Alþýðublaðið - 24.03.1942, Blaðsíða 4

' /i ?
Ur 4«.i!
•twý
Þriðjtidágtir 24. marz iS-íí
^ljn)&nbUM&
tJtgefandi: AlþýSnflokkurinn
Ritstjóri: Stefán Pjetursson
Ritstjórn og afgreiðsla í Al-
þýðuhúsinu við Hverfisgötu
Símar ritstjómar: 4901 og
4902
Stmar afgreiðslu: 4900 og
4906
Verð í lausasðiu 25 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h. 1.
Orlof fyrir lama-
stéttir landsins.
~|y RAFAN um það, að öllum
launþegum landsins verði
með lögum tryggt orlof — á-
kveðinn hvíldartími — á ári
hverju með fullum launum, er
eitt af þeim mörgu réttlœtis-
málum, sem Stefán Jóhann
Stefánsson veitti fyrirgreiðslu
méðan hann var félagsmálaráð-
herra. Hann skipaði nefnd til
þess að undirbúa löggjöf þar að
lútandi, og var ætlunin, að
stjórnarfrumvarp um orlof fyr-
ir allt launafólk bæði til sjávar
og sveita yrði lagt fyrir það
þing, sem nú situr.
Nú hafa að vísu samvinnu-
slitin með þeim flokkum, sem
•fram að nýjári stóðu að stjóm
landsins, orðið því valdandi, að
Stefán Jóhann Stefánsson gat
ekki lokið imdirbúningi þessa
máls til fulls, né lagt stjórnar-
frumvarp um orlof fyxir alþingi.
En nefndin, sem hann skipaði,
hefir nú lokið störfum og lagt
árangurinn fyrir stjómina.
Varð nefndin ekki á eitt sátt.
Meirihluti hennar, skipaður
formanni nefndarinnar, forseta
Alþýðusambands íslands, full-
trúa Búnaðarfélags íslands og
forseta Fiskifélags íslands, hefir
skilað frumvarpi til laga um or-
lof, Þar sem gert er ráð fyrir,
að öllum launþegum landsins sé
tryggt 12 daga lágmárksorlof á
ári, en lengra orlof, sem frjálst
samkomulag hefir náðst um
eða kynni að nást um milli að-
ila sjálfra, yrði þó í engu skert
af ákvæðum frumvarpsins.
Minnihluti nefndarinnar, skip-
aður framkvæmdastjóra Vinnu-
veitendafélags íslands, hefir
lagt fram annað frumvarp, sem
gerir ráð fyrir miklum mun
styttra lágmarksorlofi, aðeins 6
dögum, en það á þó að geta
hækkað upp í 12 daga fyrir þá,
sem búnir eru að vinna í þrjú
ár hjá einum og sama atvinnu-
rekanda.
Það er lærdómsríkt fyrir
launastéttir landsins, hvernig
nefndin hefir klofnað í þessu
máli. Það er fulltrúi Vinnuveit-
endafélags íslands einn, sem
hefir skorið sig út úr. Honum
þykir það of mikið, að launþeg-
arnir fái 12 daga lágmarkshvíld
á ári og vill hafa hana helmingi
styttri. Hinir nefndarmennimir
hafa sniðið tillögur sínar eftir
löggjöf Dana um þetta efni, sem
sett var nokkru fyrir stríð. Þar
var það ekki talið of mikið fyr-
ir hið vinnandi fólk, að fá að
hvílast frá erfiðum störfum 12
daga ó ári. Og það væri okkur
JÓNAS GUÐMUNDSSON:
Einræðisstjóm eða kosningar?
SVO MÁ KALLA, að Ámi
frá Múla gangi nú ber-
serksgang til að berjast fyrir
nýrri þjóðstjórn. Mun paörgum
reynast það torskilið, hver muni
ástæðan fyrir þessum hamför-
um Á. J. því fyrir fáeinum mán-
uðum gekk enginn lengra en
hann í því að reyna að sundra
því samstarfi, sem tekizt hafði
að koma á laggirnar og vel hafði
gefizt í mörgu, þó að vonum
megi um ýmislegt deila.
Þegar Á. J. hóf þennan ber-
serksgang sinn, skrifaði ég hér í
blaðið grein, sem ég nefndi
„Iðrun syndarans" og var þar
sýnt fram á hvernig heilindin
höfðu verið í sarnstarfinu af
hálfu Á. J. og ýmsra annarra
ráðamaxma Sjálfstæðisflokksins
og Á. J. spurður um, hvort hér
væri um einlæga iðrun að ræða,
en ekki aðeins nv loddarabrögð,
og ef svo væri, yrði Á. J. að
biðja Alþýðuflokkinn opinber-
lega fyrirgefningar á fyrri fram-
komu sinni, því fyrr væri ekki
hægt að taka skrif hans og tal
öðruvísi en sem nýjar blekking-
artilraunir. En Á. J. kom sér
hjá að ræða málið. Við mig væri
ekki hægt að tala „eins og aðra
menn“ og í svarinu var hlaupið
í kommúnistahandtökurnar í
fyrra. Mun ég í annarri grein
víkja að þeim : g alveg sérstak-
lega þætti Á. J. í þeim málum
öllum.
Ég skal nú ekki ergja Á. J.
með því að fara að ræða við
hann sérstaklega og láta hann
því hér afskiptalausan að öðru
en því, sem taka verður skrif
hans sem „flokksskrif“ Sjálf-
stæðisflokksins, a. m. k. að ein-
hverju leyti. Hins vegar vildi
ég leitast við að taka lítillega til
athugunar ástæðurnar fyrir
framhaldandi kosningafrestmi
og nauðsyn nýrrar þjóðstjórnax
en það eru þau málin, sem
greinar Á. J. hafa aðallega snú-
izt um.
I.
Til þess að átta sig til fulls í
þessum málum er nauÓsynlegt
að gera sér vel Ijóst á hverju til-
vera þjóðsljórnarinnar, sem
mynduð var 1939, byggðist, og
hvers vegna kosningunum var
frestað 1941.
Tillvera þjóðstjórnarinnar
1939 byggðist á því meginatriði
að þjóðargjaldþrot vofði yfir
landinn. Taprekstur margra
undanfarinna ára og aflaleysi
víðast hvar við strendur lands-
ins haf ði hlaðið þeim ógnaskuld-
um á allan atvirmurekstur við
sjóvarsíðuna, að bankarnir voru
alveg að gefast upp við að halda
honum gangandi/áíram. Ekkert
annað var framundan en stöðv-
un allar útgerðarinnar, bæði
hinnar stærri og smærri, ef ekk-
ert Var að gert.
Eina hjálpin, sem framkvæm-
anleg var, var gengislækkun.
Hún hlaut að koma þungt niður
á launþegimi, ef ekki yrðu sett-
ar við henni öflugar skorðpr. En
um það tókst að £á samkomulag
þrátt fyrir það, að mjög skiptar
voru skoðanir um málið í fyrstu
bæði í Sjálfstæðis- og Alþýðu-
flokknum.
Allt anriað, sem þjóðstjórnin
var mynduð utan um, var veiga-
minna, og hiklaust má fullyrða,
að ef svona hefði ekki staði á
um atvinnumálin, hefði engin
þjóðstjórn verið mynduð 1939,
fyrr en þá um haustið eða vetur-
inn, er stríðið var skollið á.
Sumarið 1939 gerði ríkis-
valdið með aðstoð bankanna
mikið til þess að leysa atvinnu-
vandræðin, pg skal það viður-
kennt, að stjórninni varð þar
verulega ágengt, og meðan öll-
um hömlum var haldið, jókst
dýrtíðin ekki neitt sem hét,
þrátt fyrir gengislækkunina. En
svo kom stríðið. Afurðaverðið
hækkaði þá þegai’ verulega, og
þegar hernámið varð hér og
setuliðið hóf mikla virmu, leyst-
ust öll atvinnu- og gjaldeyris-
vandræði af sjálfu sér og án þess
að ríkisstjórnin þyrfti þar nokk-
uð sð að gera.
Þegar • þetta meginmál var
leyst, en það var á miðju ári
1940, átti stjómin vitanlega að
snúa sér að því málinu, sem al-
veg var sýnilegt hverjum manrú
að mundí verða lang erfiðast, en
það var að stöðva eða draga úr
dýrtíðinni, sem þá var að byrja.
Um þetta mál skrifuðu þá marg-
ir af fullkomnum velvilja og
bentu á leiðir til úrlausnar.
Þeirra á meðal voru við
Jón Blöndal hagfræðingur.
En stjómin lét þetta og
allt snnað sem vind um eyrun
þjóta, og í stað stöðvimarað-
gerða vann stjórnin beinlínis að
því á ýmsum sviðum, að auka
dýrtíðina. Slík stefna hlaut að
verða hennar banabiti sem og
varð. Hún bar ekki gæfu til þess
að leysa þetta vandamól á kostn-
að allra stétta þjóðfélagsins, og
því klofnaði hún, og er núver-
andi stjórn að reyna að leysa
það ó kostriað launastéttanna
einna. Má vera, að með allöflugu
einræði takist einhverja stund
að láta líta svo út, sem það beri
einhvern árangur, en straum-
sannarlega lítill sómi, að vera
eftirbátar frændþjóða okkar á
Norðurlöndum á þessu sviði, þó
að forráðamenn Vinnuveitenda-
félagsins virðist vel geta sætt
sig við þá tilhugsun.
Verður nú fróðlegt að vita,
hverja afgreiðslu þetta mann-
réttindamál fær hjá núverandi
ríkisstjóm. Því skal ekki að
óreyndu trúað, að hún telji sér
og þjóð okkar það sæmandi, að
fresta löggjöf um orlof til handa
launastéttum landsins lengur en
orðið er, né að ætla þeim styttri
hvíldartíma á ári en gert er hjá
frændþjóðum okkar á Norður-
löndum. En hvað sem stjórnin
kann að gera, þorir Alþýðu-
blaðið að segja, að Alþýðu-
flokkurinn muni ekki skiljast
við þetta mál fyrr en það hefir
fengið viðunandi lausn og hið
vinnandi fólk þar með þann
rétt viðurkenndan og tryggðan,
að fá að hvílast frá störfum
nokkum tíma á ári hverju eins
og í ððrum menningarlöndum.
breytingin í síðustu bæjarstjórn-
arkosningum í Reykjavík sýnir
hverjar afleiðingamar verða af
þvr háttalagi.
II.
ísland var hernumið 10. maí
1940. Olli það að vonum ýmis
konar erfiðleikum og sérstak-
lega jók það á óvissuna um alla
framtíð þjóðarinnar. Kom þetta
mjög vel í ljós á þinginu 1941,
og var þar mikið rætt, því það
ár átti að kjósa til alþingis.
Þá sýndu þjóðstjórnarflokk-
arnir að þeir voru ekki þeim
vanda vaxnir að stjórna landinu
ó hættu- og erfiðleikatímum. í
stað þess að gera með sér sam-
komulag og .samvinnu í öllum
kjördæmum landsins um kosn-
ingarnar, kusu þeir heldur að
brjóta stjómarskrána og fresta
kosningunum. Þetta spor er án
efa mesta óhappasporið, sem
stígið var af þjóðstjórninni og
má mikið vera, ef það á ekki
eftir að hafa hinar örlagarík-
ustu afleiðingar.
Það var Sjálfstæðisflokkur-
inn, sem beitti sér aðallega iyr-
ir því, að þessi leið var farin.
Enginn vafi er á því, að 1941
hefði kosningum ekki verið
frestað, ef einhver stjómar-
flokkanna, sem þá var, hefði sett
sig ékveðið á móti því.
GrundvöIInriim ,sem írestuan
kosningarma byggðist á, var þv£
samstarf þessara þriggja flofcka
í stjórn landsins.
Þegar það samstarf er ekki
lengur fyrir hendi, á kosninga-
frestunin engan rétt á sér og.
stjóminni ber skýlaus skylda
til þess að senda þingið beim
og láta kjósa.
Annað atriðið var hin yfir-
vofandi ófriðarhætta. Hún var
mikil þá og er sízt minni nú. Ens
hver veit hve lengi hún getur
v)rfað yfir? Nú hefir stróðið
staðið yfir nokkuð á þriðja ár,
og engin líkindi eru til að því
ljúki á næstu þrem ámm. Báð-
um stríðsaðilum virðist aukast
styrkurinn en ekld minnka. Það
sem þó hefir gert þetta atriði
þýðingarlaust er það, að nú þeg-
ar hafa farið fram almermar
kosningar í öllum bæjum og
þorpum landsins og eins og bæj—
arstjórncrkosningar geta farið
fram á ófriðarííma, geta alþing-
iskosningar það erimig. í bæjun-
Framhald á 7. síðu.

ENDURSKOÐUN kjör-
dæmaskipunarinnar óg
kosningafyrirkomulagsins
heldur áfram að vera aðalum-
ræðuefni blaðanna svo og
spumingin um það, hvort
kosningar til alþingis skuli
fara fram í vor. Ámi frá Múla,
sem mest hefir talað á móti
kosningum í vor, skrifar í Vísi
í gær um núverandi kjördæma
skipun og kosningafyrirkomu-
lag:
,J>að er stórfróðlegt að bera
saman meðalatkvæðatölu Sjálf-
stæðisþingmanns við meðalat-
kvæðatölu Framsóknarþingmanns,
því þessar tölur tala svo óvenju-
lega skýrt. Framsóknarmaðurinn
þarf ekki nema 765 kjósendur til
að öðlast þingsæti, Sjálfstæðis-
maðurinn 1530. Takið eftir þessu!
Tvisvar sinnum 765 er 1530. —
Sjálfstæðísþingmaður þarf að
meðaltali að hafa nákvæmlega
hehningi fleiri kjósendur að baki
sér en Framsóknarþingmaður.
Hverjum dettur í hug að það
sé réttlæti, að Sjálfstæðiskjósand-
inn sé ekki nema hálfdrættingur
á við Framsóknarkjósandann?“
Maður skyldi ætla, að Árni
frá Múla að mrimsta kosti
hefði ekkert á móti því, að
slíkt ranglæti yrði leiðrétt. En
hvað hefir komið í Ijós? Svo
áfjáður er hann í það, að kosn-
ingum verði enn frestað í vor,
að hann tjáir sig reiðubúinn til
þess að kaupa kosningafrest-
unina með því að sætta sig enn
um óákveðinn tíma við rang-
læti kjördæmaskipunarinnar og
kosningafyrirkomulagsins. —
Hvemig eiga kjósendur Sjálf-
stæðisflokksins að skilja slíkt?
c
Á öðrum stað í grein sinni í
Vísi í gær minrrist Ámi frá
Múla á þær breytingar, sem nú
er verið að ræða á kjördæma-
skipuninni og kosningafyrir-
komulaginu. Hann segir þar
meðal armars:
„Það er rétt að líta á, hvað
ynnist við þá einföldu breytingu-
að taka upp hlutfallskosningar £
tvímenningskjördæmunum. Verð-
ur þá enn að byggja á úrslítum
sfðustu þingkosninga. Ef Sjálf-
stæðisflokkurinn hefði notið allra
atkvæða sinna 1937 (einnig
þeirra, er töidust til Bænde-
flokksins) lætur nærri að hann
hefðí haft 45% af öllum kjós-
endafjöldanum. Alþýðuílokkurinn
hafði 19% og Komménistaflokk-
urinn 8.5%. Ef landið hefði
verið eitt kjördæmi, hefði SjáM-
stæðisflokkurinn átt að £á 22 þing
menn, Alþýðuflokkurmn 9 og
Kommúnistaflokkurixm 4. Með
hlutfallskosningum í tvímennings-
kjördæmum hefði útkoman orðið
sú, að Sjálfstæðisflokkurinn hefði
fengið 20 þingmenn, Alþýðu-
flokkurinn 9 og Kommúnista-
flokkurinn 4.
Af þessu má sjá, að þótt hlut-
fallekcsningar í tvímenningskjör-
dæmunum trýggi ekki fyllsta
jafnrétti milli flokkanna, eru
þær engu að síður stórt spor í
rétta átt. En með þessari aðferð
er fyrir það girt, að þeixri mót-
j bárú verði við komið, að verið sé
að draga úr áhrifavaldí sveitanna.
Þingmannatala sveitanna yrði sú
ein, að Framsóknarflokkimrm
fengi ekki haldið forréttindtrm
sfnum óskertum. Réttlátur hlutucr
hans yrði á engan hátt fyrir foorð
borinn. Hann yrði einungis að
sætta sig við fulltrúatöhi hlutfalls
lega á borð við hina flokkana, og
þó sízt minni."
Sem kunnugt er, leggur AI-
þýðuflokkurinn ekki aðeins til,
að taka upp hlutfallskosning-
ar í tvímenningskjördæmim-
Framhald á 7. síðu.