Alþýðublaðið - 19.04.1942, Blaðsíða 4

ALÞVÐUBLAÐIÐ
S'iumudagiir 19. apríl 1942.
^jpýímbUíHÍ)
ÚtceCandi: Alþýdntlokkurten
RJtsíJóri: Stefán Pjetnrssea
Bitstjóm og afgreiösla í Al-
þýöuhósinu viö Hveríisgötu
Símar ritstjómar: 4901 og
4902
Simar afgreiBslu: 4900 og
4906
Verð í lausasölu 25 aura.
AlþýBuprentsmiBJan h. í.
Hemttaskólinn.
UMRÆÐUiR þær, sem nú
fara fram á þingi í blöð-
um og manna á meðal um fram-
tíðarskipulag menntaskólans,
hljóta að draga að sér athygli
snargra, sem um menntun og
framhaldsnám hugsa.
Það skal ekki dregið í efa hér,
að rektor menntaskólans gangi
gott eitt til um framtíð skólans,
er hann leggur til, að skólinn
verður fluttur héðan úr Reykja-
vxk austur á Suðurlandsundir-
lendi. En hér koma fleiri sjón-
armið til greina. Margir eru
þeirrar skoðunar, að höfuðborg
íslands sé nú orðin það fjöl-
menn, að ekki verði hjá því
komizt, að hér sé menntaskóli,
enda er það vafasöm stefna að
draga sem flestar menntastofn-
anir á burt héðan. Þá er það
eklri lítið fjárhagsatriði fyrir
ýmsa forelara, sem greiða vilja
fyrir menntun bama sinna, að
þeir geti komizt hjá því að
borga húsnæði og fæði þeirra í
fjarlægu héraði. Að vísu er
þetta hinum efnameiri lítill
þröskuldur, en sú meginregla á
skilyrðislaust að gilda í afskipt-
um þess opinbera af skólamál-
um, að öllum sé gert jafnhátt
undir höfði um að afla sér
meimtunar. — Þeir ágætu ís-
lendingar, Jón Sigurðsson og
fleiri, sem á síðastliðimii öld
beittust fyrir því, að skólinn
yrði fluttur til Reykjavíkur,
sáu ekki nauðsyn þess, að höfuð-
ataður landsins væri mennta-
skólalaus.
Þá hefir enn slæðst inn
í þessar bollaleggingar um
framtíð menntaskólans sú þrá-
láta hugmynd, að konur skuli
ekki hafa sama áögang og karl-
ar að framhaldsmentxm, og beri
því að aðskilja nám pilta og
stúlkna til stúdentsprófs. Hér
er um að ræða spor aftur á bak.
í öllum lýðfrjálsum menningar-
löndum er nú svo komið, að
konum hefir í lögum verið
tryggður sami réttur og körl-
um til almennrar menntunar
og þar með líka embættum og
stöðum í þjóðfélaginu. Hinsveg-
ar hefir í öllum þeim löndum,
sem afturhaldssamar stjóm-
málastefnur hafa sigrað í, verið
gengið allmjög á þennan rétt
kvennanna og hann jafnvel
afnuminn.
Hér er um svo mikilsverð
atriði í íslenzku menntalífi að
ræða, að ástæða er til að hvetja
til fyllstu varfæmi og athugun-
ar, áður en stór spor eru stigin
í breytingaátt. í síðara atrið-
inu, sem hér var drepið á, er
eigi hvað sízt ástæða til að hlýða
Þriðja grein Stefáns Jóh. Stefánssonar:
Stjórnarskrárbreytlng
á striðstimnm.
I' UPPLAUSNARGREIN
sinni, telur J. J. það hina
mestu fjarstæðu, að fást við
stjómarskrárbreytingar á þeim
stríðstímum, er nú standa yfir.
Orðar hann það svo:
Hvergi í frjálsum lýðstjórnar-
löndum er vitað til, að nokkrum
manni detti í hug að vinna að
breytingum á kjördæmaskipu-
lagi um þessar mundir.“
En mig minnir ekki betur,
en að sjálfur vildi J. J. á reglu-
legu alþingi 1941 gera miklu
•umfangsmeiri og örlagaríkari
breytingar á stjómarskipun
landsins. En nú á það að leiða
til upplausnar og allsherjar
hrims. Ég skil ekki samræmið.
En hafa þá stjómarskrár- og
kjördæmabreytingar yfirleitt
ekki verið gerðar á stríðstím-
um? Því fer harla fjarri. Skal
nú að því vikið.
Einhver mikilvægasta- breyt-
ing, sem gerð hefir verið hér á
landi á stjómarskrá og kosn-
ingafyrirkomulagi, var gerð ár-
ið 1915. Þá stóð yfir Evrópu-
styrjöld. Þá fengu konur kosn-
ingarétt. Þá voru konungkjörn-
ir þingmenn afnumdir. Og þá
var komið á fyrstu hlutfalls-
kosningunmn til Alþingis. Ekki
varð þess vart, að þessar að-
gerðir „leystu upp“ íslenzka
þjóðfélagið, eða sköpuðu sér-
stök vandræði./-
íslenzka ríkið varð ekki eitt
til þess að koma á slíkum breyt-
ingum á heimstyrjaldarárunum
1914—1918. .Það var víða gert,
og án þess að af því leiddu
nokkur vandræði.
Ðanir samþykktu stórkostleg-
ar breytingar á grundvallarlög-
um sínum og kjördæmaskipun
vorið 1915. Þar í landi hafði ein-
menningskjördæmaskipulagið
leitt til grátbroslegs misréttis
og vanskapnaðar á öllu þing-
ræði og lýðréttindum, svo að
frjálslyndir menn gátu ekki
lengur við unað. Að vísu barð-
ist Vinstri flokkurinn (bænda-
flokkurinn) mjög hart gegn um-
bótunum, enda átti sá flokkur
þingmannatölu sína fyrst og
fremst að þakka úreltri kjör-
dæmaskipun. Það gefur ágæta
hugmynd um, hvernig málum
þessum var komið í Danmörku,
áður en leiðrétting fékkst, hver
var niðurstaðan af kosningun-
um þar í landi árið 1913, hvað
snerti kjördæmafylgi og þing-
mannatölu. Úrslitin í þeim
kosningum urðu þannig:
Jafnaðarmenn 107000 atkv.
og 32 þingm.
Vinstrimenn 106000 atkv. og
44 þingm.
Hægrimenn 81000 atkv. og 7
þingm.
Róttækir 68000 atkv. og 31
þingm.
Á stríðstímanum yfirgáfu
með athygli og alvöru á það,
sem íslenzkar konur leggja
sjálfar til þessara mála.
Danir einmenningskjördæmin
og komu á hlutfallskosningum.
Það lánaðist vel, og varð þeim
til sóma og farsældar.
Holland vár mjög aðkreppt á
styrjaldartímunum 1914—1918.
Óvinirnir voru við borgarhliðin.
En ekki hfikaði þjóðin samt við
að koma á víðtækum stjómar-
skrár- og kosningalagabreyting-
um árið 1917. Þær urðu grund-
völlurinn undir miklum endur-
bótum og auknu lýðfrelsi í land
inu.
Á órunum 1916—1918 stóð
hörð deila í Svíþjóð um kjör-
dæmaskipun og kosningaréttar-
ákvæði landsins, sem beinlínis
voru í stjórnarskránni. Jafnað-
aðarmenn og fjálslyndi flokk-
urinn heimtuðu endurbætur.
Árið 1917 var í neðri deild
þingisins samþykkt breyting á
stjórnskipunarlögum landsins í
áttina til meira réttlætis, en
íhaldsmenn í efri deildinni gátu
grandað málinu. Þingkosningar
fóru þá fram í september. íhalds
menn töpuðu fylgi. Jafnaðar-
menu og frjálslyndir, er unnið
höfðu á í kosningunum, mynd-
uðu þá nýja stjórn, sem hafði
efst á stefnuskrá sinni endur-
bætur á kjördæmaskipun og
kosningaréttarákvæðunum. Og
loks í þann mund, er stríðinu
ilauk, tókst að kojma málinu
heilu í höfn. Hafði ágreiningur
og barátta um málið staðið um
tveggja stríðsára skeið íSvíþjóð.
En ekki grandaði það sænsku
þjóðinni. Þvert á móti færði það
þjóðinni aukið frelsi og fram-
farir.
Þessi dæmi ættu að nægja,
þau sýna það greinilega, að á
stríðstímum er ekki síður hægt
en endranær að koma á endur-
bótum á kjördæmaskipun og
kosningarétti. Hvorki stríðstíma
né aðra erfiða tíma má nota
sem skálkaskjól til þess að við-
halda ranglæti og misrétti.
fllatfallskosnibgar
og npplansn.
Hlutbundnar kosningar virð
ast sérstaklega vera eitur í bein-
um Framsóknarfl. Formaður
flokksins komst svo að orði í
Tímanum 28. marz s. I:
„En þess eru engin dæmi, að
þjóð, sem Iögleiðir hlutfalls-
kosningar í stjómarlög sín, lifi
frjálsu lífi nema stutta stund.“
Alvarleg er aðvörunin. Ekki
vantar það. En íslenzka þjóðin
hefir lifað tiltölulega frjálsu
lífi, með hlutfallskosningar-
ákvæðum í stjórnarskránni í
rúman aldarfjórðung. Með
stjórnskipunarlögunum frá
1915, var lögleidd hlutfalls-
kosning á 6 landskjömum þing-
mönnum. Og í stjórnarskránni
frá 1920 var heimilað að kjósa
þingmenn Reykjavíkur með
hlutbundnum kosningum, og
var sú heimild notuð á sama
þingi, þegar. ákveðið var að
að fjölga þingmönnum í Reykja-
vík úr 2 í 4. Síðan hafa þing-
menn í Reykjavík verið kosnir
hlutfallskosningum og land-
kjörið var við líði fram til ársins
1934.
Ýmsir mættu ætla, að það sæti
sízt á Framsóknarfl. að telja
hlutfallskosningar hættulegar
og leiða til ófrelsis og þjóðar-
ógæfu. Fyrsti ráðherra Fram-
sóknarfl., hinn þekkti samvinnu-
frömuður, Sigurður Jónsson í
Yztafelli, náði kosningu við
landskjör 1916, einungis vegna
þess, að hlutfallskosningar voru
lög leiddar. Annars myndu
heimastjómarmennirnir gömlu
vafalítið hafa náð öllum lands-
kjömu þingmönnunum, ef
þessar kosningar hefðu verið
ólilutbundnar. Allar líkur benda
til þess, að Jónas Jónsson hefði
fallið við landskjörskosningarn-
ar bæði 1922 og 1930, ef ó-
hlutbundnar kosningar hefðu
verið hafðar í stað hlutbund-
inna. Þannig hefir J. J. setið á
þingi frá 1922—1934, vegna
þess, að hlutfallskosningar voru
viðhafðar. Það hefði vissulega
orðið skarð fyrir skildi, ef hlut-
fallskosningat hefðu ekki bein-
línis orðið til þess, að æðimargir
skörungar og forystumenö.
vinstri aflanna í landinu, voru
valdir inn á Alþingi. Þurfa ís-
lendingar því sízt að kvarta yfir
reynslu þeirri, er fengizt hefir
af hlutfallskosnmgum.
En ef til vill hafa þá aðrar
þjóðir misst frelsi sitt, vegna
þess að þær hafa lögleitt hlut-
fallskosningar, þó að viðnáms-
þróttur íslenzku þjóðarinnar
hafi reynzt svo mikill, að hún
þyldi þessa þrekraun. Og J. J.
er ekki í vandræðum með dæm-
in. Hann nefnir Þýzkaland,
Frakkland, og Ítalíu.
Hvað Ítalíu áhrærir, þá voru
þar í landi allt fram til ársins
1919, hlutbundnar kosningar.
Konur höfðu t. d. engan kosn-
ingarrétt, og fengu hann aldrei.
En 1919 vom lögleiddar hlut-
fallskosningar í Ítalíu. En þær
stóðu aðeins 3 ár. Þá tók við
einræði Mussolíni. Og það mun
vera nokkuð nýstárleg sagn-
fræðileg skýring, að þriggja
ára tímabil hlutfallskosning-
anna í Ítalíu hafi svipt þjóðina
frelsinu. Og hið sama má í raun
og veru segja um hið stutta
tímabil Weimar-stjórnanskrár—
innar í Þýzkalandi. Rætur
facistayfirráðanna er áreiðan-
Frh. á 6. síðu.
i i„x •
í VIÐTALI, sem birtist í
Tímanum í gær, gerir Her-
mann Jónasson forsæíisráðherra
kjördæmaskipunarfrumvarp Al-
þýðuflokksins að umtalsefni á
eftirfarandi vísdómslegan og
frumlegan hátt:
„Frumvarpmu er varpað fram í
þinginu gersamlega undirbúnings-
laust. Það ber með sér öll einkenni
handahófsverks — á sjáanlega að
vera „kosningaflesk“ og ekkert
annað. Það er tálbeita, sem borin
er að vitum Sjálfstæðisflokksins
og ætlazt er til, að hann gíni við,
til þess að núverandi stjórnarsam-
vinna spillist. Ef þetta frtnnvarp
á eftir að verða stjómarskipunar-
lög fyrir landið, mun skapast full-
komið öngþveiti í stjórnmálun-
um.“
Það er enginn munur á þessu
og því, sem Jónas frá Hriílu
sagði í grein sinni „Stjórnarskrá
upplausnarinnar“ á dögunum,
annar en sá, að Jónas segir „upp-
lausn“, en Hermann segir „öng-
þveiti“. 3n sem sagt: Ef það
verður samþykkt, að aðrir
flokkar skuli njóta nokkum-
veginn jafnréttis við Framsókn
til áhrifa á stjórn landsins, þá
telja forsprakkar hennar upp-
lausn þjóðféiagsins alveg fyrir-
sjáanlega og yfirvofandi. Frum-
legir eru þeir ekki Framsóknar-
höfðingjarnir. Þennan söng hafa
allar sérréttindaklíkur í heimin-
um sungiö, þegar veríð var að
taka af þeim sérréttindin.
Einnig í Tímanum í gær gerði
Jónas frá Hriflu, formaður
menntamálaráðs, ákæruskjal
listamannanna á hendur honum
að umtalsefni. Talið er, að Sig-
urður Nordal prófessor hafi
skrifað skjalið. í öllu falli stend-
ur Jónas frá Hriflu í þeirri
meiningu, því að hann snýr
sér alveg að honum.
Jónas skrifar:
„Nordal er vel ritfær maður,
þegar hann fæst við þau efni, sem
hann ber kennsl á. En hann hefir
ekki sýnt neinn þroska í þjóðmál-
um. Og eftir að hann gerðist fast-
ur griðmaður hjá_ útgáfufyrirtæki
kommúnista, hafa tiilögur hans um
þau efni, er þeir láta sig málí
skipta, mótast í öllum aðalatriðum
af vilja þessara samstarfsmanna.
Það þarf ekki að fjölyrða um
það, að allir menn, sem hugsa sér
að íslenzka þjóðin eigi að lifa
frjáls í sínu landi, eru ekki aðeins
á móti pólitík kommúnista í lands-
málum, heldur og öllu bakferli
þeirra og leyniáróðri, hvar sem
hann kemur fram. Sigurður Nor-
dal er nú orðinn útbreiðslustjóri
hinnar erlendu stefnu á vissu sviði.
- • Er í ritgerð hans sá undir-
straumur frá áróðri bolsévíka, sem
værita mátti úr þeirri átt. En að
öðru leyti er greinin svo þunn, sem
þynnkan úr þrem tylftum andlegra
öreiga væri þar saman komin.
Sem betur fer kemur það aldrei
fyrir, að íslendingar gefizt upp
fyrir bolsévismanum í nokkurri
mynd.“
Eins og menn sjá er meira en
helmingur listamannanna 66,
sem skrifuðu undir ákæruskjal-
ið, nú orðnir að „andlegum ör-
eigum“, og Sig. Nordal bolsje-
erlendu stefnu“! Þannig stækk-
(Frh. á 6. síðu.)