Alþýðublaðið - 18.04.1942, Blaðsíða 5

*r
Laugardí^úv 1$. aj»rH 19á2.
<Me, skementHegasta
- Amerfku,
—• en ' skuldugasta,
wiarm-'* "y ‘
Meldur uú vbrð við
Mageilansund, aðra
siglingaleiðinamiili
Atiantshafs og
Kyrrahafs
CfíILE er skemmtilegasta
iandið í latnesku Ameríku
að engu undanteknu. Ef til vill
er Mexico meira ævintýraland,
Argentína voldugri og Brasilia
glæsilegra land, en Chile er,
langskemmtilegasta landið. Ég
3ieíi aldrei kynnzt jafn töfrandi
fólki og þar,
Chilebúar eru svo að segja
eingöngu af írsk-skozkum upp-
nrna, eða baskiskum og þýzk-
um. Sá, sem leysti Chile undan
oki Spánverja, var herskár,
írskur Chilebúi og kom faðir
hans frá Sigssveit — Bernordo
O’Higgins að nafni. Nafnið
O’Higgins sést víða í Chile enn
i dag og ber fjöldi torga, stræta,
ihalla og gistihúsa þetta nafn.
Fyrr á árum, áður en Pana-
maskurðurinn var grafinn, voru
miklu erfiðari samgöngur við
Chile en við Argentínu og
Brazilíu, og voru það aðeins
hinir harðgerðustu og hraust-
ustu, sem lögðu af stað í svo
langa leið. Þeir bjuggu í hlíð-
um Andesfjalla og hinum djupu
dölum inn í fjöllum, háðu hina
■ erfiðustu lífsbaráttu og þurftu
að afla sér matar úr skauti
hrjóstugrar jarðar. Þeir urðu
sjálfstæðir menn og óháðir,
harðgerðir, framkvæmdasamir,
—■ mestu framkvæmdamenn
irnir í Suður-Ameríku.
Chile nær yfir 2900 mílna
rsvæði á vesturströnd Suður-
Ameríku, en meðalbreidd þess
■er aðeins 100 mílur. Landfræði-
lega séð eru þetta þrjú lönd,
hin sólbakaða eyðimörk nyrzt,
þar sem garðáburður er fram
leiddur í stórum stíl og kopar
grafinn úr jörðu, miðdalirnir
þar sem er landbúnaðar og fram
leiðslumiðstöð landsins, og suð-
ursveitirnar, þar sem stöðugar
rigningar eru, Vogskorið land
imeð stórum skógum og skrið-
jöklum.
íbúar Chile eru um þessar
snundir 4 635 000. Á arneríkskan
mælikvarða er þjóðin ákaflega
fátæk, Chile er land hinna
hinna miklu öfga. OÞar eru þrír
fyrsta flokks háskólar, en
hvergi hefi ég séð vesældar-
legri ibetlara. Af latnesk-amer-
íksku þjóðunum urðu þeir fyrst
ir til þess að byggja járnbraut-
ir, en stundum vantar þá bæði
brauð og kjöt.
Smámsaman hefir iðnaður
Mómgazt í landinu. Þar er fram-
leiddur skófatnaður, vefnaðar-
vörur, fatnaður, lyí og pappír,
Miðstéttimar hafa skapað sér
ágæt skilyrði og iðnverkamenn-
imir hafa komið á beztu iðn-
löggjöf ,sem til er í Suður-Am-
eríku, ef til vili að Uruguay
undantekinni. En meir en f jöru-
tíu af hundraði Chilebúa lifa
enn þá á landbúnaði, og flestir
aeirra, sem em verkamenn á
stórum búgörðum, búa við
mikla fátækt.
Landeigendurnir í Chile eru
sennilega þröngsýnustu brodd-
borgaramir í Ameríku. Á bú-
garði einum nálægt Valparaiso
eru 4000 verkamenn, en þar
eru ekki notaðar neinar vélar.
Landeigendurnir eru á móti
hverskonar endurbótum. Verka-
menn þeirra fá frá átta til tutt-
ugu og fjögur sent í dagkaup.
Aðalstjórnmálabaráttan i
Chile stendur milli landeigend-
anna og hinna fátæku, en land-
eigendurnir réðu lögum og lof-
um í Chile um margra ára skeið.
Kirkjan hefir ekki mikil völd,
og hún er skilin frá ríkinu.
Núna fer róttæki.. flokkurinn
með stjórn með stuðningi smá-
flokka, sem eru andvígir yfir-
stéttarklíkunum. Það er eina
alþýðufylkingin, sem til er í
þessari heimsálfu. Hún kaus
séir forsetaefni árið 1938, en
fékk ekki meirihluta í þinginu
og brátt skall heimsstyrjöldin
á og jarðskjálftinn í janúar-
mánuði 1939, þegar 50 borgir
eyðilögðust 40000 manns fór-
ust. Tuttugasta og fyrsta marz
1941 fékk hún meirihluta 1
þinginu í heiðarlegustu kosn-
ingabaráttu, sem fram hefir
farið í sögu Chile.
Höfuðstyrkleiki stjórnarinnar
er sá, að hún hefir haldið í skefj-
um ýmsum óróaöflum og á þann
hátt glætt vonir almermings
um gæfuríka framtíð. En tölu-
verar erjur hafa þó orðið við
nazistaflokkinn í Chile. Það eru
um 85000 þýzkættaðir menn í
Chile, sem hafa miðstöð sína í
borginni Valelivia, þar sem þeir
hafa sínar eigin búðir, skóla og
félög. Þeir hlusta að staðaldri
á þýzkt útvarp. Vanguardist-
amir, eins og nazist-
amir í Chile kalla sig, hrósuðu
sér af því í fyrra ,að þeir hefðu
um 60000 áhangendur, en þeir
fengu aðeins 10000 atkvæði og
tvo me|in kjörna. Þó hafa þeir
slegið mjög um sig. Tveim mán-
■uðum eftir kosningarnar réðist
bardagalið þeirra vopnað inn á
vopnaðan fund róttækra í
Santiago og drap einn mann og
særði tvo. Nazistaforinginn,
Gouzales von Maress, lét skjóta
á lögregluna, sem send var til
að taka hann fastan, en hann
náðist eftir að táragassprengj-
um hafði verið kastað inn í
höíuðstöðvar hans. Hann var
settur í geðveikrahæli, en láL
inn laus seinna vegna friðhelgi
hans sem þingmanns.
Vinnuveitendur, verkamenn
og ríkið borga í eftirlauma og
ellistyrktarsjóð, sjúkratrygging-
ar og því um líkt. í handiðn-
aðinum borgar verkamaðurinn
tvö prósent af launum sínmn í
I þessa sjóði, . vinnuveitándinn
fimm prósent og stjómin eitt
og hálft prósent.
Stjórnin hefir ekki þoraö að
taka lönd stórjarðeigendanna
eignarnámi, en hún hefir keypt

*
Renault - verksmiðjunar við París
eftir loftárás Breta.
Mönnum er í fersku minni hin mikla loftárás, sem brezkar sprengjuflugvélar gerðu 3. marz
s. í. á Renault-verksmiðj umar við París. Verksmiðjurnar, sem framleiddu mikið af flugvél-
um, skriðdrekum og öðrum vopnum fyrír Þjóðverja, voru laskaðar svo alvarlega, að öll fram-
leiðsla stöðvast langaan tíma. Á myndinni sést nokkur hluti bygginganna, sem eru meira eða
minna í rústum, og standa aðeins útveggir og þakgrindur. Takið eftir, að íbúðarhús, sem eru
í nágrenninu, eru óskemmd. Svo nákvæmlega köstuðu flugmennimir sprengjum sínum.

Bömin og fermingarnar. Ljót lýsing á fjósum og meÓ-
ferð þeirra. Nokkur orð um minnismerkin í bænum.
fólksins! — Það er skemmtileg til-
upp mikið af landi, látið smá-
bændur fá það til umráða og
hjálpað þeim til þess að kaupa
áhöld og útsæði.
Þjóðfélagsskipunin er í hæg-
fara þróun. Chile náði á sitt
vald saltpéturssvæðunum í
norðurhéruðunum í stríðinu við
Boliviu og Peru á árunum 1879
til 1884. Ég hefi heyrt Chile-
búa segja, að þessi sigur hafi
orðið þjóðinni dýrkeyptur.
Einkasalan á saltpétrinum veitti
skjótfenginn óhófsgróða. Salt-
pétursframleiðslan greiddi 68
prósent af öllum útgjöldum
ríkisins. Þetta losaði landeig-
endurna við þá óþægilegu nauð-
syn að þurfa að greiða skatta,
en jók um leið lántökur og
óhófseyðslur þannig, erlendar
skuidir Chilebúa. á mann eru nú
langhæstar í öllum heiminum.
Þjóðin hefir nærri því örmagn-
azt midir skuldabyrðinni.
Hina aðalframleiðsluna, kop-
arframleiðsluna, eigá tvö am-
eríksk fyrirtæki, Kemicott og
Anaconda. Hið síðarnefnda á
stærstu koparnámu í heimi, og
er hún í Chuquicamata. Þar er
fjórði hluti allrar koparfram-
leiðslu heimsins. Félagið greiðir
til ríkisins 33 prósent af nettó-
ágóða sínurn.
Stríðið hafði hin ömurlegustu
áhrif á afkomu Chilebúa. Á
venjulegum tímum fóru um 60
prósent allrar saltpétursfram-
leiðslunnar til Evrópu, en nSerri
því öll koparframleiðslan til
Japan. Chile varð því að reyna
að beina útflutningi sínum til
Bandaríkjanna.
Chile er mjög þýðingarmikið
Frh. á 6. síðu.
PRESTUR luingdi til mín i
gær og þakkaði mér fyrir
að hafa minnzt á börnin og ferm-
ingarnar fyrir nokkrom dögnm.
Hann sagði, að mjög væri nauð-
synlegt að foreldrar sendu ekbi
smábörn vegalaus til kirkju. Það
kæmi oft fyrir, að mjög mifeið af
börnum á aldrinum 3—10 ára
kæmi til kirfeju, sérstakiega þó við
fermingar, og þessi böm yllu mest-
um truflunum. Ég yil árétta það
sem ég sagði um daginn. Og nú á
að femia á morgun.
Ó. J. __ SKRIFAR mér á þessa
leið: „f fyrsta hefti tímarits
Rauðakross íslands eru prentaðir
kaflar upp úr Heilbrigðisskýrsl-
um landlæknis frá 1938. Er í
grein þessari kafli, sem nefnd er
mjólkurframleiðsla og mjólkur-
sala. Þar segir m. a.: „Merkilegar
upplýsingar í þessum kafla eru
frá héraðslækninum á Eyrarbakka
um ástandið í fjósum bænda, sem
senda mjólk í Mjólkurbú Flóa-
manna. Héraðslæknirinn kemst
svo að orði: ,Dýralæknir.inn tjáir
mér, að þrifnaður x fjósum sé víða
af mjög skornum skammti og ó-
vönduð umgengni, enda sé með-
ferð mjólkurinnar eftir því. Van-
hús vantar á fjölda bæja, og eru
fjósin þá ætíð notuð í þeirra stað.
Dýralæknirínn kveðst hafa bent
stjóm Mjólkurbús Flóamanna á
þetta og beint því til hennar, að
beita sér fyrir umbótum.’”
1 *
„ÞETTA ER ÓFÖGUR lýsing af
bændameamrngunni austanfjalls
—• fjósin um leið kamrar sveita-
hugsun fyrir þá, sem hafa þá á-
nægju að kau/pa mjólkurafurðir
úr þeirri átt.“
„SVO MÖRG eru þessi orð, en
þó þau séu ekki fleiri, þá tala þau
sínu máli, og þau hljóta að tala
hátt til þeirra, sem láta sér annt
um heilsufar í landinu. Sannleik-
urirni er sá, að svona mun þetta
vera víðar en austan fjalls. Sá,
sem þetta ritar, hefir farið um
margar sveitir þessa lands og
heldur því hiklaust fram, að bænd
umir austan fjalls, séu á engan
hátt þarna á eftir öðmm stéttar-
bi-æðrum sínum. En þetta er ekki
einfeöngu í sveitunum, víða í kaup
stöðum er þetta litlu betra. ■— f
sjálfri Reykjavík er þetta stórum
ábótavant. Eins er þetta í sumum
hinum stærrri bæjum líka. Opin-
ber salerni eru fá eða engin, og
séu þau til, eru þau oft í megn-
ustu óhirðu.“
„f LÖGREGLUSAMÞYKKT
bæjanna er öllum húseigendum
skylt, sem ekki hafa vatnsklósett
í húsum sínum, að hafa einhvers-
konar salerni til afnota fyrir íbúa
húsanna. Þetta er nú talið sjálf-
sagt og í sæmilegu lagi, þó eins
og áður segir, að opinber salemi
vanti víða. Hví þá ekki að skylda
alla búendur í landínu, að hafa
forsvaranleg salerni, hvort sem er
í sveit eða kaupstað? Og hví þá
ekki að banna og leggja þung
viðurlög við, ef'fjós eru notuð í
stað salema? Það þarf engum
(Frh. á 7. síðu.)