Alþýðublaðið - 02.04.1942, Page 5
Fimnituáagur 2. april 1942.
ALÞÝÐUBLAÐÍÐ
Stefan Starzpsli, hetjan frá Varsjá.
—...♦ .-
Borgarstjérinn, sem tók vlð forystnnni,
þegar stjérnin og berinn vom fMin.
ÞANN 4. september 1939
mátti sjá, að mikið var
um að vera hjá yfirvöldunum
í Varsjá- Svo hófst skyndilega
brottflutningurinn úr Varsjá.
Þann 6. gaf Umiastowski liðs-
foringi, yfirmaður borgarvarn-
anna, út hina örlagaþrungnu
skipun sína, að allir menn á
herskyldualdri skyldu yfirgefa
borgina. Rétt á eftir var þeim
skipað að koma aftur. Þetta
olli ógurlegum glundroða á veg-
unum umhverfis borgina ®g
kom öllu á ringulreið í borginni
sjálfri.
Um sama leyti voru stjórnar-
skrifstofurnar fluttar frá Var-
sjá og við það sló ótta á allan
almenning og þegar almenning-
ur komst að því, að lögreglan
og slökkviliðssveitimar voru
einnig fluttar úr borginni, óx
skelfingin um allan helming.
Seinna þegar sprengjunum
rigndi yfir borgina, var engin
æfð lögregla í borginni, til þess
að halda ótta slegnum múgn-
tun í skefjum, og slökkviliðs-
sveitimar voru einhversstaðar í
Austur-Póllandi á leið til
Rúmeníu. Borgararnir tóku
sjálfir að sér lögreglustörf, en
þegar íkveikjusprengjunum
rigndi yfir borgina, vantaði til-
finnanlega slökkvidælur og
æfða slökkviliðsmenn. Afleið-
ingin var sú, að eldurinn geis-
aði um móspyrnulaust og olli
gífurlegum skemmdum í Var-
sjá. Miklu færri hús eyðilögð-
est af sprengjum en eldi. Og
jafnvel þýzku fallbyssumar
ollu miklu meira tjóni en loft-
árásimar.
*
Dagarnir 7. og 8. september
voru einhverju verstu dagarnir
sem yfir Varsjá höfðu gengið.
Glundroðinn og óreglan náði
hámarki sínu. Loftárásunum
var haldið áfram. Það var eng-
in stjóm á neinu og engin götu-
lögregla.
En þetta ástand var ekki
lengi. Áttunda september tók
hinn vinsæli borgarstjóri völd-
in í sínar hendur, Stefan
Starzynski. Dugnaður hans og
seigla og bjartsýni hleypti
kjarki í almenning í Varsjá, sem
áj$ur haffði dáðstí að homum.
Hann ferðaðist um borgina og
allsstaðar var hann þegar mest
lá á. Engihh vissi til þess, að
hann hvíldi sig eða svæfi, og
um þessar mundir held ég, að
hann hafi aldrei hvílt sig.
Undir stjórn þessa duglega
og hugrakka forystumanns fóru
borgararnir að skipuleggja
varnirnar. Herlið var sett á
stofn og borgararnir tóku sjálf-
ir að sér götuvörzluna og unnu
allir að því, æðri sem lægri.
Jafnvel flækingar og betlarar
urðu dugandi menn við götu-
vörzluna. Þjófarnir og ræningj-
ar úr undirdjúpum borgarinnar
komu nú fram og buðu þjón-
ustu sína, ákveðnir í því að
verja borgina, sem þeir uxmu
þrátt fyrir allt. Allar skipanir
r
A Kyrrahafi.
ÞETTA er sagan um hetjuna frá Vcnrsjá, borgarstjórcmn,
sem tók jorystuna, þegar ríkisstjórnin, borgarstjómin,
flestir embættismenn, lögregluliðið, brunaliðið og allt herlið
var flúið úr borginni, en herskarar nazista nálguðust óðfluga.
Sagan er skrifuð af pólskum lækni, sem var í Varsjá lengi
eftir hernámið og kann því af eigin sjón að skýra frá viðburð-
um þeim„ er hann talar um.
vöxnum náunga, sem snaraði
sér út um glugga á hinu brenn-
andi húsi. Ég lokaði augunum,
en þegar ég opnaði þau aftur
var öllu lokið. Hann kom stand-
andi niður og meiddist ekkert.
Allir komust út úr húsinu, án
þess að meiðast, nema ein stúlka
sem henti sér út af efstu hæð og
slasaðist til dauða.
Þrettánda desember flutti
Starzynski útvarpsræðu sína og
hvatti þjóðina til þess að byggja
varnarvígi mnhverfis borgina.
Fjöldi sjálfboðaliða gaf sig fram
þegar í stað. Engar víggirðing-
ar voru umhverfis borgina og
varð því að byggja vígi inni á
götunum sjáKum og í útjöðr-
um borgaxinnar. Menn flykkt-
ust að. Á einum stað þurfti 600
menn, en 5000 menn buðu sig
fram. Gamlir og ungir, ríkir
og fátækir, prestar og leik-
menn, menntamenn og verka-
menn, konur og karlar unnu
þarna saman hlið við hlið í
bezta bróðerni. Enginn kvart-
aði um örlög sín. Varsjá var
svo vel varin, að ég er sann-
færður um, að ef Þjóðverjar
hefðu ekki haft flugvélaflota
sinn, hefðu þeir orðið að svelta
borgarbúa inni, áður en þeir
hefðu gefizt upp. Þeir hefðu
aldrei getað tekið borgina með
áhlaupi.
Fyrsta október flutti Starz-
ynski annað útvarpsávarp til
íbúanna í Varsjá. Þá var þýzki
herinn að því kominn að leggja
undir sig borgina. Þjóðverjarn-
ir kröfðust tólf gisla, tíu krist-
inna og tveggja gyðinga, og átti
að refsa þeim, ef uppþot yrðu,
þegar þýzki herinn færi inn í
borgina.
Lengra kunnum við ekki sög-
una um Stefan Starzynski,
borgarstjórann í Varsjá. Hann
varðist í borg sinni — og féll.
Þjóðverjar náðu henni á sitt
vald, en Starzynski á vafalaust
ekki við nein sældarkjör að búa
undir stjórn iþeirra.
Stefan Starzynski, borgarstjór-
inn, sem barðist - og féll með
Varsjá.
Starzynski og varnarráðsins
voru framkvæmdar þegar í stað.
Enginn hreyfði neinum mót-
mælum og er það óvenjulegt
um Pólverja, sem alltaf vilja
vera á móti yfirvöldunmn.
Þjóðverjar voru nú komnir
mjög nálægt. Eftir harða bar-
daga tóku þeir Vistulu. Föstu-
daginn 13. desember gerðu
þýzku flugvélarnar skipulags-
bundnar árásir á Varsjá og
gerðu sprengjuárásir á hjarta
borgarinnar. Það var ékki um
að ræða neinar raunverulegar
vamir. Árásarflugvélamar
flugu lágt og létu vélbyssu-
skothríðina dynja á vamar-
lausu fólkinu á götum borgar-
innar og engin skothríð var á
móti. Pólverjar áttu ekki nema
um hundrað loftvarnabyssur
og flestar þeirra voru á stöð-
um, sem höfðu hernaðarlega
þýðingu. Fjöldamargir særðust.
Ég varð vitni að margs kon-
ar eyðileggingu þerman dag, en
eitt dæmið stendur mér þó í
minni, og ég býst ekki við því,
að ég gleymi því fyrst um sinn.
Ég sá þunga sprengju falla
ofan á hátt hús, og sprengjáh
eyðilagði stigann. J. saman bili
kom upp eldur í næsta húsi, en
þar var pappísgeymsla og loga-
tiuigurnar sleiktu skemmda
húsið, en þar voru íbúarnir lok-
aðir inni.
Um þetta leyti kom Starz-
ynski á sjónarsviðið. Hann leit
snöggvast á brennandi húsih,
sneri sér því næst að mann-
fjöldanum og kallaði: — Komið
með legubekki! Fólkið vissi í
fyrstu ekki, hvaðan á sig stóð
veðrið en hlýddi því næst orða-
laust. Menn hlupu heim til sín
og sóttu legubekki og röðu þeim
á gangstéttina fyrh- framan
borgarstjórann. Ég man eftir
kunninga mínum einum þrek-
Skölðbðrn i Safn-
erfirðl haMa
skemmtanir
SKÓLABÖRN í Kafnarfirði
héldu skemmtun til ágóða
fyrir ferðasjóð sinn.
Á laugardaginn og sunnudag-
inn síðastliðinn, héldu börn úr
Barnaskóla Hafnarfjarðar fjöl-
breytta skemmtun til ágóða fyr-
ir ferðasjóð sinn.
(Frii. á 6. síðu.)
Þessi mynd sýnir ameríkskan tundurspilli í Kyrrahafi og yfir
honum sveimar ein af flugvélum ameríkska flotans. Kyrra-
hafsflotinn hefir nú geysilega mikilvægt hlutverk á hendi, en
það er að koma birgðum til Ástralíu. Það virðist hafa tekizt
stórslysalaust hingað til.
—---------------------------------------------Ji______________________
Ástandið í Hafnarfjarðarvögnunum er alveg óþolandi.
— Setuliðin þurfa að taka það mál til athugunar. —
Ósæmileg hegðun setuliðsmanna og íslendinga.
AFNFIRÐINGUR skrifar mér
á þessa leið: „Ég vil þakka
þér fyrir það, að þú hefir gert að
umtalsefni ástanðið í áætlunarbíl-
unum milli Hafnarfjarðar og
Reykjavíkur. Það var ekki vap-
þörf á því, því að ástandið er bók-
staflega talað alveg óþolandi. Eina
lausnin á málinu er sú, sem þú
bendir á, að stjórair setuliðanna
taki upp . sjálfar áætlunarferðir
fyrir hermenn sína á þessari leið,
en þó sérstaklega kl xkkan 9—
11,30 á kvöldin, og held ég jafn-
vel, að það myndi alveg nægja.
Jafnframt yrði að banna her-
mönnunum að fara með íslenzku
vögnunum á sama tíma.“
„STÖRFUM MÍNUM er þannig
háttað, að ég verð að fara *nilli
Hafnarfjarðar og Reykjavíkur
tvisvar á dag, og að sjálfsögðu nota
ég strætisvagnana, sem eru þó ó-
trúlega dýrir, þar sem farið kost-
ar hvora leið kr. 1,10, en að vísu
getur maður fengið afslátt með
því að taka kort. En þetta er ann-
að mál. Hitt er aðalatriðið, að það
er næstum ófarandi með vögnun-
um á þeim tíma, sem ég nefndi
áðan. Hermennimir haga sér svo
illa. Þeir sýna fólki, bæði konum
og körlum megna ókurteisi og
verð ég að telja, að það sé undur-
samlegt, að ekki skuli hafa komið
til stórra átaka út af því.“
„ÞAÐ ER OFT, að hermennim-
ir fara nokkurs konar skemmti-
ferðir milli Reykjavíkux og Hafn-
arfjarðar. Þeir hafa oft vín um
hönd, þegar þéir eru í þessum
skemmtiferðum, og það skapar
vitanlega meiri hættu. Þeir slást
upp á fólk, taka um hár kvenn-
anna, rífa í þær, flangsa í and-
lit þeirra o. s. frv. Auk þess er
orðbragðið ekki á marga fiska.
Ég vil taka það fram, að það er
langt frá því, að þetta eigi við
alla hermenn, flestir þeirra em
hin mestu prúðmenni, en hinir
fáu skapa vandræðin.“
„BÍUSTJ ÓRARNIR í vögnun-
unum geta ekki við neitt ráðið.
Þeir geta ekki einu sinni ráðið við
það, að vagnamir séu ekki yfir
fylltir, því að hermennimir ryðj-
ast inn í bílana með ofbeldi. Ég
hef séð bílstjórana gera allt, sem
þeir geta ,til þess að halda uppi
reglu, en það er ekki hægt, eins
og í pottinn er búið. Ég tel, að e£
setuliðin geta ekki komið upp á-
ætlunarferðum á þessari leið, þá
verði þau að setja lögreglumann i
hvem bíl til að reyna með því að
hafa hemil á hinum óstýrilátu her
mömxum.“
„EN ÞÁ ERU ÞAÐ íslending-
arnir. Alltof margir þeirra haga
sér eins og skepnur. Nýlega voru
3 strákar hálffullir í einum vagn-
inum. Nokkrir hermenn vom þá í
honum. ísl. strákamir töluðu ei»-
hverja djöflaþýzku og svívirtu
þeir bandamenn, eins og þeir
Frh. á 6. síðu.