Alþýðublaðið - 30.04.1942, Blaðsíða 4

s

AU»YOUBLA0IB
Fimmtudagm- 30. aprfl 1942»
fUj)<jðnbta5ið
Útxefandl. Al|»ýSuflokfc urítui
Bltstjóii: Stefán Pjetnrsson
Ritstjórn og afgreiSsla í Al-
þýðuhúsimi vi3 Hverfisgötu
Símar ritstjórnar: 4901 og
4902
Símar aígreiðslu: 4900 og
4906
Verð í lausasölu 25 aura.
Alþýðuprentsmið|an h. f.
I
Lansn sjáltstæðls-
EINS og allir vita, var á vetr-
arþinginu í fyrra samþykkt
með atkvæðum allra flokka og
allra þingmanna, að samband-
inu við Danmörku skyldi slitið
að fullu og að stofnað skyldi al-
gerlega sjálfstætt og óháð ís-
lenzkt lýðveldi. Hins vegar var
skotið á frest að ganga endan-
lega frá sambandsslitunum,
lýðveldisstofnuninni og fram-
tíðarstjórnarformi landsins að
öðru leyti.
Alþýðufiokkurinn lýsti því
yfir fyrstur allra íslenzkra
stjómmálaflokka haustið 1940,
á þingi Alþýðusambandsins þá,
að hann væri því íylgjandi, að
stofhað yrði sjálfstætt íslenzkt
lýðveldi. Um næstu áramót á
eftir tók formaður Framsóknar-
flokksins Jónas Jónsson að
skrifa um, að rétt væri að leysa
•sjálfstæðismálið til fullnustu á
næsta þingi. Það kom þó fljót-
lega í Ijós, að flokkur hans stóð
ekki á bak við hann í þessu máli.
Hermann Jónasson, forsætisráð-
herrann, lagðist mjög fast gegn
því, að sjálfstæðismálið yrði
leyst strax, taldi það „áhættu-
leið“ vegna þess, að vafasamt
væri, að viðurkenning stórveld-
anna, sérstaklega Breta og
Bandaríkjanna, fengist á full-
veldi landsins og lýðveldisstofn-
uninni. Á flokksþingi Fram-
sóknarmanna í fyrra sigraði
þessi afstaða forsætisráðherr
ans. Einnig kom í ljós, að skipt-
ar skoðanir voru í Sjálfstæðis-
flokmun um, hvort leysa bæri
málið strax. Má m. a. minna á
greinar Jóhanns Þ. Jósefssonar
alþingismanns í Vísi um þetta
efni.
Alþýðuflokkurinn var þeirrar
skoðunar, — jafnframt því, sem
hann hvikaði í engu frá því, að
ísland yrði sjálfstætt lýðveldi,
-— að þjóðarnauðsyn væri, að
allir flokkar stæðu saman um
lausn sjálfstæðismálsins og að
forðast bæri allar deilur og
flokkadrætti um þetta helgasta
mál þjóðarinnar.
Með yfirlýsingu alþingis í
fyrra var sýnt, að það var að-
-eins tímaspursmál, hvenær allir
flokkar landsins gætu samein-
azt um sameiginlega lausn máls-
ins, og gat Alþýðuflokkurinn vel
unað við þá niðurstöðu, og það
því fremur, sem hann áleit það
vera óhæfu, að nokkur flokkur
færi að gera lausn sjálfstæðis-
I málsins að sérstöku flokksmáli
sínu.
Að sjálfstæðismálið var ekki
•endanlega leyst í fyrra, stafaði
því fyrst og fremst af opinberri
og ákveðinni andstöðu Fram-
sóknarflokksms gegn þvx, að svo
yrði gert.
En síðan alþingi samþykkti
ályktun sína í sjálfstæðismál-
inu, sem fyrr um getur, hafa
gerzt á ný þeir atburðir, sem að
vissu leyti hafa breytt mjög við-
horfi málsins. í sambandi við
hervemd Bandaríkjanna feng-
ust hátíðleg loforð þeirra og I
Bretaveldis fyrr því, að full- |
veldi og sjálfstæði íslands feng-
ist viðurkennt að stríðslokum.
„Áhættan“, sem forsætisráð-
herrann óttaðist mest, er því úr
sögunni og getur því ekki átaðið
í vegi fyrir lausn sjálfstæðis-
málsins lengur.
Nú hafa komið fram raddir
úm það í blaði Framsóknar-
flokksins, að hin mesta óhæfa
væri að breyta stjórnarskránni
til þess að leysa kjördæmamál-
ið, án þess að leysa sjálfstæðis-
málið um leið. En það hefir
komið greinilega í ljós, að þessi
skrif Tímans eru ekkert annað
en ábyrgðarlaus loddaraleikur
til þess að reyna að tefja kjör-
dæmamálið undir einhverju yf-
irskini.
í fyrsta lagi er einsætt, að tæp-
lega er hægt á þessu þingi að
leysa sjálfstæðismáiið, þar sem
málið er að mestu eða öllu ó-
undirbúið af hálfu stjómarinn-
ar, sem að sjálfsögðu hefði átt
að hafa forustu um undirbúning.
í nefnd þeirri, sem fjallar um
kjördæmamálið, kom fram til-
laga frá Gísla Sveinssyni um að
leysa sjáKstæðismálið þegar á
þessu þingi. Þá bregður svo und-
arlega við, að allir 4 Framsókn-
armennirnir í nefndinni greiða
atkvæði gegn tillögunni, og sést
bezt á því, hver heilindi liggja á
bak við skrif Tímans.
I öðru lagi væri mjög var-
hugavert að leysa þessi tvö mál
með sömu stjórnarskrárbreyt-
ingunni. Kjördæmamálið er og
hlýtur að vera viðkvæmt deilu-
mál, en um sjálfstæðismálið
verða allir flokkar landsins að
standa saman. Það er því bein-
línis' verið að tefla því í tvísýnu,
að leysa bæði málin sameigin-
lega.
í þriðja lagi er sá munur á,
að til þess að leysa kjördæma-
máiið og láta breytingima
koma til framvæmda, þarf
tveimar kosningar, en til þess
að leysa sjálfstæðismálið að-
eins einar. Það er því ekkert
ti! fyrirstöðu, að afgreiða
kjördæmamálið á þessu þingi.
Lokaafgreiðsla þess og sjálf-
stæðismálsins getur samt far-
ið fram við sömu kosningar.
Fulltrúi Alþýðuflokksins í
stjórnarskrárnefndinni, Ásgeir
Ásgeirsson, hefir lagt til í
nefndinni, að þessi leið verði
farin í afgreiðslu þessara
tveggja stórmála, og fékk þessi
tillaga hans góðar undirtektir og
kemur vafalaust fram síðar,
þegar kjördæmamálið kemur
frá nefndinni.
Tillaga Ásgeirs Ásgeirssonar
er í stuttu máli þesi:
Kjördæmamálið verði sam-
þykkt á þessu þingi, en
jafnframt verði sett milli-
þinganefnd til þess að koma
sér niður á endanlega lausn
sjálfstæðismálsins. Síðan fara
fram kosningar. Hið ný-
Felix Guðmundsson;
ÞÍROsályktnn um þjððarvilja
F RÁ ÞVÍ hefir verið skýrt
í dagblöðunum, að fjórir
alþingismenn flytji í sameinuðu
þingi þingsályktunartillögu,
sem hljóðar svo:
„Alþingi ályktar að skora á
ríkisstjórnina:
1. Að hvika í engu frá þeirri
ákvörðun, sem ríkisstjórnin tók
á s. 1. ári um lokun áfengisverzl-
ana ríkisins, og láta nú þegar
falla niður allar þær tilslakanir,
sem gerðar hafa verið í þessu
efni, og verði þeirri framkvæmd
eigi breytt án samþykkis Al-
þingis, meðan erlent herlið
dvelur í landinu.
2. Að vinna að því við stjórn-
ir þeirra ríkja, sem herlið er
komið frá hingað til landsins,
að komið verði í veg fyrir öll
vínútlát til íslendinga frá her-
liðinu.“
Enginn efi er á því, að þetta
mál mun hafa að baki sér vilja
meirihluta kjósenda í landinu.
Þarf ekki annað en minna á
áskoranir meira en 22 þúsund
kjósenda á því svæði, sem á-
fengið hefir verið selt. Áskoran-
ir hæjarstjórna í hinum ýmsu
bæjum og ótal samþykktir
fjórðungs- og landssambanda og
einstakra félaga um land allt.
Þar fyrir utan má minna á álit
og reynslu ýmissa opinberra
starfsmanna, sem um mál þessi
fjalla og mesta reynslu hafa í
'þessum efnum, svo sem lög-
reglustjórar landsins, lögreglu-
þjónar, fangavörður við aðal-
fangahúsið og fjöldi annarra
manna. Ennfremur presta
sveitarstjórna og yfisleitt
álit allra þeirra manna, sem í
alvöru hugsa um þessi mál og
starfa að því að friða landið
fyrir hverskonar ófögnuði, sem
áfenginu alltaf fylgir, en alveg
sérstaklega á þeim alvöru- og
hættutímum, sem við nú lif-
um á.
Til viðbótar kröfum meiri
hluta kjósenda þeirra, er þetta
mál snertir mest, álit og reynslu
allra þeirra manna, er áður er
lýst, kemur svo reynslan, sem
ætti að vera raunhæfasta sann-
leiksvitnið um þessi mál sem
önnur. En það er sameiginleg
reynsla allra þeirra, er bezt
þekkja til, að þann tíma, sem
áfengisverzlununum hefir verið
alveg lokað, hafi bæirnir verið
óþekkjanlegir samanborið við
það, er áður var. Og að ef ekki
kjörna þing samþykkir svo
bæði málin, kjördæmamálið
I síðara sinn og sjálfstæðis-
málið í fyrra sinn. Síðan fara
á ný fram kosningar eftir
hinni nýju kjördæmaskipun,
og næsta þing afgreiðir svo
sjálfstæðismálið endaniega,
án þess að neinar aukakosn-
ingar þurfi að fara fram þess
vegna. Getur það orðið þegar
í haust.
Um þessa lausn málsins ættu
ailir þeir flokkar að geta sam-
einazt, sem meina nokkuð með
því, að þeir vilji eins flýta
laucn sjálfstæðismálsins og
kostur er á úr því, sem 'komið er.
hefði verið lokað, þá hefði ekki
verið lífvænt í þeim eins og á
stendur. Það er vitanlega ómögu
legt að vita, hversu miklu af
vandræðum hefir verið afstýrt
með þessari ráðstöfun. Það eitt
er víst, að þau eru mörg og
margvísleg. Það, að næstum því
allir þeir árekstrar, sem orðið
hafa milli íslendinga og setu-
liðsmanna, hafa orsakast af á-
fengi beint eoa óbeint, gefur til
kynna hvemig farið hefði, ef
áfengið hefði verið frjáist. Allir,
sem vildu, hefðu getað haft
það daglega. Hvað þá hefði
hent, hygg ég að fáir vildu bera
ábyrgð á.
Hvernig stendur nú á því, að
Alþingi hefir ekki gefið ríkis-
stjórninni ákveðin fyrirmæli
um þessi mál, svo mjög, sem
þess hefir verið óskað, og svo
mikið, sem á því getur oltið, að
það marki skýrar línur í mál-
iau? Tækifærin hefir ekki vant-
að og nú er enn einu sinni kom-
in fram tillaga í málinu. Því er
hún ekki tafarlaust afgreidd?
Getur það verið, að nokkur
þingmaður vilji komast hjá því,
að verða við svo ákveðnum ósk-
um kjósenda eins og fyrir liggja
um þetta mál? Því er erfiti að
trúa, því jafnvel beir þingmenn,
ef nokkrir eru, sem vilja hafa
áfengið laust, hvað, sem kjós-
endumir segja, og hvað, senx
reynslu og þekkingu líður, ættu.
að hafa karlmennsku til að
segja „Nei“ og bera svo ábyrgð
á því gagnvart sínum kjósend-
um, og alþjóð, séu þeir svo
margir, að þeir geti komið því
til vegas að áfengið verði látið
laust. Annars skal ekki getum
að því leitt, af hverju svo treg-
lega gengur að fá alþingi til aS
taka formlega og opinberlega
afstöðu til þessa máls, svo stórt
og alvarlegt, sem það er fyrir
þjóð vora.
Og þótt flokkum og einstök-
um þingmönnum hafi stundum
reynzt helzt til lítill þungi og
alvara bak við vilja bindindis-
manna í landinu, þá skulu þeir
varlega treysta því nú. Það er
alveg tilgangslaust, að þyrla
upp tylliástæðum, sem rétt-
læta eiga það, að hafa áfengið
laust. Meðan svo er ástatt £
landi hér, sem nú er. Allar þær
fiirur hafa verið marghrakt-
ar, og sú undanlátsemi ríkis-
stjórnarinnar, að taka upp hin-
ar hneykslanlegu og alræmdu
undanþágur, hafa flestu fremur,
sýnt hvers vænta má, verði á-
fengisbúðirnar opnaðar. Og þær
(Frh. á 6. síðu.)
~Jéc*<zd
ÞAÐ var ekki hátt, risið á
Morgunblaðinu í gær, þeg-
ar það var að skýra lesendum
sínum frá afgreiðslunni, sem
þingsályktunartill. Gísla Sveins-
sonar fékk í sameinuðu þingi
á þriðjudaginn. Hér fer á eftir
frá sögn blaðsins:
„Þa3 var óvenju mikill mami-
j fjöldi samankominn á áheyrenda-
pöllum sameinaðs iþings í gær og
bersýnilegt, að nú væntu menn
mikilla tíðinda í þinginu.
Ekki gat verið neinn vafi á
því, hvað það var, sem dró þenna
áheyrendaskara niður í þinghús;
það var fyrsta málið á dagskránni
— þingsályktutnartillaga Gísla
Sveinssonar, „um staðfesting á
þingsályktun frá 15. mai 1941,
um frestun almennra alþingis-
kosninga." Það var þetta mál, sem
athygli fólksins beindist að.
En svo komu vonbrigðin. Er
forseti hafði lýst framlögðum
skjölum og komið var að sjálfri
dagskrámii, lýsti hann yfir því,
að fyrsta málið væri tekið út af
dagskránni, „samkvæmt ósk
tveggja hæstv. ráðherra.“ Svo
bætti íorseti við: „En væntanlega
verður málið tarátt tekið á dag-
ckár.“ — Vonbrigði áheyrenda
voru greinileg; þeir smátíndust út
af pöllunum og brátt urðu áheyr-
endasvæðin eins auð og mannlaus
og þau haia oftast verið á þessu
þingi.“
Þetta er allt og sumt, sem
Morgunblaoið hafði um þennan
atburð að segja. Ekki eitt orð
um það, hverjir þeir „hæst-
virtu iráðherrar" voru, sem ollu
vonbrigðum áheyrenda. Það
voru nefnilega „hæstvirtir ráð-
he'rrar“ Sj álfstæðisflokksins.
Á öðrum stað í Morgunblað-
inu í gær, lætur blaðið í Ijós
mikla undran yfh- því, hvað
þingið ætli eiginlega að gera —
ekis og það standi á nokkrum,.
að segja til um það, nema á
flokki Morgunblaðsins sjálfs?!
— og skrifar meðal annars:
„Hvað ætlar þingið að gera?
Það er enn óráðin gáta. Um þetta
eru alls konar getgátur, en hið
sanna er, að engimn veit ennþá,
hvað ofan á verður.
Eftir því, sem ráðið verður af
samtölum við þingmenn — bak við
tjöldin — virðist allt benda til
þess, að samkomulag náist um
lausn stjórnarskrórmálsins, milli
þeirxa flokka, sem þar hafa hags-
muna að gæta. Virðist því ekk-
ert geta hindrað framgang þessa
máls á þessu þingi, ef kosningai"
fara fram. Og kosningar virðast
,óumflýjanlegar“ eins og viðhorf-
ið hefir verið á alþingi og er
enn. Það eina sem gæti breytl
viðhorfinu, er víðtækt samstarf
allra aðalflokka þingsins, en þess
gætir ekki að neinu leyti, að
finnanlegur sé nokkur grund-
völlur fyrir slíku samstarfi.“
Eins og menn sjá, vill Morg-
unblaðið ekki alveg viðurkenna
að kosningar séu óumflýjanileg-
ar í vor — það hefir orðið óum-
flýjanlegar í gæsalöppum! Og
bað skimar í allar áttir, hvort
ekki sé með einhverjum ráðum
hægt að komast hjá kosningum
og þá vitanlega einnig hjá af-
greiðslu kjördæmamálsins á
þessu þingi. Nú virðist blaðið
helzt gera sér von um að þetta
mætti takast með „víðtæku
samstarfi allra aðalflokka þings-
ins“! Það verður ekki sagt, að
Morgunbl. vanti hugarflugið,
(Frh. á 6. síðu.)