Alþýðublaðið - 24.12.1941, Side 6

6
J ÓLABLAÐ
Jóhcinn
Sveinsson
ccind. niacj
Lúftur ríki Buttormsson.
Auður, ástir og skáldskapur.
Flestir eða allir íslendingar, sem komnir eru til vits
og ára, kannast við Loft ríka. En iþað er líka lítið
meira en nafnið eitt, og Það jafnvel hjá þeim, er bezt
vita. í blámóðu aldanna hillir hann uppi, auðmanninn
mikla, volduga höfðingjann og skáldið, sem kvað ekka-
þrungin harmljóð og mansöngva til ástmeyjar sinnar,
sem hann mátti ekki njóta. Ganga sögur miklar af
auði Lofts og rausn, en flest, sem fyrri alda sagnarit-
arar herma fná ævi Lofts, eru munnmæli ein, enda ritað
tveimur öldum eftir dauða hans. Eru allar þessar
sagnir um Loft sundurlausar og ónákvæmar og erfitt
að hafa hald á þeim. Eigi að síður hafa nokkrir sann-
leiksmolar geymzt í þeim, þótt margt sé þar málum
blandað. Það mesta og elzta af því tagi er að hafa hjá
Jóni Gissurarsyni á Núpi í Dýrafirði í ritgerð hans um
siðaskiptin, Birni á Skarðsá í Skarðsárannál og Jóni
Egilssyni í Biskupsannálum. Nú síðast hefir dr. Jón
Þorkelsson dregið saman það helzta, sem vitað verður
um Loft í Kvæðasafni bmf.
Annað er lítt vitað um ævi Lofts, nema það, sem
ráða má af annálum og fornbréfum. En slíkar heim-
ildir eru jafnan magrar og sýna aðeins ytra borð
mannsins, en ekki persónuleika hans eða skaphöfn,
nema hvað endrum og eins kann að vera hægt að
skyggnast undir yfirborðið og fylla í eyður stað-
reyndanna.
Vafalaust hefir Loftur verið mestur auðmaður á
sinni tíð á íslandi. Jón Gissurarson lætur mjög af
rausn hans og höfðingsskap. Sagt er að hann hafi haft
um sig sveinahirð mikla og riðið jafnaðarlega með
tuttugu sveina, að sjálfsögðu vopnaða, milli búa sinna.
En jarðeignir voru miklar og höfuðból mörg. „Einka
hofgarð sinn hélt hann á Möðruvöllum“ í Eyjafirði.
Björn á Skarðsá segir í annálum sínum, að Loftur ætti
áttatíu stórgarða, og víst er um það, að hann átti
geysimörg stórbýli. Skal hér aðeins nefna stórbýlin
Möðruvelli og Lögmannshlíð í Eyjafirði, Sjávarborg í
Skagafirði, Másstaði og Ásgeirsá í Húnavatnsþingi,
Njarðvík og Ketilsstaði á Austurlandi, Mörk og Efra-
Dal undir Eyjafjöllum og Skarð, Staðarhól og Flatey
fyrir vestan. Auk þess hafði hann Sauðanesstað um
stund að léni. af Jóni Vilhjálmssyni Hólabiskupi. Af
gjafabréfi til launsona sinna og af skiptabréfinu eftir
hann og konu hans, en bréfin eru bæði prentuð í ísl.
fornbréfasafni, sést hvílíkt feikna jarðagóss og lausafé
hann átti. Þremur launsonum sínum gefur hann til
samans 9 hundruð hundraða í fasteign, en eftir lát
þeirra hjóna fá skilgetnir synir hans IIV2 hundrað
hundraða í fasteign hvor, 2 hundruð hundraða í
virð.'ngarfjám og 72 hundruð í smjöri, en dætur hans
tvær skilgetnar fengu hálfu minna en bræðurnir. Var
því engin furða Þótt hann hlyti viðurnefnið hinn ríki.
Ríkur þýddi raunar í fornu máli voldugur, en Loftur
fór ekki með meiri veraldleg völd én margir aðrir um
hans daga. Að líkindum er því orðið „ríki“ í merk-
ingunni auðugur. Hitt er annað mál, auðnum fylgir
ávallt vald, eins og sjá má á vorum dögum, enda hafa
merkingaskiptin í orðinu orðið þess ,vegna. En þrátt
fyrir auð sinn varð hann ekki gæfumaður með öllu,
að því er háttalykill hans sýnir og síðar verður vikið
að, og sagnirnar segja, að hann hafi dáið í aumu koti,
og verður einnig minnzt á það síðar.
Jón Gissurarson getur þess, að Loftur hafi þjónað
Noregskonungi með fjóra sveina (Eiríki af Pommern)
og verið dubbaður til riddara af honum, og „færði eftir
það fálka í blám feldi“ og tilfærir. vísu eftir síra Ölaf
Halldórsson á Stað í Steingrímsfirði, er lifði um og
eftir aldamótin 1600:
Færði hann í feldi /blá
fálkann hvíta skildi á.
Hver mann af því hugsa má
hans muni ekki ættin smá.
Nú er það vitað, að Loftur hafði ekki fálka, heldur
höggorm í innsigli sínu.
Skal nú vikið um sinn að því, sem sannsögulega er
vitað um Loft. Hann var stórættaður í báðar ættir.
Faðir hans, Guttormur Ormsson, sonur Orms lögmanns
Snorrasonar á Skarði, var kominn í beinan karllegg af
hinum fornu Skarðverjum. í móðurætt var hann kom-
inn af hinum nafnkunnu Möðruvellingum í Eyjafirði.
. Ekki er fæðingarár hans þekkt, en varla er hann fædd-
ur miklu eftir 1380, en Þó iíklega nokkru fyrr. Heim-
ildir benda til, að hann hafi verið utan 1403 og þar í
kring. Árið 1406 getur hans aftur í bréfum. Síðan
finnst hans ekki getið þar fyrr en 1414, og er líklegt,
að hann hafi þá einnig verið erlendis. Er trúlegt, að
hann hafi í annaðhvort þetta skipti verið við hirð
Eiríks konungs af Pommern, sem þá var konungur yfir
öllum Norðurlöndum. Á unga aldri var hann sveinn
eða ráðsmaður auðugrar ekkju, Guðrúnar Haraldsdótt-
ur, er gaf honum Efra-Dal í þjónustulaun. Lofti tæmd-
ust arfar miklir eftir foreldra sína og frændur. Virðast