Alþýðublaðið - 10.04.1942, Síða 5

ALÞYÐUBLAÐIÐ
5
Föstudagur 10. apríl 142.
i
MAílGT getur skeð á langri
leið, segi'r orðtækið, og á
sextíu og fimm ára vegferð um
Kaldadal lífsins er ekki ósenni-
legt að ýmislegt beri. að hönd-
um, sem efni sé í bók, ef því er
gaumur gefinn. Nýlega hefir
aldurhniginn alþýðumaður skil-
að af höndum sér bók í tveim
bindum, sem héfir að geyma
flesta ,þá atburði, stóra og smáa,
sem fyrir höfundinn hafa kom-
ið á lífsleiðinni, en hann hefir
ýmsu kynnzt um dagana, sem
frásagnar er vert- Hann er
fæddur í einhverri afskekkt-
ustu útkjálkasveit á landinu, en
hefir að lokum hafnað hér í
höfuðstaðnum, eftir að hafa
komið við í flestum verstöðv-
um landsins og lifað þuri'abúð-
arlífi í einhverjum fátæk,ustu
þorpum þess. Lífið hefir ekki
brosað við honum fremur en
öðrum aiþýðumönn'um, og hin-
um glæsilegri hliðum þess hefir
hann ekki kynnzt nema þá af
afspurn. -En forsjónin gæddi
hann miklu þreki, sem hefir
enzt honum til þessa, þrátt íyrir
stinnan mótbyr um ævina og
baming í margri lendingu. í
æsku leit hann augvmi barna-
legrar hjátrúar sjóskrímsl úti í
Flatey á Skjálfanda, sá Þorgeirs/
bola í draumi, lagði af stað til
Ameríku, en snéri aftur. Upp-
kominn gerðist hann hinn rösk-
asti hókarlamaður, hinn greið-
asti beitingamaður, afburða
flatningsmaður, göngugarpur
hinn mesti, einkum í fjöllum,
og fór yfir Einbúa á hjarni, sem
fáir leika nú orðið, háði baráttu
einyrkjans á niðurníddustu kot-
um Skagaf jarðar, en þegar hríð-
arbakki dapurra örlaga var sem
svartastur lagði forsjónin hon-
um líkn með þraut. Hann tók að
rita smásögur og gat notið
hvíldar frá áhyggjum daglegs
lífs í skýjahöllum skáldskapar-
ins stfihp og stund.
Sá, sem línur þessar ritar,
Siálfsævlsaga
Theodór Friðriksson: í
verwrn. Amór Sigur-
jónsson gaf út. Víkings-
útgáfan.
minnist þess að hafa í barnæsku
lesið smásagnasafn, sem hét
,,Utan frá sjó“ eftir Theódór
Friðriksson, Sögur þessar voru
fremur dapurlegar, ein þeirra
greindi frá hjónum, sem fórust
í lendingu við að bjarga bátn-
um sínum í haugabrimi, önnur
var um fátækan heimilisföður,
sem skaut sel á jólanótt heimili
sínu til bjargar. Sögur þessar
munu sennilega ekki nú orðið
þykja ýkja merkilegar frá bók-
menntalegu sjónarmiði, en
sannleikurinn er sá, að höfund-
ur þeirra hefir öll sín mann-
dómsár verið að berjast við að
bjarga sér frá drukknun í flæð-
armáli örbirgðarinnar og hefir
orðið að leita heimili sínu bjarg-
ar jafnt helgar nætur sem rúm-
helga daga. Og einmitt um þessa
baráttu er að lang mestu leyti
bók hans, „í verum“, sem ný-
lega er komin í bókabúðirnar.
Ævisagnaritun er sérstök
grein bókmennta, sem hefir
fremur lítið verið iðkuð hér á
landi í hlutfalli við aðrar teg-
undir bókmennta, það er að
segja sú ævisagnaiútun, að höf-
undar hafi ritað sína eigin ævi-
sögu. Einhver hin frægasta og
jafnframt elzta slíkra rita hér
á landi er ævisaga Jóns Indía-
fara. Enn fremur má nefna ævi-
sögu Sigurðar Ingjaldssonar frá
Balaskarði, og ferðasaga Eiríks
frá Brúnum er raunar ekki ann-
að en kafli úr ævisögu. Þá hafa
sum skáld vor skrifað æviminn-
ingar sínar, svo sem Dægradvöl
Gröndals og' Sögukaflar af sjálf-
i
7
Peggy Diggins heitir hún og er leikkona frá Hollywood.
Hatturinn hennar er í 'hrúrrum lit með fallega rós framaní.
Slörið er aö ryðja sér til rúms aftur, eins og sést á myndinni.
f VERIIM:
Tbeaéérs Frlðrihssonar.
um mér, eftir Matthías. Af dá-
lítið öðrum toga eru spunnar
ævisögur .Guðmundar G. Haga-
líns, sem hann hefir ritað sam-
kvæmt frásögn þeirra, sem bæk-
urnar eru um, og eru jafnframt
aldarfars- og þjóðháttalýsingar.
Theódór skortir töluvert á
frásagrtarsnilld Jóns Indíafara,
ert hins vegar er frásögn hans
miklu öfgalausari og trúrri. Ef
til vill getur það komið fyrir
hann eins og fleiri, að hann
mikli atburðina fyrir sér í minn-
ingunni, en hófsemin í orðalagi
veldu því, að lesandinn trúir
því, sem Theódór segir, enda er
sannleikurinn ekki fólginn í stíl-
brögðum og ritbrellum, heldur
miklu fremur í einföldum og
yfirlætislausum orðum. Það er
þessi hófsemi í frásögn, þessi
gullni meðalvegur, sem Theó-
dór kann svo vel að þræða, að
bók hans verður, er fram líða
stundir, ágætt heimildarrit um
líf og kjör íslenzkrar alþýðu við
sjóinn á fyrstu áratugum þess-
arar aldar. Hins vegar getur
Theódór með örfáum, einföld-
um pensildráttum dregið upp
ljóslifandi myndir af mönnum
og umhverfum, þannig að les-
andanum finnist allt í einu vera
orðið reimt í herberginu, eða að
hann sé kominn á prammann
með tröllinu Jóni Ósmann, í há-
karlalegu með Sæmundi á ÍLátr-
um, í fiskiróður austur á Núpa-
grunn með Jóni Sörensyni, í hey
vinnu frammi í afdölum Húna-
vatnssýslu, feta í spor Jóns
Hrólfs Bucks upp Einbúa, sé
kominn í uppskipun hjá Jónasi
Sveinssyni eða staddur í beit-
ingakró suður í Vestmannaeyj-
um og finnist nú heldur vera
slæðingur í krónni. Það er nefni-
lega auðfundið á frásögninni, að
Theodór hefir lifað sjálfur þá
atburði, er hann greinir frá', en
hefir þá ekki eftir öðrum. Theo-
dór hefir kynnzt fjöknörgum
mönnum uro dagana, en ekki
liggja honum illa orð til neins
samferðamanna sinna. Það
beizkasta, sem hann segir um
harðdrægan kaupmann er, að
hann hafi verið handfljótur að
grípa hundrað krónurnar, sem
Theodór greiddi honum upp í
skuld sína. Theodór hefir jafnan
verið gleyminn á mótgerðir, en
hins vegar minnugur á allt það,
sem honum var vel gert, og
liggja honum vel orð til margra,
einkum Sigurðar prófessors
Nordals, sem studdi að því með
ráðum og dáð, að höfundurinn
fengi færi á að skrifa þessa bók.
Þó að höfundi verði, svo sem
skilj anlpgt er, tíðrætt um sam-
ferðamenn sína á lífsleiðinni,
gleymir hann því ekki, sem
meira er um vert, en það er að
lýsa lífinu. í verstöðvum þeim,
sem hann hefir leitað sér vinnu
í á vertíðum. Lesendunum verð-
ur einna minnisstæðust lýsing
hans á Iífinu í Keflavík, er hann
var þar hjá Milljónafélaginu, og
í Vestmannaeyjum. En auk þess
var hann á vertíðum í Bolunga-
vík, á Skaga, á Siglufirði, í
Hrísey og víðar, svo að harm
Theódór Friðriksson
þekkir það, sem hann er að
segja frá. Víða hefir verið ærið
sukksamt í verstöðvunum, en
fátt virðist hafa komið Theodóri
á óvart, nema þegar hann slit-
inn og gigtveikur, að því kom-
inn að gefast upp í hinni hörðu
baráttu fyrir lífinu, heyrði frá
því sagt í útvarpinu, að hann
hefði fengið fimmtán hundruð
króna rithöfundarstyrk. Theo-
dór setti hljóðan og hann var
eitthvað undarlegur þetta kvöld.
❖
Afstaða þeirra, sem hafa haft
ráð á úthlutun styrks til lista-
manna og rithöfunda, til Theo-
dórs, hefir verið dálítið ein-
kennileg. Fimmtán hundruð
króna styrkurinn þótti brátt of|
rausn, og hann var fljótlega
lækkaður niður í þúsund krón-
ur. Það hefir því verið farið með
Theodór líkt og Beintein í
Króknum, að fóturinn hefir ým-
ist verið skrúfaður undan hon-
um eða undir hann aftur. Theo-
dór hefir ritað nokkrar smá-
sögur og skáldsögur um kjör
þeirra, sem erfiðast eiga upp-
dráttar, en slík iðja þykir
ekki heppileg meðál þeirra,
sem hin fjárhagslega forsjón
er falin á hendur, og má nú bú-
ast \ýð, eftir útkomu þeirrar
bókar, sem hér hefir verið gerð
að umtalsefni, að fóturinn verði
skrúfaður undan Beinteini i
Króknum í ói'tt skipti fyrir öll.
Svo sem sjá má á ævisögu
Theodórs, hefir ekki verið hlað-
ið undir hann um dagana, og
hefir jafnvel gengið svo langt,
að klakahögg hér í höfuðstaðn-
um hefir þótt honum of gott.
Mesta vegtylla, sem honum
hefir hlotnast, var pallgæzla á
alþingi, og þó að honum hafi
sem kaupamanni á Þingvöllmn
hlotnast sá heiður, að fá að slá
í kringum grafreit helztu merk-
ismanna þjóðarinnar, er ekki
talið líklegt, að hann hljóti þar
legstað sjálfur. En þó að ævi
Theodórs hafi verið nær óslit-
inn þrældómur, virðist það
næsta ósennilegt í augum þeirra
sem sjá hér á götunum rúmlega
hálfsjötugan mann, vasklegan
á velli, þybbinn undir hönd,
þreklegan um herðar, kvikan á
fæti og hvassan undir brún.
Karl ísfeld.
Verum viðbúin því slæma, því að það góða skaðar ekkí
Láfum ekki tilefnislítinn ótta skapa ringuireið. Göng-
um róleg til undirbunings. Hvort er betra að vera uppi
á heiðum eða heima hjá sér?
EINU SINNI í FYRRA var
mikið talað am það, að vel
gæti komið til þess að fólk yrði að
flýja úr Reykjavík. Yitanlega var
ástæðunnar getið. Var þá talað um
vissar Ieiðir, sem hægt væri að
fara úr bænum, og voru það ekki
hinar venjulegu Ieiðir. Var mikið
látið út af þessu og málið rætt frá
fjölda mörgum hliðum. TJm líkt
leyti harst sú frétt skyndilega út
um bæinn, að það hefði verið til-
kynnt í Rerlín, að 30 sprengjuflug-
vélar yrðu sendar til að gera loft-
árás á Reykjavík.
DÁLÍTIÐ AF FÓLKI var svo
auðtrúa og einfalt að trúa þessari
lygasögu og sama kvöldið, sem
fréttin barst út, þusti margt manna
úr bænum. Vai- ekki friður alla
nóttina á nálægum sveitabæjum
og vöktu konur með smábörn á
handleggjunum fólk upp og báð-
ust ásjár. Sem betur fór reyndist
allt vitleysa og fólk fór næsta dag
snemma heim til sín.
ÞEGAR RÆTT VAR um þessi
mál, skrifaði ég nokkur orð um það
og sagði, að ekki myndum við vera
betur komin á þjóðvegunum utan
Reykjavíkur eða á heiðum uppi,
húsaskjólslaus og án allrar að-
hlynningar, en heima í steinhúsun-
um okkar, ef til hernaðaraðgerða
kæmi.
NtJ VIRÐIST MÉR að verið sé
að ráðslaga um þetta aftur, og ef
ég þekki fólk rétt, þá mun mikið
verða rætt um þetta. En ég end-
urtek það, sem sagt var í fyrra:
Við verðum hvergi betur komin en
heima hjá okkur, jafnvel hvað
sem á dynur. Reynsian um flótta- i
fólkið í Frakklandi, Hollandi og
Belgíu ætti að kenna okkur.
Straumur fólks eftir vegunum er
gott skotmark. Þúsundir manna
samanþjappaðar á einum eða fleiri
stöðum er tilvalið m'ark fyrir
sprengjuvélar og skyttur. Húsin
okkar eru góð og rammger, betri
en hús í flestum öðrum löndum,
að tiltölu. Vitanlega er þó lítið
skjól í timburhúsunum.
ÉG ER AÐEINS að segja mína
meiningu. Ég læt alla aðra sjálf-
ráða. En mér finnst þetta .réttasta
skoðunin á málunum. Það er nú
svo undarlegt, að tjón á mðnnum,
sem ekki berjast, er ótrúlega lítið.
Eins mun raunin verðá hér, ef
barizt verður hér, sem ég tel ótrú-
legt, en sem enginn getur þó sagt
um með neinni vissu. Allt óðagot
er mjög hættulegt, og af hálfu hins
opinbera má ekkert gera til að
skapa ótta. Hins vegar er rétt að
vera við öllu búinn, og þáð er ekki
eingöngu af hernaðarástæðum,
sem ég tel nauðsynlegt að koma
börmmum í sveit sem allra fyrst.
Við höfum alltaf barizt fyrir því
Frh. á 6. síðu.