Alþýðublaðið - 18.02.1942, Blaðsíða 3

MIÐVIKUD. 18. FEBR. 1948
ALÞÝPUBLAÐIÐ
Stefán Jóh. Stefánsson:
Afstaða stjérnmálaflokkanna
tll lannastétta landsins.
ur íslenzkra atvmnuvega naesta löggjöf myndi mæta nokkurri
bágbcrinn. Kreppa hafði tþá j óánægju, varð iþað þó niðurstað-
staðið yfir í landbúnaðinum um an meðal fulltrúa alþýðusam-
takanna, að leggja ixm á þessa
ALÞÝDUBLAÐIÐ
Ritstjóri: Stefán Pétursson.
Ritstjórn og afgreiðsla í Al-
; þýðuhúsinu við Hverfisgötu.
f Símar ritstjórnarinnar: 4902
(ritstjóri), 4901 (innlendar-
fréttir), 4903 (Vilhjálmur S.
Vilhjálmsson heima) og 5021
(Stefán Pétursson heima).
Símar afgreiðslunnar: 4900
og 4906.
Alþýðuprentsmiðjan h. f.
Bandalag opinberra
starfsmanna.
AÐ MÁ TELJAST tií
•mikdlla tíðinda í sögu al-
þýðusamtakanna, þegar heil
stétt launþega, sem áður hefix'
lítil eða engin samtök haft,
stofnar til víðtækra félagssam-
taka með sér.
Þetta hefir nú gerst. Lands-
samband starfsmanna ríkis og
bæja var stofnað um helgina,
og það mun allt af verða talinn
sögrúegur viðburður þegar rætt
verður um alþýðuhreyfinguna.
Hins vegar hefir stofnun
þessa sambands haft þó nokk-
urn aðdraganda. Á undanföm-
um árum hefir verið að þessu
stefnt, þó að hreyfingin hafi
verið hægfara, sem og eðlilegt
er, þar sem hér var um nýja
stétt að ræða að mestu leyti,
og opinberir starfsmenn hafa
til skamms tíma varla talið sig
til launastéttanna, en þannig
hefir það lika verið í öllum
löndum. Þeir hafa verið seinni
að átta sig á stéttarviðhorfi sínu
og sögulega verkefni en hinir
launþegarnir. En þeir hafa líka
reynst, þegar þeir voru vaknað-
ir, mikiivægur þáttur í fag-
legum og pólitískum samtökum
launastéttanna, því að hvað
sem sagt er um það, að pólitfk
eigi ekki að komast inn í sam-
tök launþega, — þá er það
nú svo, að án stjórnmála-
legs stuðnings geta hin fag-
legu samtök afar lítið. Sést það
og Ijóst nú. Flokkar stórfr2m-
leiðenda í sveit og við sjó ráða
lögum og lofum. Af skammsýni
launþeganna er flokkur þeirra
ekki því afli búinn að geta var
ið tþá gegn árásum á kjör þeirra.
Þess vegna er byrðum dýrtíð-
arinnar nú velt yfir á bök
launastéttanna, en stórgróðan-
um hlíft svo sem frekast er
unnt.
Það er áreinanlegt, að allir
þeir mörgu alþýðmnenn um
gjörvallt ísland sem hafa á
undanförnum árum með þrot-
lausu starfi byggt upp alþýðu-
samtökin. fagna því einlæg-
lega, að opimberir starfsmenn
hafa nú bundist öflugum sam-
tökum, og það mega opinberir'
starfsmenn verax vissir um, að
'þaðan eiga þeir fulls skilnings
að vænta og öruggs stuðnings
í framtíðinni, þegar á þarf að
halda.
Þetta kom og berlega fram í
árnaðaróskum þeim, sem Al-
þýðusamband íslends sendi
stofnþingi bandalagsins. Það
bauð fram saœstarf. Það rétti
ilt hendina til sameiginlegs
ATÍMUM ÞEIM, er nú
standa yfir, er að vonum
mikið rætt um launastéttir
landsins, afkomu þeirra og af-
skifti löggjafar og framkvæmda
valds af kjörum og högumþess-
ara stétta. Það er og næsta eðli-
legt, að svo sé. Launastéttirnar
eru mjög fjölmennar, um 80%
af öllum framfærendum lands-
ins, og aðbúðin að þeim af hálfu
opinbers valds markar ekki 'að
litlu leyti mun á stefnum ‘og
starfsaðferðum stjórnmálaflokk-
anna.
Það virðist því sízt úr vegi,
enda ærin tilefni, að rekja í
nokkrum stórum dráttum mis-
munandi. afstöðu stjórnmála-
flokkanna til launastéttanna
síðast liðin þr jú ár. Sú ástæða
bætist og enn við, að höfuðátök-
in í innanlandsmálunum hafa
ekki hvað sízt snúist um þessi
mál. Að þessu verður nú vikið
í nokkrum köflum hér á eftir.
VorpinoiA 1939.
í byrjun ársins 1939 var hag-
átaks með þessum nýju sam-
tökum launþeganna. Enda sjá
það allir sjálfir, að hagsmunir
sjómannsins, verkamannsins,
verkakonunnar, iðnaðarmanns-
ins og hins opinbera starfs-
manns, hvort sem hann vinnux
hjá ríkinu eða bæjarfélögunum,
eru nákvæmlega þeir sömu.
Þetta finna þessar stéttir
greinilega nú, þegar flóðalda
dýrtíðarinnar er látin skella á
heimilum þeirra.
Það hefir vakið athygli, að
aðalblað Sjálfstæðisflokksins
Morgunblaðið hefir ekki birt
kröfur bandalagsins um bætt
launakjör og aukinn rétt. Það
blað, og sá flokkur. er trúr
fortíð sinni. — Þetta kom líka
fram, er Sjálfstæðisflokkurimi
útbjó lista sinn við bæjarstjórn-
arkosningai-nar hér. Nokkrix
starfsmenn bæjarfélagsins
töldu sjálfsagt að einhver bæj-
arstarfsmaður yrði á listanum
í vissu sæti. En þeim var svarað,
að það mætti ekki, að það ætti
ekki við, að starfsmenn bæjar-
félagsins væru bæjarfulltrúar,
en sjálfur aðalstarfsmaður bæj-
arins, borgarstjóriim, var settur
■í sæti, sem Sjálfstæðismeim
töldu víst, að minnsta kosti, —
þegar gengið var frá listanum.
Opinberir starfmeim eiga við
mjög bág kjör að búa. Réttur
þeirra er sáralítill. Um langan
tíma hefir þeim verið skammt-
að án þess að þeir hafi verið
spurðir til ráða. Og starfsmeim
rfkisins mega ekki beita hinu
eina vopni, sem verkalýðurinn
hefir að minnsta kosti hingað
til getað gripið til, þegar í
nauðir rekur. Það bíður því
mikið starf hins nýstofnaða
bandalags opinberra starfs-
manna, — og í 'því starfi nýtur
það samúðar og stuðnings allra
samtaka alþýðunnar é íslandi.
nokkurt skeið. Til þess að bæta
úr því voru sett sérstök lög til
aðstoðar bændastéttinni — lög
um kreppulánasióð frá 1933 —
,og síðar, á árunum 1934—35,
um skipulag á sölu landbúnað-
arafurða á innlendum markaði.
Þessi. löggjöf og mörg önnur,
er gekk í sömu átt, varð til þess
að bæta vérulega hag bænda,
dó að atvinnurekstur þessarar
framleiðslustéttax væri sums
staðar lengi vel næsta bág-
borinn.
Sjávarútvegurinn átti við
örðuga tíma að etja. Aflaleysi
og þó sérstaklega markaðsbrest-
ur og lágt afm-ðaverð voru þess-
um atvinnuvegi mjög þungir í
skauti. Löggjafarvaldið leitaðist
við að koma þessum aðþrengda
atvinnuvegi til stuðnings, og
voru i iþvi skyni sett lög um
kreppuhjálp til vélbáta og linu-
veiðiskipaeigenda. Og að lokum
var sjávarútveginum veitt
skattfrelsi árið 1938.
Én þrátt fyrir alla þessa að-
stoð við sjávarútveginn. var
svo komið í ársbyrjun 1939, að
ekki var anmað sýnt, en að á-
framhaldandi og aukið hnm
væri fyrir höndum. Útgerðin
drógst saman, skipin gengu úr
sér. Og í kjölfax þessa ástands
sigldi aukið atvinnuleysi og vax-
andi vandræði verkalýðsins við
sjávarsíðuna.
Það þótti iþá auðsætt, að grípa
yrði til nýrra og öflugri ráð-
stafana til viðréttingar sjávar-
útveginum. ef abt ætti ekki að
fara í kaldakol og atvinnuleys-
ið að stóravikast. Var þá rætt
um tvær leiðir: útflutningsverð-
laun. eða gengislækkun.
Um þessar aðgerífir hófust
umræður á miUi þeirra stjórn-
málafLokka þriggja, er síðar
stóðu að ríkisstjóm. Það
varð að lokum niðurstaðan, að
velja leið gengislækkunarinnar.
AiLþýðuflokkurínn ræddi c<g
íhugaði þessi mál ítarlega. Hon-
um var Ijóst, að þörf var öfl-
ugra ráðstafana til iþess að draga
úr vandræðunum og reyna að
bægja böli atvinnuleysisins frá
dyrum verkalýðsins.
Eftir miklar ráðagerðir innan
alþýðusamtakanna varð það
niðurstaðan, að eiga virkan
þátt í gengislækkun, þó með
þeim skilyrðum 1) að leggja allt
kapp á að halda niðri verðlagi
í landinu og 2) að tryggja verst
settu launastéttímum uppbætur
með lögum á kaupi, sem allra
mest að unt væri.
Þá hófst á þessu tímabili
fyrsti þátturinn í haráttu Al-
þýðuflokksins fyrir hagsmuna-
málum launastéttanna.
Þegar þessu fór fram, voru
skipulagsleg tengsli á milli Al-
þýðuflokksins og ALþýðusam-
bandsins. Það voru því fulltrúar
stærstu verkalýðssamtakanna,
er fjölluðu um þessi mál. Og þó
að þeim væri vel
leið, með það fyrir augum. að
hún myndi eitthvað bæta úr at-
vinnuleysinu og öngþveitinu og
draga úr byrðum atvinnukrepp-
unnar á herðum verkalýðsins.
Þá voru sett lög um gengis-
skráningu og ráðstafanir í þvi
sambandi 10. apríl 1939.
í þessum lögum var svo á-
kveðið, að kaupgjald ófaglærðs
verkafólks og sjómanna skyldi
hækka frá 1. júlí 1939 um helm-
ing þeirrar aukningar, sem yrði
á framfærslukostnaði, miðað við
mánuðina jan.—marz 1939, ef
hækkunin næmi ekki yfir 10%,
og um % af því, sem hækkunin
kynni að verða fram yfir 10%.
Svo skyldi 9g kaupgjald fast-
ráðinna fjölskyldumanna, sem
höfðu minna en 300 kr. á mán.
í Reykjavík og tilsvarandi lægra
annars. staðar á landinu, hækka
eftir sömu reglum Annað kaup
mátti ekki hækka. Ákvæði þessi
skyldu gilda til 1. apríl 1940.
Um verðlag á kindakjöti og
mjólk á innlendum markaði
skyldi fara eftir sömu reglum
og um kaupgjald verkamarma
og sómanna. Húsaleiga var og
lögbundin óbreytt til 14. maí
1940.
Þeir, sem stóðu að samning-
um af hálfu Alþýðuflokksins við
Framsóknar- og Sjálfstæðis-
flokkánn um undirbúning þess-
arar löggjafar, minjiast þess vel,
hversu hart þurfti að sæskja við
þessa flokka fyrst og fremst
það, að fá nokkrar lögbundnar
kauphækkanir, og síðan að toga
uppbætumar það hátt, sem þær
að lokum náðust. Kostaði ,það
æma .fyrirhöfn, stapp og stríð.
Og það er víst. að kaupuppbæt-
umar, sem fengust, voru ein-
ungis verk Alþýðuflokksins og
kostuðu mikil átök.
Þetta var fyrsti þáttur þessa
tímabils í baráttu Alþýðuflokks-
ins fyrir hagsmunum launastétt-
anna, baráttu, sem háð var við
Framsóknar- og Sjálfstæðis-
flokkiim. En af þeirri baráttu
leiddi uppbætur til allra lág-
launamanna landsins.
En nú kynnu menn að segja,
að með gengislækkuninni sjálfri
hefðu kjör launastéttanna verið
rýrð ,og uppbótin, sem þær
fengu, ekki, verið full. En ég
hefi hér á undan gecrt grein fyr-
ir því, að eins og þó var ástatt
í íslenzku atvinnuláfi, með
miMu og vaxandi atvinnu-
léysi og illa stæðum atvinnu-
fyrirtækjum, varð að grápa til
einhverra slíkra -úrræða. Al-
þýðuflokkurinn sýndi það þá,
eins og endranær, að hánn
snerist við dægurmálunum eftir
því, sem ástæður voru fyrir
hendi, með það eitt fyrir augum,
að gæta sem bezt hagsmuna al-
þýðunnar og þjóðarinnar. Og
bundnu verkalýðaaannta.'kia,. Hát
á eftir verður nætt um hið gag»-
óláka ástand í ársbyrjtun 1930,
miðað við áramótin 1941—43.
Alþýðuflokkuriim hefði að
sjálfsögðu kosið meiri launa-
uppbætur en fengust, en þem
var enginn kostur, bto hörð og
eindregm var andstaða Fraia-
sóknar- og Sjálistæðisflokksins.
Þess er einnig að geta. að svo
var högum háttað meðal verk-
lýðsfélaganna, að minnsta kosti
þeirra, sem innan Alþýðusam-
bandsins vofu, að flest þeirra
vbru bundán með óbreyttum.
launasamningúm um langan
tíiha', og áttu þess engan ’kost,
að fá kaup sitt hækkað með
samningum við atvinnurekend-
ur fyrr en löngu sáðar, auk þess
sem mjög óvænlega horfði þá
um kjarabætur með frjálsum
samningmn, fyrir öll veikari og
minni máttar félögin, Vegna at-
vinnuleysis og óáranar.
Samkvæmt skýrslu, sem ég
hefi fengið hjá Alþýðusam-
bandinu, um 132 samninga
verkalýðsfélaga um kaup og
kjör, er giltu þegar gengis-
breytingin var gerð, kemux þaS
í Ijós, að aðeins 30 af þessum
samningum var hægt að segja
upp á árinu 1939, og flestum
af þeim ekki fyx en nokkuð var
liðið á árið, en 53 samningar
giltu óbreyttix til ársloka 1939,
og 49 samningar giltu fram á
árið 1940, og sumir þeirra langt
fram á árið.
Aðeins örfá félö-g höfðu á-
kvæði í samningum sínum, er
ákváðu kauphækkanir til sam-
ræmis við breytt gengi eða
vaxandá framfærslúkostnað.
Það má þvi óhætt segja, að í
gengislögunum fná 10. apiíl
1939 hafi verkalýðsfélögunum
yfirleitt verið trygður meiri
réttur til hækkunar kaups
vegna vaxandi dýrtíðax, en
möguleikar hefði verið fyrir
meginhluta þeirra að ná, með
frjálsum samningum. Ég vaxð
þess og greinilega var, í viðtöl-
um við forystu- og trúnaðar-
menn verkalýðsfélaganna, víða
um landið, að þeim virtist rétt-
ur verkaiýðsféJaganna sæmí-
lega tryggður, eftir aðstæðum,
og töldu þessa iausn málsíns
viðunandi.
Enn til viðbótax þessu, skal
það tekið fram, að sæmilega
tókst um skeið á árinu 1939 að
halda niðri dýrtíðnni, þrátt
fyrir gengiBlækkunina. Sést
það bezt á því, að í stríðsbyrjun,
eða 1. október 1939, var vísi-
talan aðeins 103 stíg, á fyrstu
6 mánuðunum sem liðu, frá því
gengislækkunin komst á. Var
því hhitur launastéttanna ekki
fyrir borð borinn að þessu simni.
Eh það var fyrst og fremst
Alþýðuflokkurinn, sem því kom
til leiðar. Hann stóð á verði
fyrir launastéttimar, og beitti
áhrifum sínum til þess að
hindra iþá tilhneigmgu hinna
ílokkanna, að skella þtmga hins
illa ástan<Is yfir á herðar latma-
stéttanna.
Þannig lauk þessurn fyrsta
þætti átakanna á vetrarþinginu
1939.
Frh. á morgun.
Utbreiðið
Alþýðablaðlð.
ákvarðæiir þessar voru gerðar í i
samráði við og með samþykki I
ljóst, að þessi \ forystumanna hinna skipulags- I