Alþýðublaðið - 24.03.1942, Blaðsíða 5

mm.
iþessi sýnir fulltrúa Ban daríkjanna, Sumner Welles, halda ræðu á ráðstefnu Ameríku-
Þriðjudagur 24. marz 1942.
ALÞÝÐUBUVDIÐ
20 rikl, sem enn eiga
eftir að leggja léð sitt
á ¥»garskál stríðsins.
GREIN sú, sem hér birtist,
er yfirlit um ríki Suð-
ur- og MiS-Ameríku, en þau
hafa sem kunnugt er, enn
ekki lagt lóð sín á vogar-
skálir stríðsins. Greinin er
eftir hinn heimsfræga blaða-
mann John Gunther, og er
tekin úr síðustu bók hans,
„Inside Latin America“.
Gunther er áður frægur orð-
inn fyrir bækur sínar, „In-
side Europa'
Asia“.
og „Inside
ÞAÐ FYRSTA, sem segja má
uxn latnesku Ameríku, þ. e.
Suður- og Mið-Ameríku, er iþað,
að hún er ekki til. Orðasam-
bandið „latneska Ameríka“ hef-
ir mér alla jafna fundizt mesta
meiningarleysa. En það, sem
hér um ræðir, eru tuttugu sjálf-
stæð og óháð ríki, sem eru mjög
ólík hvert öðru. Satt er það, að
þau eiga sameiginlega sögu og
landslag er líkt, og þjóðirnar
eru af sama uppruna, og allar
tala þær spænsku nema Brazi-
líumenn, sem tala portugölsku
og Haitibúar, sem tala Creola-
tungu og frönsku. Ei að síður er
mikill munur á þessum bjóðum.
Tökum til dæmis Uruguay og
Paraguay, sem bæðí eru lítil
lönd, og er fjarlægðin milli
þeirra tæpar hundrað mílur
enskar. Munurinn á þeim er
furðulega mikill. Uruguay er
eitt af mestu framfaralöndum
veraldarinnar, en Paraguay eitt
hinna' fnunstæðustu. Uruguay
er líkt Danmörku áður en Hitler
lagði hana undir sig, þar sem
hin þjóðfélagslega þróim er
langt á veg komin, ríkið hefir
eftirlit með iðnaðinum, lýðfrelsi
er mikið og samvinna. En Para-
guay líkist engu öðru en sjálfu
sér. I>að er eina rfkið í latnesku
Ameríku, þar sem Indiánar hafa
étilokað Spánverja, en alls stað-
ar annarsstaðar hefir það verið
öfugt. Þar hefir aldrei ríkt önn-
ur eins menning og í Urugay,
en þar með er ekki ságt, að það
hafi ekki sína sérstöku töfra.
Nyrzt í Suður-Ameríku liggja
löndin Venezuela, Colombia og
Ecuador. En þótt lega þeirra sé
hin sama, og landslag líkt, hafa
þau breyttzt mjög síðan aðskiln-
aðurinn varð við Spán. Sann-
leikurinn er sá, að í Venezuela
varð herstjórn, Colombia varð
háskólaríki, og í Ecuador ræður
kirkjan lögum og-lofum. Fleira
greinir sundur þessi ríki. Vene-
zuela er auðugt land, en þar er
unnin olíá úr jörðu. En Ecuador,
sem er rétt hjá, er eitt af fátæk-
ustu löndxun veraldar.
Peru hefir haft sín sérstöku
vandamál til úrlausnar. Þar var
um skeið hemaðareinveldi, en
hefir nú breyzt í töluvert frjáls-
lynt þingræði. Þar hafa og er-
lend ríki seilzt til yfirráða. Peru
en einkennandi dæmi um „hálf-
nýlendu". Kanada og Bandarík-
in eiga olíuframleiðsluna þar,
Bandaríkin námumar og Japan-
ir og Þjóðverjar baðmullina.
Bretar hafa eftirlit með jám-
brautarrekstrinum, ítalir hafa
eftirlit með bankastarfseminni
og Þjóðverjar hafa að mestu yf-
irráð yfir sykurframleiðslimni.
Bolivía, .sem er næsta land,
hef ir mjög fábreytta framleiðslu
eða einungis tin. íbúamir enx
Indiánar sennilega að níutíu
hundruðustu. En íbúamir í
Chile, sem er næsta land við
Bolivíu, em flestir hvítir. Tin-
kaupmennirnir ráða lögum og
lofum í Bolivíu ásamt hernum,
en í Chile er eina verkalýðs-
stjórnin í Ameríku. Chilebúar
hafa útilokað herforingjana frá
öllum áhrifum á stjóm lands-
ins, og stjómin er mjög róttæk.
Líttun á 'Argentínu. Argen-
tínubúar lifa á hveiti og kjöt-
framleiðslu og þykjast hafnir
yfir nágrannaþjóðir sínar.
Stjómarfarið þar er hið skringi-
legasta, því að þar em tveir for-
Frá Rio de Janeiro.
Ráðstefna Ameríkuríkjanna, sem haldin var í janúar, fór að mestu leyti fram á þessum stað.
Það er utanríkisráðuneytið í Rio de Janeiro, Brasihu.
setar. Annar er heilsuveill, hinn
heilsugóður og þeir hata hvorn
annan. í Argentinu ráða stór-
eignabændur og landeigendur,
sem rækta nautgripi, lögum og
lofum, og tekst þeim furðanlega
að halda völdunum, enda þótt
meirihluti þjóðarinnar sé and-
vígur þeim.
Loks er Brazilía, sem er nærri
því eins ólík Argentínu og Kína
er ólíkt Japan. Brazilíubúar eru
geðgóðir menn og land þeirra
er mjög auðugt. Þar er einræð-
isstjórn, þó að Brazilíubúar vilji
ekki með góðu móti við það
kannast. En brazilianska ein-
ræðið á rætur sínar hjá alþýð-
unni og er henni mjög velviljað.
Af um tuttugu þjóðum í lat-
, * , . . | telfa ma að marki stefnu ritsins,
nesku Amenku eru að minnsta ... . . .
i er bojunenntagaanrýnm og htm er
kosti tvær, þar sem er hrein-
ræktað, ógrímuklætt einræði —
í Guatemala og Dominikanrík-
inu. í mörgum þeirra er þó raun-
verulegt einræði, þó að þar eigi
að heita þingræðí, svo sem í
Honduras, Nicaragua og Kúba.
í öðrum löndum er erfitt að
draga markalínur á milli ein-
ræðis og lýðræðis, svo sem í
Framhald á 7. síðu.
Um Helgafell, nýja tímaritið. — Þar er hátt til lofts
og vítt til veggja. — Bókmenntagagnrýni og grein
Barða. — óttasleginn og taugaveiklaður
bifreiðaeigandi spyr mig ráða.
HELGAFKIA ei* gott tiinarit,
Menn gerðu sér að vísu góðar
vonir um það, er þeir heyrðu
hverjir vteru ritstjórar þess, og
fáir mrinu Jíka hafa orðið fyrir
vonbrigðum. . Merkilegasti . hluti
þessa fyrsta heftis, af því, sem
Sumner Welles á Amerikuráðstefnunni.
M3
rikjanna 1 tuo ae Janerro 1 januar s. x.
með nokkuð öðrúm hætti en tíðk-
azt hefir hér hjá mörgum gagnrýn-
endum. Þessi fyrsta bókmennta-
gagnrýni Magnúsar og Tómasar
gefur góðar vonir um að almenn-
ingur geti sótt £ þetta rit leiobeiu-
ingar um bókaval. En stikt hehr
vantað hér á Iandi. Bókmennta-
gagnrýnin hefir verið svo utan
gama.
ÞA» KEMIJR EÍKA FRAM í
bókmenntagagnrýninni í þessu
hefti, að ritsíjórunum fínnst
nauðsyn á að taka upp nýja stefnu
í umtali um bækur, og að þeir eru
ekki flæktir í net þeirrar mann-
fyxirlitningar, sem svo mjög hefir
borið á í bókmenntum okkar sið-
ustu árin. í smágrein um bók Þór-
unnar Magnúsdóttur „Draumur um
Ljósaland" segir M. Á. meðal ann-
ars: . en vissulega ætti hún er-
indi inn í bókmenntir vorar, ef
henni tækist að lýsa fyrirmyndar-
fólki með list og lílcindum, því að
sannleikurinn er sá, að viðfelldið
fólk af því tægi er miklum mun
fágætara í bókmenntum en í
mannlífinu sjálfu.“
HIN STÓRMERKA grein Barða
Guðmundssonar mun áreiðanlega
vebja mikla athygli og umtal. Hún
er um uppruna íslenzkrar skáld-
menntar og fjallar þessi fyrsti
kafli um „Skáld, kynngi og kven
réttindi“. Hér er mjög hugnæmt
efni tekið til meðferðar af vísinda-
legri nákvæmni og ég þekki okkur
ekki rétt, ef um þessa grein verð-
ur ekki mikið talað.
ÞAÐ ER ALVEG NÝR blær yfír
þessu riti. Hér er ekki hinn skefja-
lausi reipdráttur kommúnista ann-
ars vegar og svartasta afturhalds-
ins hins vegar látinn ráða stefn-
unni. Þáð er hátt til lofts og vltt
til veggja í HeJgafelli — og það
er einmitt þetta, sem gerir það svo
eigulegt. Þetta er enginn ritdóm-
ur mn Helgafell, aðeins dægurhjal
mitt um þetta nýja rit. Mér þóttt
vænt um það strax og ég hafði
kjnnnt mér efni þess.
BIFREIÐAEIGANDI skrifar mér
á þessa leið: „Ég hefi haft það a8
venju undanfarin þrjú ár að aka
oft út úr bænum, þ. e. a. s. mið-
bænum, þegar ég hefi verið búinn
með vinnu mína síðdegis. Ég hefi
farið upp að Reykjum, að Grafar-
hclti, suður í Kópavog, upp í Rauð-
hóla, að Geithálsi og óteljandi
sinnum að Kleppi, eða hringinn þá
leiðina, suður á öskjuhlíðarháls og
hringinn þá leið."
,JÉG IIEFI NOTIB ÞESSARÆ
skemmtiferða minna í ríkum mæli.
3Þær hafa gefið mér frið eftir arg
og þvarg dagsins — og ég mættt
sízt án bílsins vera vegna þeirra.
En nú hafa komið fyrir atburðir,
sem hafa alveg sett mig úr jafn-
vægi, smátúrarnir eru hættir að
verða mér sú hvíld, sem þeir áður
voru. Ef ég fer, er ég alltaf á nál-
um. Ef ég sé Jiermann, athugá ég
hann gaumgæíilega til að sjá hvort
hann gefur mér merki — og ef
hermaðurinn er vopnaður, þori ég
eiginlega hvorki að halda áfram né
nema staðar.“
„OG HEKMENNIRNBR eru meö
alls könar merki, sérstaklega þeir
ameríksku. Þeir eru á sifelldu tifi
með þumalfínguraa — og þau tákn
sltil ég ekki. Ég veit ekkert hvað
ég á að gera. Hvað á ég að gera,
Hannes minn?“
ÞÓ ÁTT A» HÆTTA að aka út
að gamni þínu, a. m. k. á þennan
hátt. Stríðið hefir sett fleiri smá-
borgara en þig úr jafnvægi. Eða
hvað heldur þú sjálfur? Við höf-
um orðið að breyta lifsvefijum
okkar á rnargan hátt — og fyrst
þú ert svona taugaveiklaður, þá
skaltu bara spara bíUnn þangað til
aftur verður friður.
Hannes á horntaa.