Alþýðublaðið - 31.12.1941, Side 1

MIÐVIKUDAG 31. DES. 1941
305. TÖLUBLAÐ
i inTn
.iiaLlllD
PÉTURSSOM.
STEFÁN JÓHANN STEFÁNSSON
Við
amó t.
ARIÐ 19 4 1 verður vafa-
laust talið mjög viðburða-
mkt ár um heim allan. Á árinu
hafa iþó ef til vill ekki skeð
margir viðburðir, sem hafa
valdið stórkostlegum . tíma-
mótum eða breytingum á því
óstandi, er um skeið hefir ríkt
um víða veröld. Án þess að til
úrsiita hafi dregið í hinum
mikla hildarleik, hafa fleiri
aðilar, og mjög í samræmi við
'það, er flestir bjuggust við,
gerst þótttakendur og gjöra má
fullkomlega ráð fyrir því, að
ýmsir þeir atburðir hafi skeð
ó árinu, sem verði. undirstaða
margra óráðinna en án efa
merkilegra viðburða, er bíða
framtíðarinnar.
í Þessari grein verður ekki
ritaður annáll ársins 1941, en
aðeins drepið á nokkra atburði,
sérstaklega þá, er tengdir
kunna að verða viðburðum ó-
komna tímans, bæði hér á
landi og annars staðar-
I. Síálfstæðismál islanðs
Stjórnarfarslegt sjálf-
stæði.
Á alþingum 1928 og 1937,
voru samiþykktar einróma yf-
irlýsingar allra stjórnmála-
flokkanna um, að það væri
vilji íslenzku þjóðarinnar, að
taka umráð allra sinna mála í
eigin hendur strax þegar á-
kvæði sambandslaganna frá
1918 leyfðu. í sambandi við
þessa ályktun var þvií lýst yfir
ó allþingi af hálfu Alþýðu-
flokksins, að hann vildi stefna
Gleðilegs
nýárs
óskar Alþýðublaðið
öllum lesendum sín-
um og þakkar þeim
fyrir liðna árið.
að því, að lýðveldi yrði stofnað
á íslandi þegar þess væri kost-
«r. — Á þingi AlÞýðuflokks-
ins í nóvember 1940 var, sam-
þykkt. einróma sú stefna
flokksins, að vinna að því, að
varanleg skipun fengist á sjálf-
stæðismál þjóðarinnar ,,á þann
hátt, að þjóðin haldi fullveldi
sínu og ísland verði sjálfstætt
og óháð lýðveldi, er fari að
öllu leyti sjálft með mál sín.“
Það voru vissulega merkir
atburðir, sem gerðust á Alþingi
íslendinga aðfaranótt hins 17.
maí síðastliðinn- Þessir atburð-
ir vcru að vísu rökrétt afleið-
ing af fyrri ályktunum, her-
námi Danmörku og útilokun
alls sambands við danska aðila,
og að mestu leyti áframhald á
þeirri braut, sem mörkuð var í
sjálfstæðismálinu á fyrri þing-
iim. — Hinn 17. maí síðast
liðiun var leiðin í sjálfstæðis-
málinu skýrt mörkuð, þannig,
að ekki skyldi endurnýja sam-
bandslagasamninginn við Dahi,
en ganga þó ekki frá formleg-
um sambandsslitum og endan-
legri stjórnarskipan ríkisins að
svo stöddu, þó að því verði ekki
frestað lengur en til styrjald-
arloka, að kjósa ríkisstjóra, og
að lýsa yfir Þeim vilja, að
lýðveldi verði stofnað jafn-
skjótt og sambandinu við Dani
verður formlega slitið.
Það er vert að gefa sérstak-
lega gaum þeim lið ályktana
Alhingis, er ræðir um framtíð-
arstjórnarSkipun landsins- Þar
var gefin ákveðin viljayfirlýs-
ing allra viðstaddra alþingis-
manna um, að stofnað yrði lýð-
veldi á íslandi strax og hægt
væri að ganga frá framtíðar-
stjórnskipulagi landsins.
Fyrstu aldirnar eftir byggð
íslands, var hér lýðveldi. Við
höfum aldrei. átt íslenzkan
kcnung, búsettan í landinu.
Það er því næsta eðlilegt, að ís-
lenzka þjóðin kjósi lýðveldis-
formið á sínu framtíðarstjórn-
skipulagi- Og Alþýðufl. hef-
ir ástæðu til þess að vera á-
nægður yfir þessari yfirlýsingu,
þar sem hún er í fullu sam-
ræmi við yfirlýsingar flokksins
á Ailþingi 1928 og 1937, þegar
þó engir aðrir stjórnmála-
flokkar vildu undir þá yfirlýs-
ingu taka- í þessu máli fer Það
sem oft endranær, að Alþýðu-
flokkurinn markar fyrst lín-
urnar, og síðan verða aðrir
sammála um að fylgja málun-
um eftir og leiða þau í höfn.
íslendingar hafa fulla ástæðu
til þess að treysta því, að hægt
verði að framkvæma yfirlýs-
ingu Alþingis um fusllkomið
sjálfstæði íslands. Þetta styðst
nú einnig við þá samninga, sem
ísland hefir gert bæði við
Bretland og' Bandaríkin um
hervernd landsins, þar sem
bæði þessi engilsaxnesku stór-
veldi heita því fyrir sitt leyti,
að viðurkenna fullveldi íslands
og vinna að því við friðarsamn-
ingana að afloknu stríði, að það
verði fullkomlega tryggt. Og
þessar þjóðir hafa einnig með
Því að taka á móti sendiherr-
um frá okkur bæði í London og
Washington, í framkvæmdinni
viðurkennt fullveldi íislands.
Það má hiklaust gera ráð
fyrir því, að íslenzka þjóðin
kjósi ekkert fremur og vilji
eindregið, að formleg sam-
bandsslit verði framkvæmd
með vinsamlegu samkomulagi
við alfrjálsa Danmörku, og
með gagnkvæmum skilningi og
fullu samkomulagi við hma
ágætu dönsku menningarþjóð,
enda benda fregnir til þess, að
skilningur, þroski og velvild
danskra stjórnmálamanna,
muni auðvelda slíkar æskilegar
framkvæmdir. Og ég vil einnig
taka það skýrt fram, að ég tel
sjálfsagt, að strax og ástæður
leyfa, taki ísland upp að nýju
náið samstarf víð hin Norður-
löndin, meira og öflugra en
nokkru sinni fyrr. Fer og bezt
á því, að þar verði fimm jafn- •
réttháir aðilar, fimm sjálfstæð
ríki, er semji sín á milli um
málefni sín.
Meimingarlegí sjálf-
stæði.
Á ‘síðustu tímum hefir verið
mikið rætt um svokölluð „á-
standsmál11 í sambandi við
dvöl erlenda setuliðsins í
landinu. Þar hefir ekki sjaldan
gætt óróa og öfga. En þess er
ekki aö dyljast, að það hafa
skapazt ýmis vandamál félags-
legs eðlis og þarf að taka á
þeim með ró og stillingu, al-
veg öfgalaust- Veltur mest á
innra styrkleika þjóðarinnar og
metnaði. hennar, hversu tekst í
því efni. Brezkur her kom
hingað, og var óboðinn gestur
— og af sumum talinn óalandi
og óferjandi. Þessir gestir
reyndust í framkomu óvenju-
legir vegna sérstakrar hátt-
* semi, afskiptaleysis, og prúð-
mannlegrar framgöngu. Þeir
hafa virzt vel í augum allra,
er ekki hafa verið haldnir ein-
sýnni andúð eða jafnvel full-
komnum fjandskap til hinnar
brezku, Þjóðar. — Bandaríkja-
Stefan Jóhann Stefánsson við skrifborð sitt,
hjbrinn kemur hingað samkv.
gerðum samningi. Framan af
hefir dvöl hans skapað ýmiss
vandamál og sorgaratburði.
Eru þessir Engilsaxar stundum
fullmiklir fyrirferðar, og hefir
af því leitt nokkra árekstra- En
eftir að Bandaríkin komust í
stríðið, og einnig fyrir atbeina
áhugasamra og velviljaðra yf-
irmanna, bæði herstjórnarinn-
ar hér og stjórnmélamanna í
Bandaríkjunum, hefir þetta
mjög breytzt til batnaðar. Er
þss að vænta, að það verði til
frambúðar. Eftir að Bandaríkin
komust í stríðið, hefir verið
fullkomin samvinna og sam-
stjórn milli (þeirra og Breta. Er
sá munur, er áður var á her
þessara þjóða því að mestu leyti
hiorfinn- Engin ástæða virðist
lengur til þess að gera veruleg-
an greinarmun á aðstöðu ís-
lendinga til setuliðs þessara
þjóða. Hvorutveggja herinn
ber að sjálfsögðu að umgang-
ast með fullkom(inm kur;teisi
og gæta þess vandlega, að is-
lenzkur metnaður njóti sín á
þann hlátt, að framkoma ís-
lendinga sé hvorki smjaðrandi,
illkvittin eða ofstækisfull.
Þetta á jafnt við um karla sem
konur. Á Þann hátt bjarga ís-
lendingar mest manndómi sín-
um og metnaði, ef iþeir sýna
hvorutveggja í senn, að þeir
kunna að umgangast erlenda
menn án óþæginda, og án þess
að þeim verði það sjálfum að
tjóni. Þetta eru þær innri
varnir íslenzku þjóðarinnar, —
sem ber að leggja sérstaka á-
herzlu á, og er allt undir því
komið, að þessa sé gætt af
hálfu íslendinga- Þeir hafa
sjálfir í höndum s-ínum, eins og
oft áður, eigin fjöregg, þjóðerni
og tungu. Verndun þessara
verðmætá verður að koma inn-
an frá, frá þjóðinni sjálfri. —
Samtök stjórnmálamanna,
blaða og menningartækja, eru
næsta nauðsynleg til áhrifa á
þjóðina í Þessa átt, en varast
skyldi ógnandi árásir, njósnir
og ströng valdboð, sem hætt er
við að yrði misbeitt, og harð-
ast myndi koma niðtir á þeim,
sem ekki eiga mesta sökina, en
umkomuminnstir eru. Eg hefi
þá trú á þjóðinni, þrátt fyrir
ýmsar misfellur ærið margra
einstablinga, í þessum efnum,
að hún fái staðizt þessa eld-
raun. En "þar reynir vissulega
á styrk hennar og heilbrigðan
metnað, og ætti sú þrekraun
ekki að verða ofurefli. Flestar
þjóðir hafa við meiri hættur
að glíma, án þess þó að óttast
um örlög sín. Og ekki er minnst
um vert þá sjálfstæðisbarátt-
una að vernda menningu sína,
Þjóðerni og manndóm.
II. islenzk dægnrmál.
Dýrtíðarmálin.
Á liðnu ári hefir einna mest
borið á umræðum í ræðu og
riti um dýrtíðarmálin. Verður
saga þ.ess máls ekki rakin hér
ítarlega. Þó skal getið nokkurra
höfuðatvika, og þá einnig for-
sögu málsins, þeirrar, er skeði
fyrir árið 1941- Höfuðdrættir
mélsins eru þessir: 1) Kaup-
gjald og ísL afurðaverð var
lögbundið í apríl 1939, 2) í des.
1939 er þessum lögum breytt
á þá lund, að hækkuð er lög-
boðin 'uppbót launamanna, og
íslenzkar afurðir teknar út úr
lögbindingunni. 3) Á árinu
1940 þegar allt kaup er lög-
bundið og hækkar ekki til fulls
í samræmi við verðvísitölu,
hækkar samt vísitalan mjög
mikið 4) 1. janúar 1941 fellur
úr gildi lögbinding kaupsins og
þá takast samningar launa-
stéttanna um það að fá fulla
uppbót á laun sdn í samræmi
við hækkandi dýrtíð. 5) Á vor-
þinginu 1941, stóðu miklar
deilur um dýrtíðarmálin. Til-
lögur komu fram um að leggja
á sérstakan launaskatt í dýr-
tíðarsjóð. Alþ.fl. lagðist ein-
dregið gegn því, að slíkur
skattur væri lagður á, og fékk
því til leiðar komið, að lög um
hann náðu eigi fram að ganga-
Á þessu sama Þingi voru sett
nokkur ákvæði í sérstökum
dýrtáðarlögum. 6) Þessi dýrtíð-
arlög voru ekki að neinu veru-