Alþýðublaðið - 29.10.1941, Blaðsíða 4

MIÐVIKUDAGUR 29. lokt. 1941
Af fc»VOUBLAÐIÐ
ríkisstjórnmm fuilkomið vald til j
þess að taka þess'i mál föstum
tökum.
A&alatriði tillágniamna eru
þessi:
1. Samræmmg alls verðlagseít-
irlits hjá einum aðila, er starf-
ar á ábyrg'ð ríkisstjórnarinnar.
2. Fastari grundva'.la'rreglur fyr
ir v.erÖlagseftirritið til þess að
starfa eftir.
3- Afnám allra tolla á skömmt
unarvörium auk nókkurra ann-
arra vöruitegtunda-
4- Lækkun farmgjalda á þess-
um sömlui vörum niður í það, se'm
þau vioru fyr'ir stríð, og sé þá
miðað við Kaiuipmannahafna.rfarm
gjöld. '
5. Stofnuin dýrtíðarsjóðs og á-
kvæði um tekjuöflun til hans. til
þess að komai í veg fyrir aukn-
ing dýrtíðarinnar. Dýrtíðarsjóðii
séu tryggðar ca. 14 xnillj. króna
tekjur auk útflutningsgjaldsins,
eins og síðar skai nánar gerð
grein fyrir.
6- Or dýrtíðarsjióði sé éinniig
varið fé til að styrkja þá frlamr
leiðendur ,sem ekki fá viðunan'di
verð fyrir aifuirðír sínar, hvort
heldur þær eriu seldar innan-
lands eða fiuttar út-
7- Hinni almennu' heimiid. lum
útflutninigsgjald, siem nú er í lög-
uiiUm, sé breytt í heimild til þess
að leggja útOutningsgjald á vör-
ur, sem seldar effl með stríðs-
gróða.
8 -Heimild fyrir ríkisstjórnina
ef nauðsyn krefiur til að kaupa-
birgð’ir af nauðsynjavönum og
áUnast dreifingu: þeirra á þann
hátt sem hún telur heppilegast.
Skufu nú þessi aðalatriði til-
lagnanna rædd nokkuð.
Verðla gsef ti rl itið egfarm
gJQIdin.
Það er höfuðgalli verðlagseftir-
litsins sem stendur, að því er
dreift á marga aðilft, sem ekk-
ert samstarf hafa sin á mil'li og
enga sameiginliega ábyrgð á því
að halda nlðri verðlaginu. Auk
þess e'u verð’agsnefndirnair skip-
aðar eftir mjög mismunandi sjón-
armiðum. Rdynslan hefi-r sýnt að
með þessui skipulagi næst mjög
óviðundandi árangu-r. NúveTandi
verðlagsnefndir, eins og þær eru
s'kipaðar, skoða sig og eru um-
bjóðendur ákveðinna hagsmuna-
flokka- Það er ekki nema næsta
eðlilegt, að hver nefnd fyrir sig
telji sig ekki hafa sérstaka á-
stæðu 01 að standa á móti kröf-
um umbjóðenda sinna um
verðhækkanir, þegar aðriir aðil-
ar fái að hækka eftir vild- Það
er því hætta á, að enginn vilji
byrja á nauðsynlegu aðhaidi og
verðlagseitirlitið snúist upp í það
að tryggja ákveðnum stéttum
ekki lakari kjör en öðrum tilíekn-
um stéttUm ,að verðlagseftirllitið
snúist u\pp í verðhækkunarkaípp-
hlaup.
Eðlilegast virði'st því að sam-
ræma allt verðlagseftiriitið hjá
einni ríkisverðlagsnefnd, sem Hk-
'isstjórnin skipi og starfi því á
hennar ábyrgð- Með því móti er
bezt tryggt, að öllum aðálUm sé
gert jafnhátt und'ir höfðii ,og ef
um fórn'ir veTður að xæða af
hálfu þeirra, sem verðlagseftirlit-
inu era háðir, þá sé þeim skipt
jafnt og réttlátlega niður og eft-
ir sömu gmndvaljarreglum. Ekk-
ert er eins hættulegt og miisréttli
í þessum efnUm.
Ætlazt er til, að þær verðlags-
nefndir, sem nú eru starfandi o,g
skipaðar eru fulltrúum ákveðinna
áðila, starfi ef tir sem áður og
geri sínar tillöguir til ríkisverð-
lagsnefndarinnar og séu henni fll
aðsiioðar með nauðsynlegar sxpp-
iýsingar. Eðlilegast þykir1, að
farmgjöldin séu> undir samskon-
ar eftirlíti’ og aðrar nauðsynjiar.
Önnur veigamikil ástæða ti'l
þess að samræma ver'ðlagseftrr-
litið er sú ,að þegar ge'rt er ráð
fyrir, að rjkissjóður verji' mikiu
fé til dýríiðarráðstaifana, errauð
synlegt, að ríkisstjórnin geti
tryggt sér, að því vei'ði raumveru-
Iega varið til þess að lækka dýr-
tíðina og að það komi að sem
mestu gagni.
Þá eru í frumváripiinu gefnar
nokkrar meginregluir, sem. ætlazt
er til, að rlkisverðlagsniefnd fari
eftir í starfi sínu, eT hún ákveður
hámarksverð eða hámárksálagn-
ingu.
Aðalreglan er sú, að álagn'ng
verzlana megi ekki nema hærri
upphæð en fyrir stríð, að viðbætt
um þe'm kostnaðarauka, sem orð-
ið hefir við verzlun vörunnar síð-
an stríðið hófst. Þessari megin-
reglu hefir hvarvetna verið fylgt
erlendis ,þar sem verðlagseftir-
I.it hiéfir verið uipp tekið og flm.
þessa frv. er um kunnugt ,t. d.
i Englandi, Daumörku og Noregi
fyrir hertökuna. Er, þá gert ráð
fyrir ,að eígi verði leyfð isngur
sú aðaliegla, að legigja
fasta' hundraðshlu aálagningu á
vörur o.g flutriingsgjöld, hversu
mikið sem þau kunna að hækka.
Með núverandi fyrirkomulagi má
,í ýmsum t'l'fellUm ful'.yröa, að inn
flytjendur græði því me'ura, því
dýrari innkaup sem þei.r gera og
því hærri flutningsgjöld sem þe'r
greiða.
Hvað snertir innléRda: neyzlr.v
vöruir er ætlazt til, að fyrst og
fremst sé höfð hliðsjón af þeirri
aukninglu kaupgjalds og ann-
árs framleiðslu’kostnaðar, sem orð
ið hefir síðan stríðið hófst, en þó
auðvitað tekið tillit til þess, ef
verð á einhverjum vörUm hefir
verið óeðlilega lágt eða hátt í
stríðsbyrjun og þá einnig til
þeirrar aukningar, sem orðið hef-
ir á þjóðaxtekjunum síðan stríð-
ið hófst
Hv.að laudbúnáiía aferðk snert-
ir er r,étt að gera ráð fyr'iír, að
rikisstjórnin feli hagsíofunní
með aðstoð bú'e'kningaskrifs'.ofu
ríkisins að gera yfirlit um breyt-
ingar á rekstrarkosnaði landbún-
aðarins til þess að ríkiisverðlags-
nefndin geti haft h.iðsjón af þess-
úm breytingum, er hún ákveður
\erð á lar.dbúnaða afuóðium. SLk-
ir útreikningar eru; gerðir víða
erlendis og geta komið að margs
konar notum, öðium en hér um
ræðir .
Um fl: nt nángsgj ö Id' n er það
sérstaklega ákveðið, að flutn-
ingsgjöíd á skömmtunarvörumog
nokkrum öðrum tilíeknum vömm
skuli ekki vera hærri en fjutn-
ingsgjöM frá Kaupmannahöfn á
þessu vörium (Vvoru fyrir strið.
Telji ríkisverðiagsnefnd pessi
flutningsgjöld of lág. skal bæta
það sem á vantar, úr dýrtíðar-
sjóði, og sé þá tekið tillit til hins
mikla gróða skipaféiaganna árið
1940, sem áðuir var vikið að í
greinargerðinni.
Loks er ákveðið, að ríkisverð-
1 lagsnefnd skuli óheimitt að á-
kveða hærri áiagnfmgu á skömt-
unarvörium, samtals í heildsölu
og smásölu ,eu 30 af hundraði,
Virðist sú álagning, sem verð-
lagsnefnd leyfir nú, vera óþarf-
lega mikil -Með því verði, sem
var l.iokt, nemur álagning pr. 100
kg. sem hér segir á eft'frtöldum
vörutegundum: á rúgi 18 kr.,
hvelti 20 kr., höfrum 24 kr., sagó
grjónum 51 kr., hrísgrjómum 41
kr., molasykri 36 kr., strásykri
29 kr-, kaffi óbrendu 99 kr., kaffi
brenndu og möliuðu 158 kr. Er
þá gert ráð fyrir aði álagningar-
heimildin sé notuð að Sullu en
hún er samtals 39,75<>/o og virðist
hún vera svo r.'fleg að engin vand
kvæði ættu að vera á því að
selja þessar vörur t l uppjafnaðar
með 30°/o álagningu. Vitainliega
er til þess ætlazt að verðlags-
nefndin geti ákveðið lægri á-
lagnmgu ,ef henni þykir það fært.
Tollalækkanir.
I lögunum var áður heimild til
að afnerna korntoHinn og hálfan
sykuTtoIlinn. Þessi heimiLd hefir
ekki verið notuð. Núer lagt tii, að
allir tollar á skömmtunarvörum
svo og á ftráefnum til kaffi-
bæós -iog smjörlíkisgerðar skuli
felldir niður ti'l 1. jan. 1943.
Enginn vafi er á þvi, að talsr
vert mundi miuna um það, ef
tollalækkum þessi yrði framkv.
svo og farmgjaldalækkuin sú og
álagningar ,sem gerð hefir verið
grein fyrir. Aftán viö grein-
argerð þessa eru útreikningar, er
sýna, að farmg jáida 1 ækkun in,
íollalækkunin og álagningar-
lækkunin á skömmt'unarvörunnm
e'num mundi Iækka vísitölunaum
tæp 5 Siíiigi,, og er þá aðeins tekin
með hm beina lækkun vísitöliunn-
ar af þessum aðgerðum, en ekki
hin óbeina. Þessi lækkun
þyrfti ekki að kosta h ’ö opinbera
nema rúmlega 2,7 millj'. 'kr1., eða
um 566 þúsund kr. á hvert sHg,
sem vísitaian er lækkuð um- Er
þá gert ráð fyrir fullium uppbót-
um tií skipafélaganna, en ekki
virðist ösianngjarnt að ætlia ,;að
þau gætu borið einhvern hluta
þessa kostnaðar |aif hinum ó-
hemju mikla gróða ársins 1940.
DJrtiAarsjótunno.
TH þess að standa straum af
útgjöidum þeim, sem ákve'ðin
verða td dýrtíöarráðstafana, skal
slofna sérsíakan dýrtíðiarsjóð »g
eru tekjlur hans þiessar til társ-
Ipka 1942:
1. 8 millj. kr. framlag úr rík-
issjóði. 1
2- Tekjur af striðsgróðaskatti
af tekjum ársins 1941.
3- 'Sérstakt gjald, er Jagt sé á
þær skömmtunarvöriur, sem út-
hlptað er sérstaklega (þ. e. um-
fram skömmtunarseðla almenn-
ings) tiL veitingahúsa, iðnfyrir-
tækja og brauðgerðarhúsia.
4- Aukaskattur á kvikmynda-
sýningar. l
5- Álag á tekju- o<g eignaskatt-
inn, sem þiegar hefir verið á Jaigt
samkvæmt heimild frá siðas'a
alþingi.
6- Otflutnmgsgjald á vöriur,
sem seldar eru með strí'ðsgróða. 1
Á sérstökú fylgiskjali er ge”ð j
áætlun um, hversu mikium tekj- I
um dýrtíðarsjóðiur fengi yfLr að |
ráða samkvæmt þessum tillögum, |
miðað við 1 ár. Þó er ekki gerð
þar nein áætlun Um útflutnings-
gjtaldið. Eru þetta ca. 13,7 milij.
kr., og er enginn vafi á því, að
miklu mætti áorka tii þess að
hamla á móti dýrtíðinni, ef þess-
um peningum væri skynsamlega
varið- Má mynda sér nokkra
hugmynd ium það ’af áætlun
þeirri um lækkun á skömmtunar-
vörunUm, sem hér er aftan við
greinargerðina sem fylgiskjal og
áður var’ á minnzt ;
Um hina einstöku l'Iði tekjluöfl-
unarinnar skal að öðru leyti lekrö
fram: 1
Allt útlit er fyrir, að mjög mik-
il'l tekjuafgangiur verði hjá rikis-
sjöði á árinu 1941. T. ‘d. er
kunnugt, að tekju- og eignaskatt-
ur og stríðsigróðaskatíur gefa í
ríkissjóð unr 11 niillj- kr., og er
það 9 millj. kr. meira en á-
ætlað var í fjárlögum þessa
árs. Tolltekjur ver'ða og langjmi
meiri en nokkra sinmsi fyrr, og
er áre:ðan;iega óhætt að geða ráð
fyrir mjög miklum umframtekj-
um af peim. Það virðllst því á
engan hátt. óvarlegt að gera ráð
fyrir 8 millj. kr. framlag; úr rík-
issjóði tiil þessara mála til ár's-
loka 1942. Má á það benda, að
í frv-, sem viðskiptamálaráðhern-
ann, Eysteimn Jónssoin, hefir lagt
fram á alþingi, er einnig gert
ráð' fýrir 8 millj. kr. rikissjóðs-
framlagi í dýrtíðarsjóð.
Gert er ráð fyrir, að hinn sér-
staki sLríðsgróðaskattur árið 1942
renni í sjóðinn. Var hanin um 3
millj. kr. árið 1941. Alþýðu-
flokkurinn mlun leggja fram sér-
stakt frv. um hækkun stríðs-
gróðaskatisins í samræmi við
þær tillögur, sem, af hans hálfu
hafa áður verið lagðar fram, en
náðu þá ekki fram að ganga.
Um bíóskat.inn og skömmtun-
arvöruskattinn eT það að segja,
að þeir miða að því að ná tii
þeirrar sérstöku eyðs’.u og ð-
venjulega gróða, sem stendur í
sambandi við verðbólgu þá, sem
fylgt hefir í kjölfar stríðsins, og
hins sérstaka ástands, sem ríkji-
hndi er í lamdinu. Herir eHirspUm
á þeim sviðum, er skattar þessir
eiga að ná til, aukizt. svo mjö-g',
að ekki hefir verið hægt að full-
rægja henni. Virðast þvi skattar
þessir fyllllega' réttmælir. Sjálf-
sagt mæ t' skattLeggja ýmsa aðra
ey'ðslu án þess, að almenningiur
y:ði þess ver'ulega vax, t- d. hina
miklu b'lanotkun, og mælti at-
huga fleiri tekjuöflunarledðir í
sambandi við meðferð málsins,
ef ástæða þykir til- I
Vera má, að einhverjum kiunni
að þykja flm- þessa frv. óþarf-
lega stórtækir, þegar gert er ráð
fyrir, auk útfiutniingsigjalds, ca.
14 millj. kr. tekjum dýrtíðarsjóðs.
Flm. hafa ekki hugsað sér, að
reynt verði að lækka vísitöluna
verulega frá því, sem nú er, en
hafa gert Xáð fyrir, að hægt væri
að ko:na í veg fyrir frekari hækk-
un hennar. Mætti því e t. v. gera
ráð fyrir, að ekki þyrfti að nota
allan dý t'.ðarsjóð nn á þainn hált,
sem frv- gerir ráð fyrlr. Er þá
ætlazi t:’l að fé það, sem afgangs
kynni að verða, verði geymt til
þess að mæta þeim erfiðleikum
eg því atvinnuleysi, sem búast
má við eftir stríði'ð, og tiil þess
að hetja nýjar framkvæmdir, sem
fnikil þörf mun á verða á ýms-
um sviðUm.
Gera má ráð fýrir, að nokkuð
verði að flytja út af vörum, sem
ekki er hægt að selja viðunandi
verði á íslenzkum markaði, t d.
ýmsar landbúnaÖarvörur. Er því
óhjákvænilegt að æ.la nokkurt
fé til uppbóta á slíkum útflutn-
ingi, þar sem e’.la yrði að taka
hærra verð fyrir þæ:r afurðir,
sem seldar eru innan lands. Það
er hms vegar lagt á vald ríkis-
stjórnarinnar að ákveða, hve
miklu upphæðimar skuli nema
og hverjir skuli njóta þeixra.
Birgðasðfnnn.
Birgðasöfnun í lainidiuU stendur
ekki í neinu hlutfalji við fjár-
hagsgetu landsmanna. Er það
mjög skaðlegt, þar sem alltaf
vofir sú hætta yfir, að aðflutn-
ingar til' landsins teppist um
ýengri eða skemmri tíma, og enn
fremur þar sem. vöiuverð fer sí-
fel.lt hækkandi. Þvi þykir rétt að
gera ráð fýrir þeim möguleika,
að hið opinbera verði að taka
að sér að einhverju leyti — éða
jafnvel hafa forgöngu um —
birgðasöfnun á nauðsynjavörum
til þess að tryggja, að ávallt sé
nægilegt til af nauðsynlegustu
vörum, svo mikið aem ko.stur er
að afla og geyma á hverjum
tima. Hefir nokkur misb estur
orðið á, að verzlun.árfyrirtækii;n
sæju fyrir1 því að hafa sem mest-
ar b:rgðir. Má benda á það, að
stjómum allra N’or'ðurlandanna
þct’.i nauðsynlegt, þegar stríðið
var yfiXvofandi, að láta bið op-
inbera garigast fyrir birgðasöfnun
í stórum stíl, og hefir sú fyrin-
hyggja kiomið í góðar þariir, t. d.
í Svíþjóð.. Þessum tilgangi, að
tryggja sem mestar birgðir í
landinu, má e- t. v. ná með góðri
samvinnu hins optabera við hlut-
aðeigandí verzlunarfyrirtæki, en
nauðsynlegt þykir þó, að tii sé
Iagabeímild, sem hægt sé til að
taka, ef með þarf.
Duglega krakka,
unglinga eða eidra fólk vantai* til að
bera út Alpýðoblaðið.
Talið vid afgs*eiðslu blaðsins Alpýðn-
húsinn.
Kápuefni,
svart og dökkblátt og fleiri fallegir
litir, teknir upp í dag.
Vei zlunin SNÓT,
Vesturgötu 17.