Alþýðublaðið - 17.04.1942, Blaðsíða 4

7 Stefán Jóh. Stefánsson:
Stj6rnarskrárbreytlng
—...♦....
Kjördæmaskípunin og áhrif kjósenda.
4
Útgefandi: Alþýðuflobknrinn
Kitstjóri: Stefán Pjetursson
Ritstjórn og afgreiðsla í Al-
þýSuhúsinu við Hverfisgötu
Símar ritstjórnar: 4901 og
4902
Símar afgreiðslu: 4900 og
4906
Verð í lausasölu 25 aura.
Aiþýðuprentsmiðjan h. í.
Hðtnn forsætisrðð'
herra.
T ÍMINN staðfesti það í gær,
sem Alþýðublaðið sagði í
gærmorgun: að Hermann Jónas
son forsætisráðherra hefði nú
hótað því að segja af sér, ef
foreytingartillögur Alþýðu-
flokksins til leiðréttingar á mis-
rétti núverandi kjördæmaskip-
iunar og kosningarfyrirkomu-
lags næðu fram að ganga.
Frafmsóknarblaðið segir svo
frá, að fulltrúar Framsóknar-
flokksins í stjórnarskrárnefnd
Jiafi lýst sig andvíga öllum
foreytingum á stjómarskránni á
þessum tímum, „þegar þjóðin
þarfnast samstarfs og friðar“,
eins og Frainsóknarblaðið kemst
að orði, og að þeir hefðu lýst
yfir því fyrir hönd flokks síns,
„að hann. myndi ekki taka þátt
í ríkisstjórn undlr slíkum kring-
umstæðum“, þ. e. a. s. ef stjórn-
arskrárbreytingin yrði sam-
þykkt.
I>að er alveg ástæðulaust, að
taka þetta friðarhjal Framsókn-
arflokksins í sambandi við kjör-
■dæmamálið alvarlega. Fram-
sóknarflokkurinn hefir undan-
farið ekki sýnt neinn þann frið-
ar- og samstarfsvilja, að honum
farizt að tala þannig. Flokkur,
sém fitjaði upp á lögbindingu
kaupgjaldsins í haust, enda þótt
það væri fyrir íram augljóst,
að hún myndi leiða til sam-
vinnuslita milli þeirra flokka,
sem að stjórn íandsins stóðu,
er ekki að hugsa um friðinn
Innanlands. Forsætisráðherra,
sem lýsir yfir áfoyrgðarleysi
sínu gagnvart þinginu,
þegar það hefir fellt tillögur
hans um lögbindinguna, sætir
síðan lagi til þess að vekja þetta
deilumál upp að nýju, gefur
út bráðabirgðalög um lögbind-
:ingu kaupgjaldsins þvert ofan
I yfirlýstan þingvilja og rýfur
jþar með hér um bil þriggja
ára stjórnarsamvinnu, er held-
ur ekki að hugsa um friðinn
fnnanlands. Og flokkur,. sem
ofan á allt hefir nýskeð lýst
því yfir, að haim telji sjálfsagt,
að láta kosningar til alþingis
fara fram í vor, hefir einnig
með því sýnt, að það er ekki
friður og samstarf út af fyrir
aíg, sem hann er áð hugsa um.
Pví að öllum, einnig Framsókn-
armönnum, er Ijóst, að til nokk-
urra átaka hljóti að koma milli
flokkanna í samfoandi við kosn-
ingai*. Nei, ,það er ekki friður-
ion, sem Framsóknarflokkurinn
foer fyrir brjósti. íiÞað má eins og
sýnt hefir verið, stofna til hvaða
ófriðar í landinu, sem er: að-
eins ekki um kjördæmaskipun-
ina og kosningafyrirkomulagið.
Því að á núverandi misrétti
hvorstveggja byggistsérréttinda
aðstaða Framsóknarflokksins til
áhrifa og valda á þingi og í
stjórn landsins, á kostnað allra
annarra flokka. Þess vegna allt
þetta hjal hans um frið og sam-
starf í sambandi við kjör-
dæmamálið!
^Það getur ekki verið neitt efa
mál eftir hótun forsætisráð-
herrans, að kjördæmamálið er
komið á úrslitastig. Slík hótun
er ekki .borin fram út í bláinn.
Hún er hugsuð sem síðasta til-
raun til þess að hindra fram-
gang kjördæmamálsins. Það á
að hræða Sjálfstæðisflokkinn
frá fylgi við það. Framsóknar-
flokkurinn gerir sér vonir um
það, að Sjálfstæðisflokkurinn
eða að minnsta kosti einliverjir
fulltrúa hans á þingi muni lypp-
ast niður og fórna réttlætismál-
inu fyrir áframhaldandi stjórn-
arsamvinnu við Framsókn.
Líklegt virðist það ekki ver'a,
að Framsóknarhöfðingjunum
verði að von sinni í þessu efni.
Leiðrétting hiins hróplega mis-
réttis á núverandi kjördæma-
skipun og" kosningafyrirkomu-
lagi landsins er engu síður yfir-
lýst stefnumál Sjálfstæðisflokks
ins, en Alþýðuflokksins.
Við margar kosningar hefir
útkoman orðið sú, að kjósendur
Alþýðuflokksins og Sjálfstæðis-
flokksins,og raimar allra flokka,
sem fylgi sitt hafa fyrst og
fremst í bæjunum, hafa ekki
foaft nema foálfan rétt á við
kjósendur Framsóknarflokksins.
Það væri einkennilegt, ef Sjálf-
stæðisflokkurinn eða einhver
fulltrjúi hans á þingi, skyldi
finna hvöt hjá sér til þess, að
gerast verkfæri Framsóknar-
flokksins til þess að viðhalda
slíku ranglæti, á kostnað sinna
eigin kjósenda!
En það er augljóst, að afdrif
kjördæmamálsins á þessu þingi,
velta eftir þetta algerlega á af-
stöðu Sjálfstæðisflokksins. —
Allur sá mikli fjöldi kjósenda
í landinu, sem nú bíður þess,
að jafnréttinu verði fylgt fram
til sigurs með samþykkt kjör-
dæmaskipunarfrumvarpsins,
mun hafa vakandi auga á af-
stöðu Sjálfstæðisflokksins —
hvers einasta þingmanns hans
— því að enginn má skerast úr
leik, ef þetta réttlætismál á nu
loksins að ná fram að ganga.
Sjálfstæðisflokkurinn verður
gerður ábyrgur fyrir því af
þjóðinni, ef nokk- r af þing-
mönnum hans bregst skyldu
sinni í því, greiðir atkvæði á
móti kjördæmaskipunarfrum-
varpinu, situr hjá eða lætur
sig vanta við atkvæðagreiðslu.
Því trúir enginn, að hann
myndi gera það í slíku stórmáli
upp á eigin spýtur.
Menn bíða úrslitanna í kjör-
dæmamálinu milli vonar og
ótta. Spurningin, sem nú er á
allra vörum, er þessi: Stendur
Sjálfstæðisflokkurinn við yfir-
lýsta stefnu sína í réttlætismál-
inu? Eða lætur hann beygja
sig af hótun forsætisráðherr-
ans?
ALÞYÐUBLAÐfÐ
N5FNDARÁLIT Jóns Bald-
vinssonar, um kjöi'dæma-
málið, frá 22. marz 1932, byrj-
ar þannig:
„Allt frá því, að Alþýðu-
flokkurinn var stofnaður,
hefir það verið áhugamál
flokksins að fá viðunandi
breytingai* á kjördæmaskip-
un landsins.“
Þetta er og mála sannast. Al-
þýðuflokkurinn hefir í þessu
máli barizt látlaust_ fyrir um-
bótum.
Fyrir áhrif þessarar baráttu
fékkst nokkur leiðrétting kjör-
dæmaskipunarinnar endanlega
samþykkt á Alþingi 1934. Við
alþingiskosningarnar þetta
sama ár, kom það og í ljós, að
mjög hafði færzt til réttara
horfs um skipun alþingis, og til
meira samræmis við kjósenda-
styrk flokkanna í landinu. En
æði mikið skorti þó á, að fullt
réttlæti fengist. Þá um skeið
varð þó ekki neinu um þokað.
Við alþingiskosningarnar
1937, kom þó enn betur í ljós,
að þörf var frekari umbóta. En
ekki virtist fenginn sá jarðveg-
ur, er líklegur væri til breyt-
inga í réttara horf, enda er það
alltaf örðugt í upphafi kjörtíma-
bils', að fá samþykkta stjórnar-
skrárbreytingu.
Þegar kom fram á yfirstand-
andi vetur, mátti telja það
ákveðið, að kosningar yrðu í vor.
Ákvað Alþýðuflokkurinn þá,
með .hliðsjón af því, að bera
fram breytingar á stjórnar-
skránni, sem líklegar þættu,
samkvæmt yfirlýsingu Sjálf-
stæðisflokksins, að' hafa fylgi
meira hluta þings. Alþýðuflokk-
urinn greip því fyrsta tækifæri
sem gafst, eftir að sýnt var, að
kjördæmabreytingin frá 1934,
var mjög ófullnægjandi, til þess
að reyna að fá íögfestar frekari
réttarbætur og leiðréttingar. Er
það því víðsfjarri, sem haft er
eftir Jakob Möller fjármálaráð-
herra, við fyrstu umræðu stjórn
arskrármálsins, að undanlegt
væri að Alþýðuflokkurinn hefði
ekki fyrr sætt færi til þess að
koma. fram með þessar tillögur.
Áður sýndist það vera miklum
örðugleikum háð að komá þeim
fram. — Sjálfstæðisflokkurinn
hafði og ekki, frá því að breyt-
ingin. frá 1934 var gerð, komið
fram með auknar tillögur á
alþingi til umbóta í þessu máli,
og sýnist því næsta ólíklegt að
hann myndi í upphafi eða á
miðju kjörtímabili, vera líkleg-
ur til samstarfs í þessu efni.
Frumvarp það, til breytinga
á kjördæmaskipun landsins, er
Alþýðufl. hefir lagt fram á al-
þingi, hefir að geyma þessar
höfuð breytingar
1. Hlutfallskosnmgar í tví-
menningsk j ördæmum.
2. Fjölgun þingmanna í Reykja
vík um 2, eða úr 6 í 8.
3. Kaupstaðirnir Akranes, Nes-
kaupstaður og Siglufjörður
verði ný kjördæmi, er velji
■ ■ »
sinn þingmanninn hvert.
4. Uppbótaþingsæti verði eins
og áður 11, en landslisti all-
ur raðaður.
Gætu þingmenn þannig orðið
54, en samt óvíst að svo yrði
fyrst um sinn.
Færa má skýr rök að* því, að
þessar breytingar myndu, að
minnsta kosti fyrst um sinn,
koma á réttlátu hlutfalli á milli
kiósendafjölda flokkanna og
fulltrúa þeirra á Alþingi. Og
það er að sjálfsögðu höfuðatrið-
ið, svo að saman fari þjóðræði
og þingræði, en á því er nú
verulegur misbrestur.
Á það skal hér aðeins drepið,
að Alþýðufl. hefir áður fyr flutt
aðrar tillögur, að landið væri
allt eitt kjördæmi, eða því skipt
í nokkur, 6—8, stór kjördæmi,
og allir þingmenn kosnir hlut-
bundnum kosningum. Ekki
þótti fært að hreiía þeim til-
lögum að þessu sinni, svo mjög
sem andstaða gegn þeim var rík
meðal /fjölda þingmanna, sem
annars voru hlynntir breyting-
um til réttlátara horfs. Má og
Föstudagur 17. apríl 1942.
með nokkrum sanni segja, að
hin fornu kjördæmi séu bundin
sögulegum rökum og erfðavenj-
um, og hafi einnig nokkuð til
síns ágætis, 'þó óneitanlega
fylgi þeim margir gallar og mis-
fellur. Hneig Alþýðufl. að því
ráði, að flytja frumvarp það,
sem fyrir liggur. Og það var af
þessum tveim höfuðástæðum:
1. Það bætir úr mestu ágöll-
um þess skipulags, sem
nú er.
2. Það er, líklegt til þess að
hafa fylgi meiri hluta al-
þingis.
Eins og vænta mátti, hefir
frumvarp þetta sætt harðri
andstöðu af hálfu Framsóknar-
flokksins. Hefir hún komið
greinilega í ljós á alþingi og í.
Tímanum. Sérstaklega hefir
formaður flokksins, Jónas Jóns-
son, í grein í Tímanum 28. marz
s. 1., er hann nefnir „Stjórnar-
skrá upplausnarinnar,“ ráðizt
harkalega að tillögum Alþýðu-
flokksins í kjördæmamálinu.
Má ætla að í þessari grein for-
Frh. á 6. síðu.
TP ÍMINN ræddi í aðalrit-
stjórnargrein sinni í gær
um möguleikana á stjórnar-
skiptum í sambandi við kjör-
dæmamálið og. myndun Al-
þýðuflokks- og Sjálfstæðis-
flokksstjórnar til þess að fylgja
málinu fram til sigurs við
kosningar í vor. Tíminn skrifar:
„Það er Sjálfstæðisflokkurinn,
sem ræður úrslitum í þessum efn-
um. Hann geíur valið ófriðarleið
Alþýðuflokksins, sem þýðir að-
gerðarleysi í dýrtíðarmálinu og
verkafólksmálunum, vaxandi átök
og yfirboð í stjórnmálabaráttunni
og enga varanlega lausn í kjör-
dæmamálinu. Hann getur valið
friðárleið Framsóknarflokksins,
sem þýðir auknar aðgerðir í dýr-
tíðarmiálunum og verkafólksmál-
unum, mildari átök milli aðal-
flokkanma og góða von um að sam-
komulag náist um varanlega lausn
stjórnarskrármálsins.“
Jú, það má nú segja: Það er
lagleg „von“, eða hitt þó held-
ur,.til þess, að samkomulag ná-\
izt um varanlega lausn kjör-
dæmamálsins — við Framsókn-
arflokkinn! Eða halda menn
það ekki?
Og enn skrifar Tíminn:
„Alþýðuflokkurinn hefir bundið
sig svo fast við hina ábyrgðarlausu
ófriðarleið, að hann getur ekki
sagt skilið við hana að svo stöddu.
Sjálfstæðisflokkurinn hefir hins
vegar ekki ráðið sig til fulls. Vafa-
laust býður Alþýðuflokkurinn
honum mörg freistandi boð, ef
hann vill koma með í hrunadans-
inn. Kannske finnst Sjálfstæðis-
flokknum þau svo freistandi, að
tilvinnamdi sé að fórna þjóðarhags-
mununum vegna þeirra. Þjóðar-
hollusta, ábyrgðartilfinning og
drengskapur Sjálfstæðisflokks-
foringjanna gengur þessa dagana
undir próf, sem skiptir miklu fyrir
þjóðina.“
Já, vissulega skiptir það ekki
litlu fyrir þjóðina, hvaða af-
stöðu Sjálfstæðisflokkurinn af-
ræður að taka til kjördæma-
skipunarfrumvarpsins. En er
það ekki helzt til hátíðlegt, að
kalla samvinnu Kveldúlfsklík-
unnar við Framsóknarhöfðingj-
ana „þjóðarhagsmuni“? Þeirri
samvinnu verður Sjálfstæðis-
flokkurinn að vísu að „fóma“,
ef hann vill fylgja réttlætis-
málinu fram til sigurs! '
* * *
Vísir gerði í fyrradag spurn-
inguna um alþingiskosningar í
vor að umtalsefni og tekur nú
loksins ákveðna afstöðu með
því, að þeim verði ekki lengur
frestað. Vísir skrifar:
„Það, sem allt veltur á nú, er
að skapa öryggi í þjóðmálunum.
Til þess liggja tvær leiðir. Önnur
er sú, að fresta kosningum fram
yfir stríð — hin að láta kosningar
fara fram svo fljótt, sem því verð-
ur við komið. Úr því, sem komið
er, er ekki nema um eina leið að
ræða. Hún er sú, að efna til kosn-
inga, — láta slag standa, — og
skapa þannig öruggan grundvöll
fyrir þjóðnýtu starfi ríkisstjórnar
og alþingis. Óttinn við kjósend-
urna á engan rétt á sér á slíkum
tímum sem þessum.“
Seint koma sumir og koma
Þó. ..........^............ *