Alþýðublaðið - 26.03.1942, Blaðsíða 4

ALÞÝÐUBUVDIÐ
Fimmtudagur 26. mazz 1942.
I

Ótgefandi: ASþýðuflokkuriim
Kttstjóri: Stefán Pjetursson
Ritstjóm og afgreiðsla í Al-
þýðuhúsinu við Hverfisgötu
Símar ritstjórnar: 4901 og
4902
Simar afgreiðslu: 4900 og
4906
i
Verð í lausasölu 25 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h. f.
Orlof fyrir vmnandi fólk
til sjávar og sveita.
• ..-»..
Úr greinargerð meirihluta orlofsnefndar fyrir
frumvarpi þvi, er hann hefir lagt fyrir stjómina.
ír okfeor vandara nm
en Effitn?
VORIÐ 1941 gerðist sá ein-
stæði atburður í íslenzkri
stjórnmáiasögu, að kosningum
til alþingis var frestað með
þingsályktun. Meginhluti þing-
manna fylgdi þessari ráðstöfun
Ekki skal því neitað, að margar
stoðir runnu undir þessar að-
gerðir þingsins. Er þar fyrst til
að nefna ótta almennings við
hernaðaraðgerðir hér í landinu,
ugginn við loftárásir á stærri
bæi og þá ringulreið, sem af
kynni að hljótast. Þó hafði, þeg-
ar alþingi tók þessa ákvörðim
sína, ekkert slíkt borið að hönd-
um og hefir ekki enn, sem betur
fer.
En það, sem olli því, að þing-
mönnum skyldi til hugar koma,
að frestunarleiðin væri fær, var
fyrst og fremst ástandið í innan-
landsmálum. Samstjórn sat að
völdum, studd af þremur
stærstu flokkunum, með yfir-
gnæfandi meirihluta þjóðarinn-
ar að baki sér. Öllum bar saman
um, að slíkrar samvinnu væri
hin fyllsta þörf á hættutímum.
Flokkarnir skutu stærri ágrein-
ingsmálunum til hliðar, og rík-
isstjórninni hafði tekizt að halda
sæmilegurn friði. Þá stundina
voru því ekki á döfinni áðkall-
andi ágreiningsmál, sem brýn
nauðsyn krafðist að útkljáð
yrðu með kosningum. Flestir
þingmenn munu hafa haldið, að
óhætt mundi að treysta stjórn-
inni til þess að halda áfram á
sömu braut og samþykktu því
frestunina, þótt mörgum hafi
verið það óljúft.
En ríkisstjómin brást þessu
trausti nokkrum mánuðum síð-
ar. Ráðherrar tveggja stærstu
flokkanna rufu stjómarsam-
vinnuna á raddalegan hátt, settu
kúgunarlög á launastéttir lands-
ins, svívirtu íbúa höfuðstaðar-
ins með ástæðulausri kosninga-
frestun, einokuðu útvarpið o. fl.
o. fl. Alþýðuflokkurinn gerði
það, sem eitt var sjálfsagt, fór
úr stjóminni. Þar með féll sú
ástæða, sem gerði kosninga-
frestun til þings mögulega, og
á því bera núverandi stjórnar.
flokkar einir ábyrgð.
Nú liggja fyrir stærri ágrein-
ingsmál, en verið hefir í mörg
ár. Það er óhjákvæmilegt, að
þau gangi undir dóm þjóðarin-
ar.
Enn vilja samt ýmsir fylgj-
endur stjómarinnar fresta
kosningum og halda dauðahaldi
í þá röksemd, að bættan á hern-
Asíðasta reglulega
ALÞINGI var samþykkt
svo felld þingsályktunartillaga
um undirbúning löggjafar um
orlof:
„Alþingi ályktar að fela ríkis-
stjórninni að leita tillagna verk-
lýðs- og vinnuveitendasamtak-
anna, svo og Búnaðarfélags, ís-
lands og Fiskifélags íslands um
undirbúning löggjafar um orlof
vinnandi fólks í landinu til sjáv-
ar og sveita, frá störfum á viss-
um tímum órs. Leggi ríkis-
stjórnin málið síðan fyrir hæsta
alþingi í því formí, sem henni
þykir henta.“
Með bréfum dags. 17. okt. s. 1.
var síðan 5 manna nefnd skípuð
samkvæmt tilnefningu ofan
greindra aðila og félagsmála-
riáðherra til þess að gera tillögur
til ríkisstjórnarinnar um þetta
efni.
í nefndina voru skipaðír þeir
Sigurjón Á. Ólafsson, eftir til-
nefningu Alþýðusambands ís-
lands, Eggert Claessen, eftír til-
nefningu Vinlnuveitendafélags
íslands, Jón .Hannesson, eftir
tilnefningu Búnaðarfélags ís-
lands, Davíð Ólafsson, eftir til-
nefningu Fiskifélags íslands og
Friðjón Skarphéðinsson, til-
nefndur af félagsmálaráðherra.
Með samþykkt þingsályktun -
artillögunnar hefir alþíngi við-
urkennt nauðsyn þess, að vinn-
andi fólk til sjávar og sveita fáí
hæfilega hvíld frá störfum viss-
an tíma í einu með vissu mílli-
bili. Þetta er aim. viðurkennt og
hefir verið um langt skeið, enda
hafa skapazt venjur um orlof
(sumarfrí). hjá ýmsum stéttum
manna og þá fyrst og fremst hjá
skrifstofu- og verzlunarioikL
Þá var og' í sumum sveitum
landsins sú venja framyfir aláa-
mót og er ef til vill enn, að veita
hjúum nokkurra daga orlof ár-
lega.
Á síðari árum hafa au’k þess
fjölmörg stéttarfélög fengið því
til vegar komið með samning-
um við atvinurekendur, að með-
limum þeirra hefir verið tryggt
orlof, mismunandi langt eftir
atvikum. Nefndin hefir kynnt
sér þá af þessum saniningum,
sem hún hefir náð til, og er að
sjálfsögðu gengið út frá því í
frumvarpinu, að þeir samningar
um orlof haldi gildi sínu, þar
sem betri orlofsréttur er tryggð-
ur en gert er ráð fyrir í frum-
varpinu.
Það er því augljóst, að í frum-
varpinu felast ekki svo miklar
breytingar é skipun þessara
mála eins og ætla mætti að óat-
huguðu máli, þar sem venjur og
samningar um þetta efni eru
mjög víðtæk. Höfuðnýmæli
frumvarpsins er orlof verka-
manna, en sjómenn og þó eink-
um iðnaðarmenn hafa í fjöl-
mörgum tilfellum tryggt sér or-
lof með samningum. Þá hafa og
verkamannafélögin, Dagsbrún í
Reykjavík ög Hlíf í Hafnarfirði,
tryggt meðlimum sínum vísi til
orlofs með samningum á s. 1. ári.
■Nauðsyn þess, að taka sér
hvíld frá störfum vissan tíma
með vissu millibili hefir ekki að
eins verið viðurkennd í fram-
kvæmdinni hér á landi, heldur
einnig í öllum menningarlönd-
am. Reynslan hefir kennt, að
slík hvíld er ekki að eins til hag-
ræðis fyrir einstaklingana, held-
ur einnig er hún vinningur frá
þjóðhagslegu sjónarmiði, bæði
að því er snertir aukin vinnuaf-
köst og endingu á starfsþreki og
heilbrigði. Tvöfalt gildi hefir
slxk hvíld, ef hægt er að sam-
eina hana dvöl úti í náttúrunni
eða hollum ferðalögum.
Flestir, sem eru sjálfs sín hús-
bændur, taka sumarfrí eftir því
sem atvik leyfa. Eigi hinir, sem
starfa í þjónustu annarra, að
\ njóta orlofs, verður það að
aðaraðgerðum sé mjög ískyggí-
leg.
Það sýndi sig x fyrra, að
kosningar hefðu getað farið
f ram án nokkurs utanaðkomandi
trafala. ÞaS kann að vera, að
þessi hætta sé ekki minni nú, en
hvað bendir til þess, að hún sé
meiri? Eigum við að fresta kosn-
ingum áfram, ef úr þesu verður
þrjátíu ára stríð?
Fregnir, sem foerast frá
Egyptalandi þessa ciagana,
geta orðið okkur lærdómsríkar
'Stór her hefir aðsetur sítt i því'
landi, loftárásir hafa veríð gerð-
ar á stærstu borgirnar, á bafi
utan við logar ófriðurinn og rétt
við landamærin geisa orrustur.
Innrás óvinahers er stöðugt yf-
irvofandi. Ætla mættí, að þing-
kosningum sé fresta'ð í slíkum
kringumstæðum. /
En hvað skeður? Kosningár
eru látnar fara fram, þrátt fyrir
öll þessi ósköp, núna fyrir fá-
einum dögum. Fregn frá Kairo
í fyrradag, segir, að kosninga-
þátttakan hafi verið mikil um
aílt landið.
Nei, okkur er sízt vandara
rnn, íslendingum, að ganga til
kosninga. Hér hafa þó engar
hemaðaraðgerðir orðið. Við
'megum ekki láta óttann draga
úr þjóðfélagslegum athöfnum,
senx stjómarskráin ákveður og
aatiSsynlegar eru lýðræðinu, ef
það á að halda gildi sínu fyrir
þjóðina. Ágreiningsmálin krefj-
ast úrlausnar. Og þótt einhverj-
irs sem lélegan hafa málstað-
inn, kjósi að skríða í skúma-
skot nýrrar kosningafrestunar,
verður að láta dóm þjóðarinn-
'ar ganga í þessum stórmálum,
fevað sem þeir segja.
byggjast á samningi við at-
vinnurekanda, venju eða lög-
gjöf. Óumdeilda þýðingu hefir
það, að fólk fái greitt kaup með-
an það er í orlofi. Öðrum kosti
mundi það mjög sjaldan hafa
efni á að fara í orlof. Hagsmunir
atvinnurekenda og starfsfólks
hafa því leitt til þess, að þeir,
sem orlof fá-samkvæmt samn-
ingi eða venju, fá einnig greitt
sitt venjulega kaup í orlofinu. j
Hér á landi hefir til þessa I
ekki verið til löggjöf um orlof.
í félagsmálalöggjöf hinna Norð-
urlandanna og í ýmsum öðrum
löndum hefir hins vegar verið
sett allvíðtæk löggjöf um þetta
efni, einkum eftir að 20. alþjóð-
lega vinnumálaþingið í Genf
samþykkti árið 1936 ályktun
um þetta og tilmæli til meðlima
sinna um orlöfslöggíöl.
Með frúmvarpi því, sem hér
liggur fyrir, er til þess ætlazt,
að málum verði þannig skipað,
að orlof sé lögskipað 12 virkir
dagpr 4 ári, miðað við að< unnið
sé allt árið, en 1 dagur fyrir
hvern mónuð, sem unnið er, og
að kaup í orlofinu — orlofsfé —
sé 4% af vinnulaumum, greidd-
um viðkomanda á orlofsárinu,'
sem hefst 15. maí og endar 14.
maí árið eftir. Þá er gert ráð
fyrir, að atvinnurekendur láti
starfsfólki í té orlofsmerki, sem
eru eins konar ávísanir á orlofs-
feð.
Fyrirkomulag þetta útheimtir
nokkra fyrirhöfm og; kostnað,. en
ekki virðist önnur leið heppi-
legri. Orlofsmerkin yrðu prent-
uð á kostnað hins opinfoera og
höfð til sölu fyrir atvinnurek-
endur á póststöðvum, en póst-
stöðvarnar greiddu and.viirði
þeirra til eigenda áður en þeir
færu í orlof. Þá yrðí og að
prenta orlofsbækur, er mönnum
yrðu látnar í té árlega- til þess að
festa í oriofsmerki og til þess að
rita í vinnuvottorð. Sams konar
fyrirkomulag er haft í Dan-
mörku.
EFTIR að Framsóknarhöfð-
ingjarnir og stríðsgróða-
mennirnir í Sjálfstæðisflokkn-
um höfðu í bróðurlegri ein-
ingu komið á kúgunarlögunum
gegn launastétunum og velt þar
með byrðum dýrtíðarinnar yfir
á þær, vírðist rígur hafa komið
upp með þeim ótrúlega fljótt.
Það er eins og fleiri en óbreytt-
ir kjósendur hafi kunnað illa
við sig, eftir að búið var að
gera það, sem að var stefnt
með kúgunarlögunum.
Jón á Akri, bóndinn að norð-
an, tekur Herm. Jónasson til
bæna á alþingi, óg Árni frá
Múla skrifar miklar langlokur
í Vísi, sem að vísu stanga hver
aðra, þar sem hann annaP dag-
inn hótar Framsókn öllu illu,
en hinn daginn foiður hana á-
sjár og mælist til þess að hún
hjálpi íhaldinu enn einu sinni
til að fresta kosningum.
En Tíminn er heldur ekki á
því að áitja þegjandi undir
skömmunum. í fyrra dag skrif-
ar XXV grein um Árna frá
Múla, sem hann kallar „Dag-
draumar hins „fyrverandi"., í
henni segir meðal annars:
. ,,Þau Fróðárundur haf-a gqrzt
nú fyrir skömmú, að einn af allra
minnstu róðrarmönnum á skútu
Sjálístæðismanna virðist hafa
fengið vitrun um, að í honum
byggi meirihóttar mannfélagsspá-
maður. Þessi maður er Árni Jóns-
son, fyrverandi skrifari ,hjá Zöln-
er, fyrverandi kaupmaður á Vopna
firði, fyrverandi kjördæmiáþmg-
maður, fyrverandi yfirmaður
mcrkrar fjármálastofnunar, fyrver
andi sendiherra, fyrverandi rit-
stjóri margra sjálfstæðisblaða, fyr
verandi heiðursskrifari hjá Sölu-
samlaginu, fyrverandi friðarspillir
milli þjóðstjórnarflokkanna og nú
verandi dálkafyllir í Vísi.
Þessum fjölreynda manni er orð
ið það ljóst, að hann eigi að end-
urfæða íslenzku þjóðina. Hann
tilkynnir boðskap sinn í Vísi,
Hann er fæddur til að stofna alls-
herjar frið um landsmál hér á
landi. Hann hneigir sig fyrir
kommúnistum, og spyr, hvort þeir
vilji bræðralag við Mbl.-menn.
Rússneska daman er ekki vön, að
litið sé til hennar hýru auga. Létt
bros líður yfir skorpna andlitið.
Byltingardaman hneigir höfuðið
með angurblíðum hreyfingum og
hvíslar í hálfum hljóðum:: „Þetta
er sælasta stund æfi minnar! Álit-
legur biðill, og hann svona stór og
feitur. Og svo skín sigurvissan xxt
úr blessaðri ásjónunni. Mig hefir
alltaf dreymt um svona dans-
herra‘e.
Árna Jónssyni hefir misheppn-
ast allt, sem hann hefir tekið sér
fyrir hendur hingað til. Þess vegna
er orðið „fyrverandi" tengt við
alla kapitula í æfisögu hans. En
nú er sól og sunnanvindur í
draumalandi hans. Framundan er
hin friðsæla gata spámannsins.
Hann leiðir hinar gömlu íhalds-
hersveitir Jóns Þorlákssonar inn
á ódáinsvelli friðarins. Þar mæta
liðsmenn Árna hinum rauðlitaða
byltingarher Stalins. Árni stígur í
stólinn. Hann er æðsti prestur
tveggja safnaða. Hann bælir alla
hjörðina eins og ráðsnjall smala-
maður kindahóp. Ljón Jóns Þor-
lákssonar og lömb Lenins hvíla
hvert við annars brjóst. Spámaður-
inn finnur, að allt hans líf hefir
stefnt að þessu marki. Allir ósigr-
arnir og niðurlægingin er forklár-
uð í hans tilvonandi upphefð.
Hann minnist frá æskuárunum að
hafa heyrt Zölner gamla vitna í
enska málsháttinn: „Let every dog
have his day“. —
En hvernig mun hjörðin líta út,
þegar smalinn vaknar eftir sæta
dagdrauma?
Svo mörg eru þau orð. Hverju
svarar Árni nú? Ekki er trú-
andi að hann liggi undir þessu
i Frh. á 6. síðu.