Alþýðublaðið - 25.04.1942, Blaðsíða 4

4
ALÞÝÐUBUÐIÐ
Laugardagur 25. apríl 1942,
Útgefandi: ASþýðuflokkurinn
Bitstjóri: Steíán FJeturssoa
Ritstjóm og afgreiSsla í Al-
þýðuhúsinu við Hveríisgötu
Símar ritstjórnar: 4901 og
4902
Sfmar afgreiðslu: 4900 og
4906
Verð í lausasölu 25 aura.
AlþýSuprentsmiðjan h. f.
Tílfap fiísla
Síelassonar.
ÞAÐ er í sjálfu sér enginn
skaði. þó að tillaga skuli
nú' vera fram komin á alþingi
um það, að kosningum skuli enn
frestað um óákveðinn tíma. Því
að með afgreiðslu hennar fæst
þó að minnsta kosti Íoksins úr
því skorið, hvort kosningar fara
fram í vor eða ekki.
Hitt hlýtur að vekja nokkra
undrun, hver það er, sem hefir
borið þessa tillögu fram. Gísli
Sveinsson var einn af fyrstu
þingmönnum Sjálfstæðisflokks-
ins, sem tók úndir kjördæma-
skipunarfrumvarp Alþýðu-
flokksins við fyrstu umræðu
þess í neðri deild. Og með tilliti
■til þess þvættings, sem þá þegar
var haldið á lofíi af Framsókn-
armönnum á móti frumvarpinu,
að fullnaðaraf greiðslu sjálfstæð-
:ismálsins væri stefnt í hættu við
það, að kjördæmamálið væri
tekið þannig upp út af fyrir sig,
3>enti hann mjög skilmerkilega
og skorinort á það, að ekkert
gæti verið við það að athuga, að
kjördæmamálið, sem allir vissu
að væri deilumál milli flokk-
anna, yrði afgreitt fyrst, enda
lægi fyrir sameiginl. samþykkt
allra flokka á alþingi um það,
hvernig sjálfstæðismálið skyldi
afgreitt, og eftir væri aðeins að
taka ákvörðun urn, hvenær sú
samþykkt skyldi koma til fram-
kvæmda. — Síðan hefir Gísli
Sveinsson þó ekki að eins —
einn allra þeirra níu manna,
sem sæti eiga í stjórnarskrár-
nefnd — stungið upp á því, að
bæði málin, kjördæmamálið og
sj álfstæðismálið, skuli tekin
fyrir til fullnaðarafgreiðslu sam.
tímis, heldur hefir hann og nú,
eftir að það var fellt, borið fram
þingsályktunartillöguna umþað,
að kosningum til alþingis skuli
enn frestað um óákveðinn tíma.
Það hlýtur að vekja nökkra
furðu; því að vitanlega getur
ekki orðið um neina afgreiðslu
kjöi'dæmamálsins á þessu þingi
að iræða, ef ákveðið yrði, að eng-
ar kosningar skyldu fara fram í
vor.
❖
i .
En hvað sem komið hefir
Gísla Sveinssyni til þess að
ílytj a þin gsályktunartillöguna
um áframhaldandi frestun kosn-
inga, þá er alveg ástæðulaust að
harma það, að hún skuli vera
fram komin; því að með af-
greiðslu hennar verður, eins og
sagt var, að minnsta kosti bund-
imi endi á þá óvissu, sem hingað
GIJMNLAUGUR OSKAR SCHEVING;
Listaaeiffl og Menntamálaráð.
UNDANFARNA MÁNUÐI
hafa birzt greinar í Tíman-
um eftir formann menntamála-
•i
ráðs, Jónas Jónsson, um listir og
skáldskap og ágreining þann, er
komið hefir upp milli mennta-
málaráðs og listamanna.
Greinar þessar eru sem heild
lítt til þess fallnar að varpa
skýru ljósi á meginatriði máls-
ins, og væri ekki úr vegi að gera
npkkra grein fyrir orsökum
þessa ágreinings og athuga,
hvernig þessum málum er hátt-
að í hinum stærri dráttum.
Myndlistarmenn hafa æskt
þess, að kunnáttumaður með
sérþekkingu á myndlist væri
hafður til þess að leiðbeina
menntamálaráði við ihnkaup á
listaverkum fyrir ríkissafnið. Þá
hafa þeir óskað þess, að formað-
ur menntamálaráðs, sem er þar
mestu ráðandi, væri réttsýnn og
listamönnunum velviljaður.
Listamennirnir hafa einnig ósk-
að þess, að gerð væri opinber-
lega grein fyrir hvernig fé því
væri varið, er ríkið veitir til list-
styrkja og kaupa á listaverkum.
Það er ólíklegt, að nokkrum
réttsýnum manni finnist þessar
kröfur öfgafullar eða ósann-
gj arnar, og þær aru þannig,
að auðvelt er að uppfylla þær
En svo undarlegt sem það kann
að sýnast, hefir reyndin orðið
sú, að eftir að myndlistamenn
báðu alþingi að taka þessar ósk-
ir til greina og rökstuddu beiðni
sína með nokkrum aðfinnslum
á afskiptum menntamálaráðs af
myndlistamálum (erindið var
sent alþingi fyrir rúmu ári síð-
an, hefir formaður rhenntamála-
ráðs brugðizt hið versta við og
hafið herferð á hendur lista-
mönnum landsins með ósæmi-
legum skrifum.
Árið 1941 voru ekki keypt
verk af þeim listamönnum, er
höfðu undirskrifað umrætt er-
indi til þingsins, og þar sem það
hafði verið venja undanfarin ár
að kaupa á sama tíma eða rétt
fyrir jólin á hverju ári, mun hér
hafa verið um einhvers konar
hirtingu að ræða. í stað hinnar
venjulegu jólaglaðningar fengu
listamennirnir nokkurra vikna.
skammagrein í Tímanum, þar
sem þeim og öllum almenningi
var tilkynnt, að Jónas Jónsson,
form. memitamálaráðs, hefði
æðsta úrskurðarvald um það,
hvað væri list og hvað ekki.
Þeir, sem leyfðu sér að hafa aðr-
ar skoðanir á þessum málefnum,
voru að dómi J. J. andlega vol-
aðir, en jafnframt hættulegir,
aumingjar.
Myndlistamenn létu skrif
þessi ekki á sig fá, og mun J. J.
hafa komizt að því, að listamenn
hefðu í hyggju að ítreka beiðni
sína til þingsins. Nú voru góð
ráð dýr. J. J. lætur tilkynna
listamönnunum, að mennta-
málaráði þóknist að líta á mynd
ir, og að kaiíp muni vera í
vændum. En listamennirnir
höfðu fengið nóg af skrifum J. J.
og ráðsmennsku hans í heild,
•svo þeir listamenn, er virtu list-
heiður sinn að einhverju, sáu, að
J. J. hafði gengið svo langt í ó-
sæmilegum skrifum um listir og
skáldskap, að það var niðurlæg-
ing fyrir þá sem listamenn, að
hafa skipti við hann sem for-
mann menntamálaráðs í fram-
tíðinni, og vildu því langflestir
af myndlistamönnum ekki selja
ráðinu að svo stöddu. Út af þess-
ari neitun reiddist J. J. einum
listmálaranum svo mikið, að
hann hótaði honurn að íbúðar-
hús hans skyldi tekið af honum.
Fyrir tæpu ári síðan birti
menntamálaráð í fyrsta skipti
opinberlega skrá yfir innkaup
á listaverkum síðast liðin tíu ár,
eða síðan mermtamálaráð var
stofnað. Myndlistamenn bentu
á, að upphæð sú, sem keypt
hafði verið fyrir samkvæmt
þessari skýrslu, var mn sjötíu
þúsund krónum lægri en fé það,
er veitt hafði verið til lista-
verkakaupa. Maður skyldi nú
ætla, að menntamálaráð hefði
brugðið við og gefið skýringu á
þessum misrnun. En svo hefir
ekki orðið. Ráðið 1 hefir ekki
minnzt einu orði á þessa mis-
fellu. Aftur á móti hefi J. J. full-
vissað alla, bæði listamenn sem
aðra um það, að fjárreiður
menntamálaráðs væru í því
himnalagi, að yndislegri reikn-
ingar en ráðsins væru óhugsan-
legir.
Það verður vart sagt, að lista-
menn landsins hafi unnið sér
til óhelgi, þó að þeir leyfi sér
að óska þess, að velviljaðir og
sérfróðir menn hafi með mál
þeirna að gera fyrir ^iönd hins
opinbera. Og það verður heldur
ekki talin óhæfa, sem J. J. hefir
þó oftsinnis gefið í skyn, að lista
| mennirnir leyfi sér að koma
með réttmætar aðfinnslur, þegar
gengið er á rétt listarinnar yfir-
leitt. Og er það ekki réttmæt
krafa að gerð sé grein fyrir,
hvernig fé því er varið, sem
veitt er til listaverkakaupa fyrir
xúkissafnið?
til hefir leikið á því, hvort kosið
verður í vor eða ekki. Og verður
nú fróðlegt að sjá, hvaða afstöðu
flokkarnir taka til þess máls,
þegar á hólminn kemur.
Ef trúa má þeim yfirlýsingum
flokkanna, sem þegar eru fram
komnar í því efni, ætti ekki að
vera mikill efi á, hver afdrif
þingsályktunartillagan fær.
Miðstjórn Framsóknarflokksins
samþykkti þó nokkru eftir að
þing kom saman í vetur, að lýsa
því yfir sem sinni skoðun, að ó-
hjákvæmiiegt væri að láta kosn-
ingar fara fram í vor, og bæði
Hermann Jónasson forsætisráð-
herra og blað Framsóknar-
flokksins hafa hvað eftir annað,
blaðið síðast á sunnud. eftir
að tillaga Gísla Sveinsonar var
fram komin, endurtekið þá yfir-
lýsingu. Það ætti ekki að vera
mikill vafi á því, hver afstaða
Framsóknarflokksins verður til
kosningafrest'unartillögunnar. -
Afstaða Alþýðuflokksins er
kunn: Hann hefir fyrir löngu
krafizt þess, að kosningar verði
látnar fara fram í vor, svo fljótt
sem unnt er, og telur það alger-
lega óverjandi, að fresta þeim
lengur, eftir að sú samvinna um
stjórn landsins, sem kosninga-
frestunin beinlínis byggðist á,
hefir verið rofin. Um afstöðu
Kommúnistaflokksins ætti held-
ur ekki að þurfa að spyrja. Og
þar sem þessir þrír flokkar hafa
til samans meirihluía á þingi,
virðast örlög þingsályktunartil-
lögunnar varla geta orðið nema
á einn veg, hver svo sem afstaða
Sjálfstæðisflokksins og Bænda-
floksins kynni að verða — þ. e.
a. s., ef gefnar yfirlýsmgar og
gerðar samþykktir hafa nokk-
urt gildi.
Mun nokkrum þeim, er hafa
kynnt sér þessi mál, geta fund-
izt annað en að listam. landsins
hafi verið beittir mikilli rangs-
leitni, er einmitt sá maður, er
mest allra íslendinga fyrr og
síðar hefir svívirt og rangfært
málstað listamanna, skuli vera
hafðúr til þess að ráða yfir mál-
efnum þeirra fyrir hönd hins
opinbera?
J. J. og fylgismenn hans í
Tímanum geta ásamt Guðmundi
Finnbogasyni haldið áfram á-
róðri sínum gegn listamönnum
landsins, en þeir munu vart
auka heiður sinn með því.
Reyndin hefir orðið sú, að skrif
þeirra hafa talað ennþá meira á
móti J. J. en gagnrýni lista-
mannanna, sem hann hefir þo
ekki í einu einasta atriði getað
hnekkt.
Gunnlaugur Óskar Scheving.
TÍM'INN gerði á sunnudag-
inn þingsályktunartillögu
Gísla Sveinssonar, forseta sam-
einaðs þings, um áframhald-
andi frestun kosninga til al-
þingis að umtalsefni, og tók
mjög ákveðna afstöðu á móti
henni. Tíminn skrifar:
„í þessum hugleiðingum sínum
sleppir forseti sameinaðs þings
þeirri staðreynd, að kosninga-
frestun myndi eins og nú er kom-
ið skapa sízt rniirni ókyrrð í stjórn-
málalífinu en kosningar, þar sem
stjómarandstaðan myndi nota
hana til harðra ádeilna á ríkis-
stjórnina.
Forsetinn gleymir því einnig, að
flokkur hans hefir allan tímamx
síðan kosningum var frestað verið
með stöðugan kosningaótta og því
verið lítt starfhæfur, og er líklegt
aö ' slíkt geti haldizt á næsta ári,
fyrst þannig hefir gengið til síð-
astliðið ár. .Eina leiðin til að
Losa flokkana við þennan kosn-
ingaótta, sem þeir bera stöðugt,
þrátt fyxir kosningafrestunina. er
að Xáta fara fram kosningar í vor.“
í sömu greininni mótmælir
Tíminn þó harðlega, að kjör-
dæmamálið sé afgreitt á þessu
þingi, og að kosið verði um
það í vor. Það, sem hann býð-
ur Sjálfstæðisflokknum upp á,
er sem sagt þetta: Að Sjálf-
stæðisflokkurinn felli kjör-
dæmaskipunarfrumvarpið og
láti síðan reka sig út í kosn-
ingar með svikin við launa-
stéttir landsins í gerðardóms-
málinu og svikin við sína eig-
in kjósendur í kjördæmamál-
inu á herðunum! Það er girni-
legt tilboð fyrir Sjálfstæðis-
flokkinn — ekki satt?
*
í annarri grein í Tímanum á
sunnudaginn minnir Jónas frá
Hriflu Sjálfstæðisflokkinn á
það, að Framsókn hafi bjargað
honum frá því, að íeggja út
í bæjarstjórnarkosningar hér í
Reykjavík í vetur, þegar verst
gegndi fyrir hann, og fer fram
á, að Sjálfstæðisflokkurinn
launi nú Frarnsókn lífgjöfina
með því að fella kjördæma-
skipunarfrumvarp Alþýðu-
flokksins, eða „stjórnarskrá
Ásgeir Ásgeirssonar,“ eins' og
hann kallar það. Jónas skrifar:
„Stjórnarskrá Ásgeirs Ásgeirs-
sonar er eðlisverri heldur en sú
drengskaparlausa lausn bæjar-
stjómarkosninga, sem Alþfl. boð-
aði í vetur. Hér er ekki talað um
ranglæti í eitt skipti, heldur að
gera siðleysið og rangindin að var-
anlegu skipulagi."
„Siðleysið“ og „rangindin“,
sem Jónas talar hér um —
það er, að kjósendur Alþýðu-
flokksins og Sjálfstæðisflokks-
ins séu gerðir jafnréttháir
kjósendum Framsóknarflokks-
ins, í stað þess að verða að
sætta sig við hálfan rétt á við
þá eins og hingað til!
*
í aprílhefti hins nýja tíma-
rits „Helgafell,“ sem nú er ný-
komið, er það, sem tímaritið
kallar „einræði í listum,“ gert
að umtalsefni á eftirfarandi
hátt:
„Það er ekki fyrr en með svart-
asta afturhaldi 20. aldarinnar, sem
ómenníaðir' ríkisvaldhafar hafa
lögfest ákveðnar listastefnur, en
bannfært aðrar, eins og gert hefir
verið í Þýzkalaindi nazismans, en
þar hafa listamenn sætt líkamleg-
um refsingum fyrir að handleika
pensilinn öðruvísi en foringjanum
þóknast, jafnfrþmt því, sem verk
ýmsra helztu meistaranna hafa
ýmist verið seld út úr landinu, til
ágóða fyrir nazismann, eða verið
lokxið niðri í dimmum kjöllurum.
þar sem þau hafa ekki getað angr-
að fegurðarsmekk manna. í júlí
1937 var enn fremur í Þýzkalandi
haldin sýning á úrkynjaðri list,
sem svo var kölluð, og skyldi hún
vera listamönnum og öllum al-
menningi til viðvörunar, enda var
þar, að dómi kunnáttumanna, flest
það samankomið, sem lífvænlegast
mátti teíja í þýzkri nútímalist.
Samtímis var opnuð þar önnur
sýning á svokállaðri þýzkri list,
fyrirmyndarlistinni, en við það
tækifæri hélt foringinn ræðu, þar
sem hann virðist hafa orðið fyrir
ótrúlega miklum áhrifum af ís-
lenzkri listgagnrýni, eins og hún
hefir kornið blaðalesendum fyrir
sjónir síðustu máúuðina. í ræðu
sinni lýsti hann brautryðjendunum
í listastefnum nútímans sem. ,!áti-
leysingjmn, sem Guo hefir synjað
um alla getu íil að skapa listaveck
og yfirieitt synjað um alla hæfi-
leika til asmars en þess að skruma
og blckkja“. (Þeir geta bara
skrökvað). Hanm kvað sig meira
að segja hafa séð verk eftir
Frh. á 6. síðu.