykki í þeirriinynd,
sem það var toorið fram.. Stóal
ég ekki á þessu stigi máLsins
fara inn á það nánar, en aöeims
gieta þess, að ég tel mjög heppi-
!egt að stefna hæstv. viðskifta-
málaráðherra utn fjóröflun —
Launaskattiuir — nóöi etóki fram
að ganga. Það var því hnigið
að því ráðt að abgr. 1- í júní s. 1.
sem hæstv. viðskiftamálaráðherra
drap á, þar sem ríkisstjórnánni
var heimiluð nokfcur fjáröflun
bæði beint úr ríkilssjóði og meö
því að Leggja álag á tekjuiskatt-
inn. Og sömuleiðis voru ríkis-
stijórniinni heámilaðar nokfcrarráð-
sitafanir ríkari og meiri heLduir
en áðuir voriu 1. ,svo siem að
ák\eða farmgjöid af vörtim, fluit-
um til Iandsins, með þvi einn-
ig að fella niður toll af tóornt-
vöruni og lækka hann á sykri.
Samtóonmiag um þessar leiðri
náðist helldur ekfci innan rMs-
stjómariinnar. Fulltrúi Alþýðufl.
í ríkisstjóminni var reiðuibúinn
tíl þess að prófa þær ieiðir, sem
bent var á með 1. frá aiþingi
1941, sem ég nefndi, með þvi
að gefa eftri og lækfca toll af
nauðsynjavö rum og með því að
seija anidir stxangara efíir,Iát fiarm
gjölti af innflutiUm vöram. En
um þetía náðist heldiur ekki
samtóomultag. Það sitóð ekki á
AJþýðunofcknum að fara þær Leið-
ir, sem á var benit. Skal ég ekki
um það fuilyrða, hver hefði onðið
^árangurinn af því að fara þeissar
leiðir ,en ég ætila þó, að hægt
sé að sýna með tölum fram á
það, að verðlag á aöflutium nauö
synjum hefði iæfckað, ef þetta
heföi verið reynt, sem einhverju
hefði orkað á veröyísitöluna í
landinu.
Ég sfcal geta þess, eins og kom
(Eram í ræðu. hæsitV. viðskiftamáia
náðherra, að hann, nofcfcrtii eftri
að I1. voira afgreWd á alþingi
Lagði fraan nofckrar tistl. í rikis-
stjórninni, en uim þær náðist efcki
samkomulag, en þar stóö ■ ekkQ
á AlþýðufLofcknum að reyna þær
leáöir tál að læfcka verðlag á
aðfiuttum nauðsynjjavörum. Þrinrv
ig faé'it málið áfram án þess nokk.
uið verlulegt væri gert neina með
■ því að innheimta tékjiuis'lvattinp
með 10% álagi.
j Víðhorfiö er ailt ao»al
i »9 c» áriil 1939.
Snemma í hauist komu raddir
Tram innan rikrssLjórriarinnar ym
það, að helzta lausnin á dýriíðar-
máJTnu væri lógbinding kaups og
jafnvel verðlags á irtolendum af-
urðUm. Ég hygg, að það hafi
verið 20. sept., sem hæstv. við-
siöftamálaráóherra Jagði fraim í
ríkissttjórnánaii ti.Il. sinar umþetta.
FuAJtrúj Alþýðaflofcksnnis í rík-
isstjórnfinni gaf aJdrei von úan
það, að Alþý&ufflokkurinin mundi
vera með jiessu. En fulltrúar
hinína flofcfcarana í ríMsstjórtusmi
fvixtust sitrax í upphafi binda sig
fasta við þessa laiusn og fcröfðust
allitaf svars af mér, þó ég segði
alltaf faið sama nei. Nú vfl ég
ekfci réfcja það, sem fór fram
í rífcissÉjórninui wtm þetta; égtmr
aðeins ábyrgð á tninwm gBrOWw
í rikisstfórnftei. Mia afclrtlB B
þessu máli hefir veriö skýr fvá
upphafi. Má vera, að afsteða ana
arra hæsitv. káðh- hafi efcfcí vffe-
ið eins skýr, eöa amað i því
legiö, sem fram kom hjá þeém,
heldur en síðar kom fram.
Þá vil ég '.'íkja að slöara at-
riðinu, sem vcutíö liefir mesita aead
s,tiöðu Alþýðun. til þessa máls.,
að Jögbinda kaupgjafldið. Hanc
telur, að það eigi að veia ftaáti-
ioomið samningsatriði miILi verka
lýösvns og a-tvinmurekanda hvert
kaupið er. Þó má segja, að Al-
þýðuflofctóurinn hafi vidð frfi
þeriri megmreglu sinini með þvi
um sinn að vera með iögfesitíngtj
kaupgjajds árið 1939. Enginmeg
innegja er svo algeiri að ekkí
megi víkja fra henni, eí alveg
sérsitakar ástæðuir koma trái gneénw.
Spámenn, hagfræðingar og stjóm
málamenn Leggja fram sínar meg-
inreglur jesn tóomið geta fýrirþær
ástæður," aÖ afsakanjegt sé að
víkja frá meginiteg'ium {æstaam.
Og komið geta þær ástæður fytr-
ir í þjóftfélaginu. að AlþýðufllQifck-
urinn vilji víkja frá siumjuim
méginriegLum sínotm. Og það
' xnáttí rettmætt teljast 1939, er
Aibýöuflokkurinn vék frá þessari
uanræddu meginneglu sinni um
kauipgjaldiö. En aðstaðan er altí
önnur nú eoi þá var. Þá va»
atvinnuriekstiuir í fcaldakodi og at-
v'innuleysi fór vaxandi. THraunin
sem þá var gerð, vaH til þess að
reyna a& autóa fcaiuipgetu og kaup
verkamanna með því að örfa
atvinnunekstlurirm og auka viMn-
una. HWsvegar stauda svo sedrir
nú, að yfirleiltt er atvinntírekstur
hér á landi í blóma; hygg ég efcki
ofmælt að segja það. I annan
stað er það svo, að atvinnuleysá.
er, sem batur fief, ekki til í Land-
inu. Aitvinmiifyrirtæiki era yfir-
Ie-tt svo stæð, að þau geta gieitt
sæmilegt kaupgjald. Þegar af
þessum ástæðum er viðheiröð
1939 annars vegar og á þess-
arri stundu hins vegair mrjög ó-
lifct. En til andmæia gegn því
yfirleiti að Lögbinda kauipgýald,
vil ég segja það, að launastétt-
ir era því andvígair, og það af
rétmæium ástiæðum. Þeim finnst
þær eiga að hafa frelsi til þess
að gera samninga um þessi efni.
Og ef svo er, að þeim/fyrir utan
það að þær gera fcröfu til að
haida sínu samningafrelsi, finnst
að atvinnunekstor í Iandinu og
aflooma yfirleitt sé svo, að þ&ö
sé hægt að greiða verkamönn-
um sómasamlega, j>á er enn rík-
,ari andstaðan gegn lögfestinpunni
á þeim tíma ,heldur en þegar
tímamir erti lakari. Hér í JandinK:
hefri nú safnast auður fjár hjá
einstökum fyrirtækjUm og án-
stökum mönnuin yfirieitt; og tiS
þessa dags er efcfcert lát á þeirri
auðsöfnun. Þegar svo er, vœrf eölí-
legt að launastéttimar í land-
inu segðu sem svo: Á að taka
ofckur út úr og fyrirskipa þaö,
að við megum ekki haga vinnu-
samniingum okkar eflix því, sen*
við viljum láta vera, og fk£nve&
settja okkur í hættJu um þaö, að
ef dýrtíðin vex, þá Mum við ekki
uippborið hækkað verðlag með
fcaupUppbót?
í frv. hæstv. viðskiftamáiaráð-
herra er gert ráð fyrir því, afc
dýr'tí'ðaruippbót vefc&i fest, þBnfi-
Fdb. á 3. slðtt..