Alþýðublaðið - 29.10.1941, Side 3

k
SÍÐAN núverandi heimsstyrj-.
öld bra'uzt út> hefir vaxla
li&iði sá mánuöur, a& ekki hafi
dý'rtí&arvísitalan hækka& um
flei'ri eðav færri st:i;g> og oft hefir
hún tekið stór stökk. Nú sí&ast
hækka&i hún um 6 stig og er
nú kiomin í 172 stig. Með' sama
áframhaldi getur ekki li&ið á
löngu áð'ur en allt verðlag í Jand-
inu, hefir tvöfaldazt- Um pað
virðast flestir sammála. að þessi
þ'róun stefni til hins mesta ó-
farnaðar, jafnvel algers hruns
hiþs íslenzka gjaldmiBils. Um
h'itt eru skioðanirnaT skiptári,
hverjar eTu hinar raunverulegu
orsakir þessanar þróunar og
hvernig beri að stemma stiguvið
flóðöldu dýi'tí&arihnar. Þegar á-
kveða skal, hverjar lei&ir séu lík-
légastar tii úrbóla, e'' þa& vitan-
lega nau&synlegt, að fundin sé
hin rétta skýring á oTsökum dýr-
tíðarinnar, og skulu þær þvírakt-
ar hér að nokkru:
Meginorsakir dýrtíðarinnar hing
að't’l eru þrjár:
1. Utanaðkomandi verðhækk
un á erlendum vörum, og hefir
hin mikia farmgjaldahækkun
átt sinn drjúga þátt í h’enni.
2. Hin stórfelda hækkun á
innlendum neyzluvörum.
3. Hin mikla kaupmáttaraukn
ing, er sfríSsgróði útgerðarinn-
ar flæddi jrfir landið, og af völd
um brezka rétuiiðsins hér á
landi. Skal nú hver þessara
meginþátta dýidíðarinnar rak-
in noltkuð.
Hækta lanniialdamia,
H'.n fyrst nefnda orsök getur
með rét:u tal'zt Jwi a ö.i dý>
tíðarinnar, sú, sem fyrst kemur
rlý tí&arflóð'nu. af s a&. Er ró:t
að minna á það, að þagar í
stríðsbyrjun hækku'ðu farmgjöld
stórkostlega oj ur'ðu því þegar
valdandi verðhækkunum á út-
lendum vö'.um .Vitanlega . hefir
e:nnig átí s,ér stað verÖhækk-
un á innkaupsver'ði’er'.endu vör-
unnar ,en hún. var í fyrstu: til-
tölulega lítil. Segjæ má með réttlu,
að v:ð getum á engan hátt ráðiö
vi'ð, að sú verðhækkun bærist
ti 1 ’andsins nema með gengis-
hækkun íslenzku krómmnar og
skal drepið á hana síðar. Farm-
gjaldahækkanirnar höfum við
hins vegar að talsvert miklu lieytj
á okkar valdi, og var það þ.vf
þýðingarmikið atriði, að eftirljit
væri haft me'ð því, að farmgjöld-
in hækku&u ©kki meíra en ítr-
asta nauðsyn kref&i. En .slíkt eft-
irlit hefír briostið mieð öllu. «g
hefir þiói ekki sikort á, að bent
væri á nauðsyn þess.
Farmgja'dahækkun::v hef.ir halt
því meiri áhráf til aukningar ádýr-
tíðinn:, að leyfö hefír vefíð sáma
hundraðshllutaáiagning og ' áð-
ur tíðkaðist of'an á hin háufarm-
gjöld, tollana á þeirn og annan
aukinn kostnað, þrátí fyrir heim-.
ild'ir, 'siem tiil voru í lögum til
þess að hafa hemil á öllu þessu-
Ahrif farmgjaldahækkan anna
•eru bæði bein og óbein. Hin
beinu, áhriif liggja i lalugum uppi,
þar sem ýmsar þýðingai'mikl-
ar erlendar neyzluvöiur, svo. siem
allar s k ö m m t u n a rv ö ■ u r n ar, eru
teknar með í vísitölureikning.nn.
En vitanlega e "u hin óbeiwu á-
hrif af farmgja'.dahækkuninn:ienn
þýðingarmeiri. Mikil] mieirl hluti
allra farmgjialida er gre:ddur fyr-
ALÞYÐUBLAÐIÐ
Orsakir dýrtíðarinnar og
ráðstafanir gegn henni.
Greinargerð fyrlr frnnvarpl Aipýðnflokksins
um breytingar á dýrtfiðarlbgunum frá pwi fi vor.
ir fiutning á framleiðslUvörium,
kolum ,hráefnum og framleiðslu-
tækjum- Hæk’kiun á verði þessr
ara vam eykur framleiðslukostn-
,að'nn á öllum. iunlendUm afurð-
unr og. keniur þvi af stað yer'ð-
hækkurJum á þei'm- Innlendu
neýsluvöriurnar eru síðan mikill
þátiur í dýrtíðarvíslifölunni. Er
hún hækkar, hækkar kaup'ið og
þar með framle’.ðsiluikostnaðurinn
á ný og síðan aftur verð inn-
lendu v.aranna o .s. frv. þessum
óbeinu áhriifum má líkj.a viðþað
er slc:ni er kastað Lá sléttan vatná,
flöt, gárarnir berast langt út frá
þeim stað, er s'.einninn lenti. Að
vfsu myndi þess'i öiriuh'eyfing
hverfa skjót’ega ,ef ekk't kæmu:
stöðugt ný áhrif tij hækkunar,
en á það hefir sízt skort.
Það er því aug.ljóst méil, að
farmgjiaidahækkunin er ekki að
e'ins ein fnmorsökf dý-'tíðxfonar,
heldur einnig ei'nn af aðalþáttum
le n ir. Þa) þar' ekk' I e dur a n-
a ra v t a við e i að athugr Tje'kn-
'nga EimskiþaféOags l.j.'mds s .1.
ár. Otgerðarkiost'naður hefír auk-
izt gffu'Oega ,öl’ sú hækkun e:
. to 'n uppi með hækl.iuðum farm-
gjöld'um ,samt græðir félagið á
5- m'II on k ónui á þéssu eina
ári. Ofan á þessar gífuiifegu upp-
liæðir eru, svo I.tgðir tollar, og
Sííðan álágn'ng; á þá upphæð,-
f ssm þá e ' komin. Sést þá, urn
hve geys'sló'ar upphæ&ir hér er
að .ræða.
fiækkun íslenzkra afarða
Um verðhækkun ísi’.enzkra af-
uj'ða er það að segja, að hún hef-
ir, þrátt fyiir það, að farmgjaMa-
hækkunin hefir hæ'kkað verð út-
• •m'd.i vö unnar úr hófi fram, far-
ið iLangt fram úr verðhækkun er-
lendu varanna og enn lengra
frarn úr því, sem kaupgjaM hef-
ir hækkað á hv-erjum tíma.
• 1 október 1940 er hæk'kun kaup-
gjaddsins ekki orðiin nema 27%
•hjiá þeim ,sem hæstu; kaupupp-
bót fengu. Þá höfðu innlendu vö>
urnar hækkað að meðaHtali nærri
70%. Nýtt krndakjöt hafði hækk-
að um 67% frá því 1. október
ári& áð'ur, smjör Um 50%, ný-
mlóik um 42»/o, kartöflUr um 120
%, en ný,- fiskur frá 68—78°/0
og saitfiskur 118%. 1. okt. 1941
hefir kaupgjáld hækkað Um 66%
en meðallhækku'n á inniendUm
matvörum er 124%, eða nálega
helmingi meiri .Hækkun á nýju
kindakjöti er þá 152% í smá-
SÖT.'U ,á smjöri 155%, á nýmjólk
100%, á kartöflum 150%, á nýj-
um fiski 70—107°/0 en á salt-
fiski 208 %•
TH þess að sýna, hver áh.rif
þetta verðlag á íslenzkum mati-
vörum hefir á vísitöiluna, ska>l
þ-ess gietið ,að hækkun á þeim
inniendu matvöilum, sem teknar
eru í yís'töluna, öð.um en þrauði
smjönlíki og kaífibæti, en það
eru kjöt, fisklui', mjólk log felit-
motl og innlendiir gairðávexiir,
nam samtals 1.408.66 kr., og
eru það 37 stig vísitölunnar, eða
m'eira en helmingur af hækkun
hennar 1. október.
MeðaiLhækkunin á hinum inn-
'M.rl-' m&t\.c:un, nam sem fyrr
segir 124% ,en á hinum erlendu
að meðtöldum brauðum og kaff'-
bæti 76 %• Verðhækkunin á hi.n-
um mnlendú matvörum er þantóg
ekki langt frá því að vera hslm-
ingi meiri en á hinum útlendu
og nærri helmingi meiTi en hækk-
un kaupgjal'dsins, sem var þá
66%.
Enginn vafi er því á, að verð-
hækkun innlendu afurðainma er
önnur megi'niorsök dýrtíðarmnar.
AHmikið af þessum vörtom er
verðiagt af opimberum nefmdum,
'Oig því í valdi hins opinbera að
hafa hiemii á verðhækkun þeirra,
og hvað h'mar snertir, var í lófa
lagið að 1 áta verðliagseftirliitið ná
il þfelrra.
StriisorðiÍBi «o fram-
kvæmdir setnliðsins.
Er þá ko nlð: að hinni, þ iðju
megirjo 'rö't c’ý t.-ðufín-a : Þer i
; kaupmát.a aul’.n n ~u. sem orð.'ð'*
Hefir í: lard'nu vegna stríðsgróð-
ans af ísflsksölu'nium og; vegna
framkvæmda og dva’ar brezka
setu:l;iðs:ns hér á I rndii. Ef i 'sspui'n
h'ins b'ezka setaiiðs efíir íslenzk-
um. afu'ðufi q-j. is'e'tz’íu vinnu-
afli og grelð lu; fy i: þet.a hviort
t\eggja eru alveg, hl'ðstæð aukn-
um útflUtningi á ísilienzkum af-
urðUm eða kemur í stað hans.
• Hvo t tveg-gjia er gre’tt i erlend-
um gjaldeyri. Síðan stríöið hófst,
höfum.v'ð eignast gja’.deyriisforða
er nemur nú yfir hálft annað
hundrað mHljónum króna. Mest-
an hluta þessa gjialdeyris hafa
bankarnir keypt fullu verði og
seljendur hans eignazt íslenzkar
krónur fyrir, sem síðan koma
fram s emkaupgeta á íslenzkum
markaði að meira eða miinna
leyti .Innflutnmgilíin hefir ekki ver
ið hægt a& auka að sama skapi
og gjald'eyristekjurnar hafa auk-
izt- Afleiðingin hefír orð:ð kaup-
máttaraukn'ing, án tijsvarianidi
framtooðs á vörum- N'Iöai>"ct " a.i
er því óe&Hileg hækku-r vö uv::"ö.)
og su'mipart s,,ro” uf á vö ti’t'. Þ r
sero framkvæ r.d-'; B et r e ;•
greidldar í í 'e'z' in k ódíi%
eykst sá pen'.rgaas'ra!tmur að
sama s'kapi sem vö e ð hækk-
,ar í landinu, en heíði ekki au-kizt,
ef gerðar hiefðu ve'rilð ráðstafanir,
sem haldið hef&u niðri vöruverð-
i:nu og þar með visitölunni.
Þessu' flóð'i af erlendum gjáld-
eyri hefði verið eði’.egt að mæ'.a
á tvennan hátt, ef koma hefði átt
í veg fyrir, að verðlagið hækkaði
í landlnu. Með g.3ng«hæ'k'kiua og
ífcjt 1 á s'riðisgróiðirsm., sem síð-
an hefir verið vairið til þess að
halda ri.ðri vöru'werðiinlu í jánidinu
og safnað í sjóð'i til þesis að
mæta erfiðleikum síðar.
Ef gengishækkuu hefði verið
framkvæmd, hefðu þeir, sem
seldui toönkiuinum erliendan gjald
eyri, fengið þeim mun færfí kr.
í hendur, sem þá hefðu ekki
auk'ð verðtoólguna, en ve.rð á e>.
lenjum vö.um hefð'i lækkað og
sámskonar ótoe'i'n áhrif til lækk-
unar á annað vöiuverð hefðu
kom'ið fram, sem áður hefðu
komið til hækkunar. Svipuöum á-
rangri hefði að þessu leyti mátt
ná með ríflegum s-katt'i á strí&s-
gróða e&a stríðsgróðavörum, sem
siðan hefði verið varið til verð-
lækku-nar eða iagt til hliðar til
erfiðleikaáranna, sem síðar mu-niu
koma.
Gengishækkunarleiðiin hefir: til
þessa ekk’i verið tali-n fær vegna
verzlunarsamnmga okka'r, og er
það 'illa farið, en sjálfsiagt, að
all'ir möguleikar tiil þess að
hækka gengið verði framvegis at-
húgaðir.
Alþýðufiiokkiurinn lagði tiil ,að
tekinn væri .verulega hærri
stríðsgróðaskattuir én sá, sem að
loiku-m var samþykktur af þ'ing-
inu. Sömuleiðis hafði fJioikkurinn,
sumar'ið 1940 bent á þá tekju- I,
öf unarleið' að lagt yrði útflutnr
'ngsgjald á þæ * afurðiir, 'sem fl'utt
ar vo ii út með si'riðsgróða, ogf
fjecsu fé varið til veTðlækbtetaTl
Innanlands -Þessar t'l ögur náö:t
ekk' fram að ganga, og sú heim-
'ld sem sí&asta Alþingi sam-
þykkti í þessa átt, hefir enn
ekki verið notuð, enda er að-
staða útflytjenda nú önnur og
lakari en áður'. Ef útiiufningsþ
gjald'ið hefði verið lagt á, meðan
útflytjendur græd'du sem rnest,
hefð'i mátt með því ná stórfé:
ttl þess að halda niðri vöruverð-
inu „awk þess sem útflytjendur
sjálfir hefðu fengið miinna fé til
urnráða og þanniig verið dregið.
úr verðtoólgunni ótoeint, því vit-
anlega hefir taisvert af því fé
er græddist á þennan hátt ,far-
ið í ailsikonar spákaupmennsku.
Dýrtiðaruppbótln sfleið-
Ing, en ekkl orsðk.
Því hefir verið haldið fnam, að
ikaupuipptoót sú ,sem launþegar
nú verða aðnjótand'i ,sé ein af
aðoIio’'sökum dýrtíðarinnar og ti.i-
ögur verlð l.agðair fram á a’þingi
um að banna að gre'iða hærri
verðlagsuppb'ót en gert er nú.
Eins og sýnt hefir verið hiér að
framan, hefir hækkun hins iinn-
lénda afurðaverðs alitaf verið
langt á undan kaitphækkuninni-
og venju’ega helmingi meiri á
Hverjum tímia. Helði vöruiverðinu
verið haldið niðri, hef&i vis'itaian
ekki heldur hækkað. En kaiup-
hækkunin var óhjákvæmileg af-
léiðjng af hækkun afurðaverðsins'
éf ekki átti að .rýr:a lífskjör Jaunar
stéttanna ,þ .e. bæta afkomu ann-
arra stétta á kostnað iaun.þega.
En þar ,sem siður' en svo hefir
verið um neinn alinemna'n nið-
MIÐVIKUDAGUR 29. okt. 1941
urskiurð á tekjum framieiðenda
að ræða og aðstaðia okkar hing-
að til verið þaði góð ,að ekki
hef'ir þurít að rýra. líf.skjör þjóð-
arinnar í heildi hefði' það veriö
liróplegt ranglæt'i gagnvárt laun-
þegunt, ef þeir einir hefðu átt
að bera dýrtíðina samtímis þvi
sem allir framleiðiendur og a>
vinnunekendur bættu stórkost'.ega
aðstöðu sína. SHkar aðgerðir vil Jj
AIþýðuflokkurinn ails ekki fali-
ast á, enda fe’a þær ekki í
::ér kröfu'r t’il annarra stéttia sam-
bærilegar þeim fóirnum, sem æli-
azt er ti.l, að launþegarnir faeri.
Með þeim tiilögum, sem fram
hafa komið um lö.gbind'ingu
kaupsins ,er stefnt að því, að
launastéttirnar ernar fái lífskjör
sín skorin niður.
Þegar því er haldið frani, að
kaupUippibótrn sé ein af aðu’or-
sökum dýrtíðarinn.air, er genglð
fram hjá því aðalatriði, að á-
kveð'in aukning á he'Idárkáuipge u
þjóðarinnar hefi'r átt .sér stað,
eins og áðrir er sýnt. Ef lægra
kaup hef&i verið greitt þetta tímla
biL, hefði hlutur strí'ðsgróðamann-
anna einungis orðið þeim mun
.stærri,, þ. e. að kaufpmátta'aukn-
ingunni hefði1 að vísu verið öðru-
vísi skipt., spákaupmennsk,an og
gróðatora’Jið hefði vei'ið meira og
hagur almennings batnað minná,
sem því svaraði ,en engar líkur
til að verðbólgan í landinu helð.I
verið minnj. Hinsvegar hefði: þá
auðurinn færst á enn ferii hend-
dx. i ■: ' j fi i >1; ! '
Benda má á neynslu stríðsár-
anná 1914—1918. Þá hækkaði
kaupgjiald. mjög lítið, og óx þó
dý t'ðin jafnt og þé':t engu síður
en nú. Enn nærtiækará dæmi e,'
aukn'ng dýrtíðarinnar ár'ið 1940,,
þegar^kaupið var lögbundið og
ekki grei'dd full dýrtíöaruppböt.
Þá hækkaði dýrtíðin enn örar en
árið 1941, eftir að farið var að
? greiða fulia dýrtíða uppbót
og lögbinding kaupsims var af-
numín. Er af þessiu augjjóst, að
það er hin mesta fjar’stæða að
telja dýrtíðaruppbótina höfuð'O-r-
rö'í dý.tíðarinnair.
H ns vegar e fjarri því að Ai-
þýðuflokkurinn vilji ekkert láta
aðhafast til viðnáms dýrtíðinni,
eins og tiilögur þær, sem hé-r eru
fram hornar, sýna og þegar má
vera ijóst af því„ sem nú hefir
vérið sagt um orsakir dýrtíðar-
innar og þau mistök, sem or'ðáð
hafa og þá vanrækslu,, siem
sýnd hefir verið 1 þcssum málurn.
Það verður að te’jast rnjög mið
ur farið, að ekki varð úr fram-
kvæmd dýrtíðarráðs'.aíana á
g u 'dve l1 þeV.ar lögg'a'ar, sem
síðasta alþingi samþykkíi. Eng-
' iri'n vafi er á því„ að ná 'hiefði
rnátt verulegiVm árangri,, ef not-
ar hefðu' verið heimildir dýrtíð-
arlaganna ásamt stmngara verð-
lágseftirlitá. En um það hie'fír’ ekki
náðst samkomujag í ríkisstjórn-
inn\, eirns og kunnuigt er orðið
af umræðUm um þessi mái.
VM umræður um dýrtíðarfrum-
\vap:ð í vetur tenti AlþýðUfliokk-
urinn á ýmsar veiluir í lögunum
fé'rstakiega hið ósamstæða verð-
: lagseftirjit.
Tillögur þær, sem hér eru lagð-
ar fram, miða að því að bæta úr
þeiín ágöllum, sem voru á lögun-
um Um dý tíðarráðstafaniroggefa

i