Alþýðublaðið - 27.03.1942, Blaðsíða 4

4
Ftístwiagw 27 .marz 1942*
ALÞÝÐUBLAÐiÐ
JÓN BLÖNDAL:
Samstarf og stférnarandstaða
fU|>i|ðttbla$tð
Útgefaadi: Aiþýðuílokkurinn
Bitstjóri: Stefáa Fjetursson
Kitstjóm og afgreiðsla í Al-
þýOuhúsinu við Hverfisgötu
Síinar ritstjórnar: 4901 og
4802
Símar afgreiðslu: 4900 og
4906
Verð í lausasölu 25 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h. f.
Það er vea að
Tíminn spyrji.
¥_í VAÐ líður skattamálunum
* * á alþingi? spyr Tíminn í
gœr.
Bragð er að þá barnið finn-
ur. Aðalstjórnarblaðið finnur
ástæðu til að ýta við húsbænd-
um sínum. Inn á ritstjómar-
skrifstofur blaðsins hefir síazt
eitthvað af gremju almennings
yfir starfsleysi alþingis og ves-
aldómi ríkisstjórnarinnar. —
Menn eru farnir að spyrja: —
Hvað gera þeir eiginlega, þess-
ir fjórir, virðulegu höfðingjar í
Stjórnarráðinu, þegar -þeir
sitja ekki með sveittan skall-
ann yfir samningu illra þokk-
aöra bráðabirgðalaga gegn hags
munum almennings? Er það
svo, að þá bresti starfsþolið,
þegar þeirri myrkraiðju slepp-
ir, og þeir eiga að fara að vinna
skynsamlega að þjóðarmálum
frammi fyrir augliti alþingis
og þjóðarinnar? Og það sem
verra er: eru þeir að draga
draga þingið sjálft niður í sama
díkið, sem þeir brjótast nú um
í, sama úrræðaleysið, sama
Starfsleysið?
Þingið hefir nú setið á rök-
stólum í bráðum 6 vikur. Og
hver eru afköstin? Nokkur
bráðabirgðalög, sett í trássi við
vilja þjóðarinnar, hefir stjórn-
in lagt fyrir þingið, og virðist
svo sem hinir tignu ráðherrar
hafi oftekið sig á því að verja
þessi afreksverk sín fyrir dómi
þingmanna. Sjálft fjárlaga-
frumvarpið er á seinni skipun-
um, kom fyrst fyrir þingið í
gær.
En þó virðist ennþá dýpra á
skattafrumvarpi ríkisstjómar-
innar, en eftir því er einmitt
beðið af mestri óþreyju, og þá
beðið af mestri óþreyju, og því
er knýjandi nauðsyn að hraða.
Ráðherramir hafa marglýst
því yfir á alþingi, æpt það í
útvarpið og látið málgögn sín
tyggja það upp eftir sér, að
þessa fmmvarps væri von, og
væri hin merkilegasta dverga-
smíð, gagnger endurskoðun
skattalaganr.a. IJm það væri
lítill ágreiningur innan stjórn-
arinnar, hvaða leiðir skuli
fara. Það skjddi nú ekki vera,
að eining þessara herra í
skattamálunúm stafaði af því,
að enn ætti að binda alþýðunni
og launastéttunum nýjar by-ð-
ar, og að drátturinn stafaði af
ótta við að leggja þann árang-
ur fram í dagsljósið.
Stjórninni þótti mikils við
iþurfa í vetur að koma í veg
Jyrir, að kaup erfiðismanna og
I.
ÍÐAN þingræðið (parla-
mentarisminn) varð að við-
urkenndri stjómarreglu í ýms-
um helztu lýðræðislöndxun
heimsins, hefir málum oftast
verið skipað þannig, að einn eða
fleiri flokkai-, sem myndað hafa
meirihluta þingsins, hafa stutt
ríkisstjórnina, en minni hluti
þingsins, eftir atvikum einn eða
fleiri flokkar, hafa myndað
stjórnarandstöðuna. í móður-
landi þingræðisins, Englandi,
hefir stjórnarandstaðan beinlín-
is hlotið viðurkenningu hins op-
inbera á þann hátt, að foringi
stærsta flokksins, sem er í
stjórnarandstöðu, tekur laun úr
ríkissjóði sem „foringi stjóraar-
andstöðu hans hátignar kon-
ungsins". Með þessu hefir hin
elzta þingræðisþjóð heimsins
viljað sýna, hversu mikils hún
metur, að hlutverk stjómarand-
stöðunnar sé vel og samvizku-
samlega af hendi leyst.
Á síðari tímum hefir það all-
oft átt sér stað í ýmsum löndum,
að f lestir eða allir stærstu flokk-
ar þinganna hafi myndað sam-
stjórn, en yfirleitt hafa slíkar
stjórnir allra flokka þó ekki
verið myndaðar nema þegar al-
veg sérstakar ástæður hafa til
þess legið, venjulega ófriður eða
ófriðarhætta, eða önnur erfið
vandamál, sem leysa þurfti með
sameigínlegu átaki.
H.
Hér á íslandi var mynduð
samstjórn vorið 1939, „þjóð-
stjómin“ svokallaða, og voru
aðdlás|æðurnar til þeirrar
stjómarmyndunar langvarandi
erfiðleikar útgerðarinnar, sem
höfðu leitt flest togarafélögin á
barm gjaldþrotsins, og hin yfir-
vofandi heimsstyrjöld.
Síðan þessi þjóðstjórn var
mynduð, og einnig eftir að sam-
starfið rofnaði endanlega, hefir
verið margt rætt og ritað um
nauðsyn og kosti samstarfsins,
og ýmsir — jafnvel úr hópi
þeirra manna, sem vom því lítt
fylgjandi í fyrstu —virðast
telja það allt að því þjóðar-
ógæfu, gð hér skuli ekki sitja
að völdum þjóðstjórn á þessum
launamanna gséti hækkað um
nokkra aura. Þá varð að hafa
hraðann á, enginn tími til að
bíða þess, að þing kæmi sam-
an, eftir rúman mánuð. En
skattamálunum liggur minna
á. Alþingi hefir nú setið að-
gerðarlítið í hálfan annan mán
uð og stjórnin hreyfir ekki við
þeim máliun. Á meðan streym-
ir milljónagróðinn í vasa stríðs
gróðamannanna, gjaldeyririnn
er keyplur allt of háu verði af
togaraeigendum, heimild til að
innheimta útflutningsgjaldið
er ekki notað, og skattafrúm-
varpið liggur í salti hjá ráð-
herrum, sem ekkert liggur á.
Nú er nógur tíminn.
Það er spaugilegt, þegar
Tíminn í gær hefir neyðst til
að gefa stjóminni áminningu,
rejmir hann þó að draga ur
..................... '
hættulegu tímum, og óska þess,
að hún verði upp tekin á ný,
jafnvel á breiðari grundvelli en
áður, þ. e. með þátttöku komm-
únista.
Er því ekki úr vegi að gera
sár svolitla grein fyrir helztu
kostum og göllum slíkrar sam-
stjómar í sambandi við venju-
legar meirihlutastjómir með
stjórnarandstöðu', og í öðru lagi
fyrir því, hvernig samstjórnar-
tilraun sú, sem gerð var hér ár-
ið 1939 og stóð í tæp þrjú ár,
hefir gefizt.
m.
Rökin fyrir samstarfi eða
samstjórn flokkanna á erfið-
leika- og ófriðartímum eru þessi
helzt:
Nauðsynin á því að sameina
alla helztu krafta þjóðarinnar til
sameiginlegra átaka, til þess að
vinna bug á aðsteðjandi erfið-
leikum, í stað þess að eyða þeim
í harðvítugar innbyrðis deilur.
Við slíkum deilum er einmitt
hætt, ef leggja verður þungar
byrðar á flestar eða allar helztu
stéttir þjóðfélagsins til þess að
hægt sé að gera hið sameigin-
lega átak, t. d. ef hægt á að vera
að standast hin nauðsynlegu út-
gjöld til þess að rétta við hag á-
kveðinnar atvinnugreinar (sbr.
gengislögin 1939) eða til vígbún-
aðar (ófriðarþjóðimar).
Með þátttöku minnihluta-
, fíokkanna á að Vvera tryggt, að
ekki sé gengið á rétt minnihlut-
ans, með nógu víðtækri stjórn-
arsamvinnu á það að vera
tryggt, að hagsmunir hinna ein-
stöku' stétta verði ekki skertir
umfram það, sem óhjákvæmi-
legt er, og að byrðunum verði
réttlátlega deilt eftir getu
hverrar stéttar.
Skilyrðið til þess að slíkt sam-
starf geti lánast, er vitanlega
fyrst Og fremst nægur stjórn-
málalegur þroski þeirra, sem í
því taka þátt, og nægilega þrosk-
uð réttlætistilfinning og skiln-
ingur á réttmætum kröfum
hinna aðilanna í stjórninni.
Venjulega hlýtur slíkt sam-
starf að tákna eins konar vopna-
hlé á milli kyrrstöðustefnu og
umbótastefnu. Þeir, sem fylgj-
sneypu hennar með því að gera
sér upp undrun yfir því, að Al-
þýðuflokkurinn hafi ekki enn
lagt fram tillögur sínar í skatta
málum. Þarna var ver farið en
heima setið hjá Tímanum. —
Enginn flokkur hefir markað
stefnu sína í skattamálunum
skýrar en Alþýðuflokkurinn,
og svo mun enn verða. Hann er
líka eini flokkurinn, sem lagt
hefir þjóðnýt stórmál yfir-
standandi alþingis, ekki eitt,
heldur mörg. Hann ber því sízt
ábyrgð á starfsleysi þingsins.
Á þessum tímum, þegar lýð-
ræðið berst fyrir lífi sínu,
megum við illa við því, að hafa
starfslítið þing og hirðulausa
ríkisstjórn. Þessir aðilar verða
að hrista af sér slenið. Þjóðin
hlýtur að krefjast þess.
j andi eru umbótum, eiga hægara
S með að sætta sig við slíkt vopna-
hlé vegna þess að þeir sjá að á
þeim tímum, þegar þjóðin verð-
ur að hafa sig alla við til þess
að sigrast á utanaðkomandi erf-
iðleikum, mundi hvort sem er
sjaldnast hægt að koma fram
mikilvægum umbótum í félags-
legum málefnum.
Hættan, sem í slíkri samstjórn
felst, er er fyrst og fremst, að
vandamálin, sem upp koma,
verði óleyst vegna þess, að lausn
þeirra gæti orðið til þess að sam-
starfið rofnaði, að einstakir
flokkar eða ráðherrar notuðu
tækifærið til þess að skara eld
að sinni köku eða umbjóðenda
sinna, í því trausti, að það yrði
ekki látið varða samvinnuslit-
um af hálfu hinna flokkanna
eða ráðherranna, þar sem sam-
starfið væri talið svo nauðsyn-
legt.
Þessi hætta er því meiri, sem
stjórnarandstaðan er minni og
lélegri, og hún sýnir okkur ein-
mitt mikilvægi þess, að hlutverk
stjórnarandstöðunnar sé vel og
samvizkusamlega rækt.
Hinir ríkjandi stjómarflokk-
TÍMINN hamast nú gegn
réttlátri kjördæmaskipun.
Þar kveður við sama sönginn
og áður, að landstærð og öræfi
skuli ráða skipun alþingis meira
en íbúar landsins. Þess vegna
heimta þeir Tímamenn, að hin
fámenna Austur-Skaftafells-
sýsla skuli hafa sama rétt á al-
þingi og til dæmis sex þúsund
Reykvíkingar. Þetta er dauða-
dæmd stefna, og sá flokkur
hlýtur að falla í gleymsku, sem
ljær .henni lið. Þetta er gagn-
stætt þeirri lýðræðisþróun, sem
nú fer fram.
Og rökin, sem Tíminn dregur
fram máli sínu til stuðnings,
bera óneitanlega sama svip og
rök nazismans gegn lýðræðinu.
Einn af helztu Framsóknar-
mönniun Reykjavíkur skrifar í
Tímann í gær: ^
„Það væri lítill skaði skeður,
þótt heldur færri hégómagjarnir
menn kæmust inn í iþingsalinn til
þess að vera þar hálfgerð þýðing-
arlaus núll aftan við stundum mis-
heppnaða forustumenn hinna
ýmsu flokka. Hlutfallskosningam-
ar ætti að afnema í stað þess að
auka þær; þær auka glundroðann,
flokkafjölgunina og losið. Þær
lyfta ýrrvsum liðléttingum inn í
þingið, sem hvergi næðu kosningu
í „frjálsri samkeppni“. Þessum lið-
léttingum tekst stundum að komast
upp eftir baki floklfsstj órnanna og
,,á lista“ í skjóli sér meiri manna,
er lyfta þeim, án verðleika, inn í
þingsalinn. Þessir þingmenn verða
svo nokkurs konar va::talaust
„fylgifé“ alþingis, þjóðinni til lítils
gagns eða heiðurs, en fremur til
þrengsla og tafar við störf alþingis.
Við auknar umræður um kjör-
ar óttast það vitanlega, að gagn-
rýni á gerðum og aðgerðaleysi
stjórnarinnar verði til þess að
kjósendurnir verði henni £rá»
hverfir og snúist á sveif með
stjórnarandstöðunni. Og hvað er
betra vatn á myllu stjórnarand-
stæðinga en það, ef ríkisstjómitt
lætur undir höfuð leggjast að'
ráða fram úr aðkallandi vanda-
málurn eða beiti aðstöðu sinni
til þess að sölsa undir sig forrétt-
indi fyrir einstakar stéttir eða
einstaklinga, langt umfram það,.
sem nokkur sanngirni mælir
með?
Sé stjórnmálaþroski og rétt-
lætistilfinning þeirra, sem.
stjórna, ekki á svo háu stigi, að
það nægi til þess s.ð benda þeiiu.
á hinn rétta veg í þessum efn-
um, þá er samt von til þess, að
hræðslan við stjórnarandstöð-
una, hræðslan við að missa kjós-
enduma, beini þeim inn á rétt-
ari braut en þeir myndu faræ
ella, ef þeir þyrftu ekki að ótt-
ast slíkar afleiðingar gerða
sinna.
í þessu er aðalhættan af víð-
tækri stjórnarsamvinnu í landij
þar sem stjórmálaþroski og fé-
lagsleg réttlætistilfinning er
ekki á háu stigi. Einmitt þar er
sérstaklega mikil þörf á árvakri
stjóraarandstöðu, sem bendir æ
veilumar í stjórnarfarinu, van-
(Frh. á 6. síðu.)
dæmabreytingu og þingmanna-
fjölgun hljóta að vakna þessar-
kröfur hjá mörgum heilbrigðum.
mörinum:
Færri þingmenn.
Einfaldara og öruggara stjórn-
arfyrirkomulag.
Minni skriffinnska.
Fækkun í nefndum og skrifstof-
um.
Einfaldara þjóðlíf.“
Við könnumst við þennan tón.
Hann hefir sézt hér í málgögn-
um nazista og komma, og Tím-
ann flökrar ekki við að taka
upp slagorð þeirra gegn lýð-
ræðinu. Hins vegar má líka
segja, að það láti illa í eyrum
að sjá í málgagni Framsóknar
kröfur um einfaldara stjómar-
fyrirkomulag, færri nefndir,
einfaldara þjóðlíf. Engir hafa
eins og Tímamenn hlaðið upp
alls konar hrófatildri, som sízt
hefir orðið til þess að auka
traust manna á þinginu. Aukið
réttlæti í kosningum, þannig að
allir landsmenn hafi jafnan rétt
til áhrifa á gar^g þjóðmálanna,
ætti einmitt að skera fyrir þær
meinsemdir, sem skapazt hafa
fyrir tilverknað Tímamanna í
stjórnarháttum vorum.
*
Jónas Jónsson gerir það ekki
endasleppt að ofsækja lista-
menn landsins. Kemur það úr
hörðustu átt, að sá maður skuli
standa fyrir slíkum ofsóknum,
sem hið opinbera hefir, að
nokkm leyti að minnsta kosti,
falið samyinnu við hina fáu og
fátæku listamenn okkar. Lista-
Frh. á 6. síðu.