Alþýðublaðið - 03.03.1942, Blaðsíða 5

$triðjudagur 3. marz 1942.
ALÞÝÐUBLAÐID
*
5
Churchill og ætt hans.
IChurchill í loftárásafötum.
Á þessari mynd er Churchill í svokölluðum „loftárásaföt-
um,“ sem eru þannig gerð, að mjög fljótlegt er að fara í
þau, ef menn þurfa að fara skyndilega í byrgi. Mikið af
rennilásum er á fötvmum og jafnvel á skónum. Winston hef-
ir í þetta skifti ekki gleymt vindlinum frekar en venjulega.
Vélarbilun. — Slæm meðferð á þingmönnum og bæjar-
fulltrúum í Leikhúsinu. — „Gullna hliðið“ hespað af.
Braggaborg — Höfðaborg — Bjamaborg.
AÐ er líkt um Churchill-
ættina og margar aðrar
^settir á Englandi, að hún hefir
lifað af hið hræðilega tímabil
innanlandsstyrjalda og margs
konar umbrota á dálítið ein-
kennilegan og mótsagnakennd-
an hátt. Þannig var mál með
vexti, að á þessum tímum voru
meðlimir fjölskyldunnar í ýms-
um pólitískum flokkum. Sumir
voru í flokki Cromwells, en aðr-
ir héldu tryggð við Stuartana.
Samlyndið var því ekki sem
bezt hjá fjölskyldunni, en hins
vegar fleytti þetta henni yfir
allar torfærur, því að sama var
Tivaða flokkur sigraði, alltaf var
einhver af aútinni í þeim flokki.
Winston Churchill, núverandi
forsætisráðherra Breta, lýsir
forföður sínum, John Chuchill,
á þessa leið:
Hann John Churchill, stjórn-
aði herjum Evrópu gegn Frakk-
landi í tíu ■ herferðum. Hann
háði tíu miklar orustur, og það
er viðurkenndur sannleikur, að
hann sigraði í öllum orustum.
Hann fór aldrei af vígvelli
öðruvísi en sem sigurvegari.
Fyrir daga Napóleons hefir
enginn maður haft jafnmikil
völd í Evrópu. Hann hélt í hendi
sér stjórnartaumum um tuttugu
Evrópuríkja og hélt þeim saman
með mikilli stjórnkænsku, ekki
síður en sigursæld í hemaði.
Hann var jafnsnjall herforingi
Á landi sem sjó, og hann lagði
gmndvöllinn að sjóveldi Breta
i Miðjarðarhafi og heimsveldli
Breta er af leiðingin af utanríkis-
pólitík hans. Um sex ára
skeið var hann ekki einungis
yfirstjórnandi bandamanna,
heldur og raunverulega allsráð-
andi á Englandi. Haxm var pott-
urinn og pannan í öllum stjórn-
arathöfnum Bretaveldis um
þetta leyti, var leiðtogi Evrópu,
bjargaði austurríkska keisara-
dæminu og braut niður veldi
Frakklands.
Enginn getur verið í vafa um
sannleiksgildi þessarar lýsingar
á John Churchill, hinum fjórða
hertoga af Marlborough. Og þó
var hann mjög umdeildur mað-
tir, ekki einungis meðan hann
lifði, heldur einnig og miklu
fremur eftir dauðann. Einkum
reyndist hinum þröngsýnu rit-
höfundum Viktoríutimabilsins
erfitt að skilja þennan einkenni-
lega og merka mann. Menn
lágu honum á hálsi einmitt fyr-
ir það í skapgerð hans, sem hafði
lyft honum og þó einkum Eng-
landi til vegs og gengis. Og
einkum var honum legið á hálsi
fyrir skort á hollustu við kon-
ung sinn. Það var satt, að hann
hvarf frá Jakob Stuart, þegar
hann sá að hverju stefndi og
hneigðist að Wilhelm hinum
hollenzka. En það er ekki satt,
að hann hafi verið með ráða-
brugg gegn honum, hinum eina
brezka konungi, sem John
Churchill þjónaði og var jafnoki
hans bæði sem hershöfðingi og
stjórnmálamaður. Wilhelm
gerði hann líka að hertoga af
Marlborough. Það var satt, að
hann og ef til vill ennfremur
kona hans, Sarah, höfðu mikil
... ■»............
áhrif á Önnu drottningu, og þau
notuðu þessi áhrif sín í þeim til-
gangi að reka hernaðarpólitík,
sem þjakaði þjóðinni. En væri
John Churchill ekki alltaf
þjónn furstanna, þá átti það sín-
ar orsakir. Hann sú nefnilega
hvert stefndi, ef ekki væri
lækkað drambið í Lúðvík XIV.
Þannig undirbjó John Churchill
frönsku byltinguna og lagði
grundvollinn að sigri lýðræðis-
ins í Vestur-Evrópu. Gagnvart
þessari staðreynd hverfa hinar
minniháttar skapgerðargallar
hans, svo sem metorðagirni,
drambsemi og fjárgræðgi.
John Churchill andaðist í
Blenheimhöll, einni af fegursíu
höllum Englands, sem hann
hafði látið byggja handa sér ár-
ið 1722. Meira en öld leið áður
en næsti Churchill vann sér
orðstír á Englandi, að vísu ekki
jafn glæsilegan og sonur hans,
Winston Churchill, núverandi
forsætisráðherra Breta, en af-
rek hans voru þó ekki án þýð-
ingar, og skapgerð hans lýsir
vel einkennum þessarar sér-
kennilegu ættar. Randolph
Churchill lávarður, sjötti jarl-
inn af Marlborough, átti öðru-
vísi æviferil en flestir menn með
sams konar þjóðfélagslega að-
stöðu. Hann var þingmaður í
neðri deild, en hélt þar ekki
nema fjórar eða fimm ræður.
Randolph lávarður var íhalds-
maður. Hann var hrifinn af
Disraeli, sem endurskipulagði
brezka íhaldsflokkinn. En svo
kom að því, að íhaldsflokkurinn
brezki virtist ætla að bíða ó-
sigur fyrir frjálslynda flokkn-
um. Það var hugmynd Rand-
olphs Churchills að vinna
flokknum fylgi á ný með ýms-
um þjóðfélagslegum endurbót-
um. Sigur „íhaldslýðræðisins"
var hugmyndum Randolphs að
þakka, og hinn brezki íhalds-
flokkur vorra tíma er í þakkar-
skuld við hann fyrir það, að
hann var ekki þurrkaður út úr
brezku stjórnmálalífi, heldur
þvert á móti, nýtur öflugs fylg-
is, en brezki frjálslyndi flokkur-
inn gliðnaði sundur. Randolph
Churchill hafði ungur gengið að
eiga fagra ameríkska konu,
ungfrú Jerome. Hann hafði haft
í hótunum við foreldra sína, ef
hann fengi ekki að kvænast
henni. Hertoginn af Marlbo-
rough var ekki eins hrifinn af
hinni tilvonandi tengdadóttur.
Og faðir unnustunnar var líka
andvígur ráðahagnum. En Ran-
dolph fann ráð til þess að sigr-
ast á mótstöðunni, að minnsta
kosti innan sinnar eigin fjöl-
skjyldu. Hann hótaði því, að
fara með hið gamla þing-
mennsku umboð ættarinnar í
neðri deild yfir í herbúðir frjáls-
lynda flokksins, ef faðir hans
léti ekki undan. „í stríði og
ástamálum er allt leyfilegt,“
skrifaði hann í bréfi til unnust-
unnar. Hótunin virðist hafa ver-
ið svo alvarlegs efnis, að faðir-
inn glúpnaði og einnig faðir
unnustunnar, og þessu er það
að þakka, að Bretar eiga nú for-
sætisráðherra, sem sameinar í
skapgerð sinni brezka staðfestu
og ameríkska nútímahyggju. Og
jþó að afi Winstons gæti stært
sig af tign sinni sem hertogi af
Marlborough, þá gat hinn ame-
ríkski móðurfaðir hans líka
gumað af sæmilegri þjóðfélags-
legri aðstöðu. Hann var nefni-
lega útgefandi eins stærsta og
virðingarverðasta blaðs í Ame-
ríku, New York Times.
Svo var til ætlazt, að Win-
ston Churchill léti sér nægja að
vera hlýðinn og þægur meðlim-
ur flokksins, sem forfeður hans
höfðu stutt. En það var tölu-
verð ævintýralöngun í líinum
unga manni. Hann fór sem sjálf-
boðaliði til Kuba, tók þátt í her-
ferð Kitcheners lávarðar, varð
stríðfréttaritari í Búastríðinu og
vakti mikla athygli á sér sem
blaðamaður. Árið 1900 varð
Churchill þingmaður Oldham-
kjördæmis fyrir íhaldsflokkinn,
en brátt kom að því, að hann
reyndist flokknum ekki þægur
ljár í þúfu. Gagnrýni hans á
gerðir stjórnarinnar var svo
bitur, að neðrideildarþingmenn-
irnir veittu orðum hans athygli,
og gagnrýni hans á stefnu í-
haldsflokksins bar hann yfir í
frjálslynda flokkinn um skeið.
En í raun og veru hefir Winston
Churchill aldrei verið neinn
flokksmaður, eða þá í hæsta lagi
sinn eigin flokksmaður, eins og
svo margir aðrir af þessari ætt.
Ef reynt væri að einkenna
stjórnmálastefnu hans á ein-
hvern hátt, væri það helzt með
gamla flokksnafninu „wigh“ í
upprunalegri merkingu orðsins.
Stjórnmálaferill Churchills
er svo þekktur, að óþarfi er að
eyða um hann mörgum orðum.
Hann var um skeið flotamála-
ráðherra í fyrri heimsstyrjöld-
inni, og lét þá fleira en flota-
málin til sín taka. í hinum gífur-
legu skriðdrekaorustum, sem
nú standa yfir, er vert að minn-
ast þess, að Churchill var einn
hinna fyrstu, sem uppgötvaði
þýðingu skriðdreka í hernaði,
og árið 1915 gerði hann áætlun
um orustuna, sem tveim árum
seinna var háð við Cambrai,
þar sem skriðdrekarnir voru
fyrst reyndir sem sigursælt
vopn. Það eru vopn Churchills,
sem Hitler notar nú gegn banda-
mönnum. Hann gagnrýndi mjög
þá hernaðaraðferð bandamanna,
að keppa til úrslita á vesturvíg-
stöðvunum og fannst mönnum
fórnað þar til einskis. Hann var
mikill hatursmaður Trotsky’s
sem skipulagði Rauða herinn,
en hins vegar hefir honum
verið fremur hlýtt til Stalins,
sennilega vegna fjandskapar
hans við Trotsky. Árum saman
hefir Churchill gagnrýnt und-
anlátssemi brezku stjórnarinnar
við þýzka nazismann. Ættfeður
hans komu seint til valda, og
ekki fyrr en virtist vera úti um
allt. Það voru líka örlög Churc-
hills að komast seint til valda,
þegar tvísýnt virtist um örlög
þjóðar hans. En grundvallar-
stefnumiðin eru hin sömu nú og
þegar Marlborough skipulagði
andstöðuna gegn Lúðvík XIV.
—Það er baráttan milli lýðræð-
isins og einræðisins.
ÉG VERÐ mjög að biðja
ykkur ajsökunar á útgangnum
á mér á sunnudaginn. Þegar
verið var að býa mig á laugar-
dagskvöldið gerði vélin mín
verkfall og neitaði að halda
áfram. Leiddi af því, að grípa
varð til annars leturs, en ég er
vanur að hafa á mínum dálk-
um, en það lagast von bráðar.
„GESTUR EINEYGÐI skrifar
mér á þessa leið: „Ég var í
leikhúsinu í gær (27. febr.) að
sjá „Gullna hliðið.“ Var þang-
að boðið öllu hæstvirtu Alþingi
ásamt bæjarstjóm, svo maður
hafði fulla ástæðu til að ætla,
að leikararnir gerðu sitt ýtrasta
til þess sýningin færi vel frain
(þó ekki væri nema til þess að
halda styrk þeim, sem Leik-
félagið fær frá þessum aðil-
um.). Flestir hafa verið farnir
að heiman, er útvarpið fyrst til-
kynnti loftvarnaræfingu. Vissu
því fáir eflaust um, hvað til
stóð, fyr en maður gekk fram
fyrir tjaldið í lok 1. þáttar og
tilkynnti, að hlé yrðu sem allra
stytst og reynt að flýta leikn-
um, svo áhorfendur kæmust
heim til sín fyrir kl. 23.15“
VAR ÞESSU vel tekið og
ekkert við því að segja. En
hvers eiga leikhúsgestir að
gjalda? Ég man ekki betur en
að í umræðum um það í des-
ember, hversvegna loftvarna-
æfing, sem þá var haldin, færi
ekki fyr fram, en hún fór fram
um líkt leyti og í gærkvöldi,
þá hafi ýmsu verið borið við,
t. d. því, að þá hefðu kvik-
myndahúsin lokið sýningum,
og gestir þeirra komnir, eða á
leiðinni heim. Á leikhúsið var
ekki minnst í -því sambandi.
Hefði það varla haft hernaðar-
lega þýðingu, þó æfingin hefði
byrjað 15—20 mínútum seinna.
Því minnist ég á þetta að ég
heyrði á tal nokkra manna,
sem horfðu á sýningu þessa í
annað sinn, en þeim þar saman
um það, að ýms atriði hefðu
verið felld niður úr leiknum.“
ÞETTA ÞÓTTI MÉR hart að-
göngu. Ég taldi mig hafa fullan
rétt, eins og aðra, til þess að sjá
allan leikinn. En það er víst
ekkert annað hægt að gera, en
láta sér vel líka. Ekki er mér
vandara en alþingismönnum
og þæjarfulltrúum, en ég verð
að segja, að ekki var í þessu
tilfelli mikið tillit tekið til
þeirra háu herra.“
..„HORNREKA“ SKRIFAR.
„Veist þú hvað bráðabirgða-
íbúðirnar í Höfðatúni eru kall-
aðar af íbúunum sjálfum?
Frh. á 6. síðu.