Alþýðublaðið - 28.04.1942, Blaðsíða 4

..LÞYÐUBLAOIO
l’nðjudiigui 28. uprjJ 1842.
fUjrijfatbladtó
IHsetaaOI: AIþý3nfl«kkurln»
RitBtiéri: Stefán Pjetm-sson
lUtsliórri og afgrelSsIa í Al-
þýOuStúslnu víð Hxrer£isgötu
Simar ritstjórnar: 4901 og
4902
Síœar afgreiðslu: 4900 og
4906
Terð í lausasölu 25 aura.
Alþýðuprentsmiiffjaii h. f.
flvað tefnr ifcjör-
úæinamðiið ?
HVAÐ tefur kjördœmamál-
ið? Þannig er nú spurt,
hvar sesm tveir eða fleiri menn
koma saman. Og svo mjög eru
menn famir að undrast þann
drátt, sem orðinn er á þessu
máli, að meira að segja Morgun-
blaðið fær ekki lengur orða
bundizt. Það skrifaði á sunru-
daginn:
„Ekkert hefir heyrzt fiá
stjómarskrárnefnd neðri deild-
ar, eftir að kunnugt var, að
nefndin hefði klofnað, en síðan
er liðinn nærri hálfur mánuður.
Engin álit hafa komið frá nefndr
inni.“ Og ennfremur segir bjað-
ið: „Þess hefir áður verið getið
hér í blaðinu, að viðræður hafi
átt sér stað milli fulltrúa frá
Sj álfstæðisflokknum og Al-
þýðuflokknum um lausn stjórn-
arskrármálsins og hið pólitíska
viðhorf, sem kann. að skapast
við samþykkt þess á alþingi.
Þessum viðræðum er ekki lokið
ennþá, en þær munu hafa legið
niðri að mestu síðustu dagana“.
Þannig farast Morgunblaðinu
orð. En lesendurnir eru litlu
nær um þaðr hvað þessum ein-
kennilega drætti á afgreiðslu
kjördæmamálsins veldur. Og þó
ætti Morgunblaðið að geta
greitt úr þeirri spurningu allra
blaða bezt.
Það segir á öðrum stað í grein
sinni: ,ySumir stjórnmálamenn
hafa ekki viljað trúa því, að
kosningar eigi að fara fram í
vor.“ Hvaða stjómmálamenn
eru það? Það skyldi þó aldrei
vera, að það séu vissir áhrifa-
menn í flokki Morgunblaðsins
sjálfs? Að þar séu til menn, þó
að þeir séu að vísu í hverfandi
minnihluta, sem meta ekki
framgang „réttlæti&málsins"
meira en það ,að þeir hafi, að
minnsta kosti hingað til, verið
reiðubúnir til þess að fóma því
fyrir áframhaldandi stjórnar-
samvinnu við Framsóknarflokk-
inn, ef aðeins næðist samkomu-
lag við hann um að fresta kosn-
ingum til alþingis enn í vor,
svo að Sjálfstæðisflokkurinn
þyrfti ekki í bili að standa kjós-
endum sínum reikningsskap
slíkra svika við yfirlýsta stefnu
hans?
Væntanlega verður 'bess nú
ekki lengur langt að bíða, að
úr því verði skorið, hvort þess-
um mönnum verður að vcn
sinni. Þingsályktunartillagan
um áframhaldandi írestun kosn
inga, sem einn af þingmönnum
Sjálfstæðisflokksins hefir borið
Á að
ann burt ur Reykjavík ?
SÚ SKOÐUN hefir látið á
sér brydda öðru hverju, að
Menntaskóli Suðurlands væri
betur settur í sveit en í höfuð- i
stað landsins. Þann 8. febr. ■
1941 reit Jónas alþm.. Jónsson :
grein x flokksblað sitt, sem harm !
nefndi „Á að endurreisa Skál- j
holtsskóla?“ Kemst alþingis- J
maðuiinn að þeirri niðurstöðu
í grein þessari, að Menntaskól-
ann í Reykjavík beri að flytja
austur til Skálholts. Á grein
þessa mun naumast hafa verið
litið öðruvísi en sem sönnun
þess, að enn ætti hin fráleita
skoðun um brottflutning
Mentaskólans úr höfuðstaðnum,
formælendur. Hinu bjuggust
menn ekki við, að þessi hug-
mynd væii nokkru nær því að
verða að veruleika en hún hefir
verið síðustu hundrað árin.
Enda gerðist ekkert frekara í
þessu máli næstu mánuðina.
Við setningu Menntaskólans
á s. 1. hausti dregur hins veg-
ar á ný til tíðinda í málinu. I
setningarræðu sinni lýsti rekt-
or skólans, Pálmi Hannesson,
því yfir, að hann væri hlynnt-
ur þessari skoðun og hann teldi
Skálholt heppilegasta skólastað-
inn. Og eðlileg afleiðing af þess-
ari skoðun rektors er tillaga sú
til þingsályktunar á þingskjali
147, sem hann hefir borið fram
í sameinuðu þingi. í tillögu þess-
ari er að vísu aðeins farið fram
á rannsókn á hentugum stað
fyrir skólann og er enn bent
á Skálholt í því sambandi.
Við álítum, að háttvirt Al-
þingi geti sparað sér allar rann-
sóknir á skólastað utan Reykja-
víkur fyrir Menntaskólann. Það
er fráleit tillaga að svipta
höfuðstað landsins þessari
menntastofnun, sem hann hefir
notið í nálega heila öld. í höfuð-
staðnum býr þriðjungur þjóð-
arinnar. Boi'garar hans munu
aldrei þola, að Menntaskólinn
sé af þeim tekinn. Hitt er aftur
annað mál, hvort háttvirt /Vl-
þingi vill, að ráðizt sé í, að
byggður verði nýr menntaskóli,
hinn þriðji, utan Reykjavíkur.
Skal eigi fjölyrða um það hér.
Enda þótt ólíklegt megi teljast,
að til framkvæmda komi í þessu
máli, þykir okkur rétt að gera
frekari grein fyrir einstökum
atriðum, sem mæla gegn þess-
um flutningi. Á eftirfarandi
viljum við enda:
1) Á síðari árum hafa yfir 90
af hundraði nemenda skólans
verið Reykvíkingar. Óhjá-
AHINUM FJÖLMENNA FUNDI í Menntaskólamun á
föstudagskvöldið. þar sem samþykkí var með 141
atkv. gegn 26 að mótmæla tillögunum um brottflutning
skólans úr bænum, lögðu þrír nemendur fram eftirfairandi
álitsskjal um þetta mál sem eins konar greinargerð fyrir
tillögunni, sem samþykkt var.
kvæmilega mundi það verða
foreldrum dýrara að kosta börn
sín í skóla fjarri heimilum sín-
um meiri hluta ársins, heldur
en er þau geta sótt skólann frá
heimilunum sjálfum. Sá kostn-
aðarauki mundi í mörgum til-
fellum verða til þess, að fá-
tækari nemendur mundu eigi
geta sótt skólann, enda þótt
þeir hefðu staðizt þau próf, sem
tilskilin voru fyrir setu í skól-
anum. Yrði þá gengið lengra á
þeirra óheillabrautu, að hann
yrði eingöngu skóli hinna efn-
aðri stétta þjóðfélagsins.
2) Mikil hætta er á því, að
góðir kennarar mundu ekki
fást til að fylgja skólanum upp
í sveit. Flest allir kennarar skól-
ans eru eftirsóttir fræðimenn,
hver í sinni grein, og nýtir
starfsmenn að öðru leyti. Enda
sinna þeir flestir eins miklum
störfum utan skólans og starfs-
þol þeirra leyfir. Þess vegna má
það fullvíst telja, að þeir mundu
nær allir segja fremur skilið
við skólann en elta hann rnn
byggðir landsins. En það yrði að
teljast mikið neyðanirræði að
stofnsetja skóla austur þar með
óvönum kennurum, sem engan
veginn stæðu fyrirrennurum á
sporði.
3) Við lítum svo á,
að óhugsandi sé að hafa
höfuðborgina menntaskóla-
lausa. Svo mun og vera
álit flestra. Reykjavík byggja
nú rúmlega þrjátíu prósent
þjóðarinnar. Þar eru allar dýr-
mætustu menningarstofnanir
þjóðarinnar. Hví skyldi eiga að
svipta hana þeirri stofnun, sem
undirbýr börn hennar undir
háskólanám. Enn fremur má
benda á, að í höfuðstaðnum eru
margar þær stofnanir, sem
standa nemendum opnar og
geta gert þeim námið auð-
veldara. í því sambandi nægir
að nefna hin opinberu bóka
söfn, náttúrugripasafnið, þjóð-
minjasafnið o. fl. Enda mun
vart þekkjast sú höfuðborg í
víðri veröld, sem er mennta-
skólalaus. Einnig verður það að
fram, verður sennilega afgreidd
af sameinuði þingi í dag. Og
eftir skrifum Tímans á sunnu-
daginn að dæma, ætti ekki að
vera mikill vafi á því, -pð hún
verði felld. Eftir það ættu að
minnsta kosti falskar vonir um
áframhaldandi frestun kosninga
ekki að geta orðið því til fyrir-
stöðu, að Sjálfstæðisflokkurinn
gerði það loks upp við sjálfan
sig, hvaða afstöðu hann ætlar
að taka til kjördæmaskipunar-
frumvarpsins. Það, sem hann
á þá um að velja, er ekki nema
þetta tvennt: að taka höndum
saman við Alþýðuflokkinn um
'kj ördæmaskipuna rf rumvarpið,
eða fella það Framsóknarflokkn-
um til dýrðar og fara síðan út
út í kcsningar með slíkt afrek
í einu s'tærsta réttlætismáli
kjósenda sinna á samvizkunni.
Það mættu vera einkennilegir
Sjálfstæðismenn, sem væru í
vafa um það, hvorn kostinn af
þessum tveimur þeir ættu að
velja.
teljast mjög heppilegt, að svo
miklu leyti, sem hægt er að
koma því við, að nemendur
stundi menntaskóla- og háskóla
nám á sama stað, vegna þess
að reynslan hefir sýnt, að nem-
endur þurfa nokkurn tíma til
að samlagast umhverfinu.
4) í nær heila öld hafa margir
beztu synir og dætur íslenzku
þjóðarinnar notið menntaskóla-
náms í Menntaskólanum við
Lækjargötu. Menntalíf þjóðar-
innar er þannig tengt sterkum
böndum við þennan stað. En það
er ekki einungis minningar ís-
lenzku menntamannanna frá
skólaárunum „sem við staðinn
exru tengdar, heldur geymir
staðurinn einnig minningar frá
hinni löngu og hörðu sjálf-
stæðisbaráttu þjóðarinnar. Þess
vegna mundi það eigi verða öll-
um sársaukalaust, ef hrekjfe
ætti skólann frá þessum stað.
Hér að framan hafa verið;
rædd þau atriði, sem okkur
virðast mæla einna helzt á mótf
flutningi skólans. Til saman-
burðar skulu hér einnig rædd
rök þefrra manna, sem tjá sig
honum samþykka, en þau em:
1) Endurgreiða Skálholti sögu-
lega skuld.
2) Lægri framfærslukostnaður
nemenda þar en í Reykjavík.
3) Betri uppeldisáhrif í sveita--
skólunum.
Um fyrsta atriðið skal það
eitt tekið fram, að fyrst og
fremst minnast menn Skálholts
staðar sem biskupsseturs, en í
öðru lagi sem skólaseturs. En af
þesu leiðir, að ,,hin sögulega
skuld við þennan forrifræga„
andlega höfuðstað“ yrði betur
greidd með því að endurreisa
biskupssetrið þar. Enginn skilji
I þetta þó svo, að hér sé verið
1 að halda því fram, að heppi-
legra væri að haf a biskup lands-
ins austur í Skálholti en £
Reykjavík.
Á annað atriðið hefir þegar
verið minnzt. Að Öllum líkind-
um yrði það kostnaðarmmna.
fyrir utanbæjarnemendur að
stunda nám í heimavistarskóla £
sveit. En þar eð mestur hluti
nemenda skólans eru Rey-kvík-
ingar, eins og áður hefir verið
upplýst ,er auðsætt, að þetta
Frh. á 6. síðu.
TÍMARITIÐ Helgafell, sem
annað hefti kom af fyrir
nokkrum dögum, gerir að urn-
talsefni deilur þær, sem undan-
farið hafa staðið um málvörn,
málhreinsun og samræmda
stafsetningu. Segir tímaritið í
því sambandi meðal annars:
„Samræmd stafsetning er aS
vísu æskileg, og oftast óþörf sér-
vizka af rithöfundum að hverfa
frá henni, enda veldur flest ann-
að meira um gildi verka þeirra
en stafsetningin. Reynslan hefir
þó sýnt, að margir ágætir íslenzk-
ir rithöfundar hafa viljað ráða
stafsetningu sinni sjálfir, og má
þar til nefna Gröndal, Þorstein
Erlingsson, B. M. Ólsen, Bjarna
frá Vogi, Þofstein Gíslason, auk
þeirra H.K.L. og Þórbergs. Víst
er um það, að nærri væri höggvið
andlegu frelsi rithöfunda, ef þeir
ættu t. d. ekki sjálfir að ráða því,
hvort þeir skrifa alþingi með litl-
um eða stórum upphafsstaf. Um
greinarmerkjaskipun er frelsis-
réttur rithöfunda enn ótvíræðari,
því að hún getur verið svo ná-
komin stílbrag listféngs rithöf-
undar og til þess fallin að túlka
þlæbrigði hugsunarinnar að baki
orðanna ,að heita megi, að hún
segi til um andardrátt skáldsins.
Gæti ekki verið viturlegt, að
líta á skólastafsetninguna eittlivað
svipað og tóbaksbindindi, eða
þannig, að engir mætti hverfa frá
henni, fyrr en þeir væru „orðnir
stórir," ef þeir þá kærðu sig um
það? Vafalaust stenzt líkingin að
því leyti, að flestum er hollast að
gera það ekki.“
Ef til vill finnst einhverjum
samlíkingin við tóbaksbindindi
I ekki vera nógu virðuleg í þessu
sambandi. En engu að síður-
munu menn við nánari íhugun
verða að viðurkenna, að hugs-
unin, sem að baki henni býr,
hafi margt til síns máls. Það er
áreiðanlega ekki þroskavænlegt.
fyrir íslenzkuna, að henni sé
sniðinn of þröngur stakkur með
ófrávíkjanlegum stafsetningar-
reglum eða öðrum valdboðum.
Hin skapandi gáfa verður einn-
ig að fá að njóta sín á sviðl
málsins, ef það á að geta fylgzt
með hinu lifandi lífi.
Um málvörn og málhreinsun
yfirleitt farast Helgafelli meðal
annars orð á eftirfarandi háttr
„Málvörn og málhreinsun eru
oss brýn nauðsyn, og þeim mál-
fræðingum vorum, er sýna nú
mestan áhuga í þeim efnum, er
trúandi til að vinna að þeim af
viti og hófsemi. Þeir mimu kunna
á því glögg skil, að allir mál-
vöndunarmenn samanlagðir
megna ekki að skapa listaverk f
bókmenntum án rithöfundarhæfi-
leika, og eigi síður binu, að með
málgagnrýni eimii saman er oft
og tíðum ógerlegt að stefna hinu
óhugnanlegasta andleysi fyrir
dyradóm. Þeim mun Ijóst, að þau
brot gegn reglum þeirra, sem
snjallir rithöfundar fremja af á-
settu ráði, stafa hvorki af strák-
skap né fordild, heldur liggja tií
þeirra listræn rök, þótt ekki sétr
þau ávalt jafn haldgóð. . .
Með því að leggja mælikvarða
barnaskólastafsetningar á bækur
yfirleitt, án þess að Iáta þær njóta
(Frh. á 6. síðu.)