Alþýðublaðið - 09.05.1942, Blaðsíða 4

*
|Uj>i}ðni>UðÍÖ
fftgefuði: AlþýSnfiekkari&B
Bltetlórl: Stefán Pjeturssea
Bitstjóm og afgreiBsla f Al-
þýöuhúsinu við Hverfísgötu
Símar ritstjómar: 4801 og
4802
Siznar afgreiðslu: 4000 og
4806
VerS í lausasölu 25 aura.
Alþýðupremtemiðjan h. f.
Bin fyrirhngaða
Horegssðfnnn.
ÞRÁTT FYRIR tilfinnanlegt
manntjón af völdum hins
miskunnarlausa þýzka kafbáta-
hemaðar, má segja, að við ís-
lendingar höfum sloppið furð-
anlega við hörmungar hins
ægilega hildarleiks, sem nú er
háður í heiminum, í öllu falli,
þegar örlög okkar eru borin
saman við þær ósegjanlegu
þjáningar, sem flestar þjóðir á
meginlandi Evrópu hafa orðið
að þola, þar á meðal þrjár ná-
granna- og frændþjóðir okkar á
Norðurlöndum.
Hitt er alkunnugt og viður-
kennt, að í efnahagslegu tilliti
hefir ófriðurinn orðið sannkall-
aður hvalreki á fjörum okkar,
og getum við varla kinnroða-
laust hugsað um það, að svo
mikill munur skuli hafa orðið á
kjörum okkar og flestra ann-
arra þjóða álfunriar í þessu
stríði. Mun og mörgum útlend-
ingi finnast, að við höfum und-
an litlu að kvarta, þó að við
verðum að taka á okkur nokk-
ur óþægindi vegna bráðabirgða-
dvalar vinveitts erlends setu-
liðs í landinu, og að við mætt-
um vel að minnsta kosti taka
nokkurn fjárhagslegan þátt í
þrautum og erfiðleikum ann-
arra, ekki sízt frændþjóða okk-
ar á Norðurlöndum, sem nú
berjast fyrir frelsi og fjöri, og
sýna á þann hátt í verki samúð
okkar með þeim.
Nú hefir Norræna félagið hér
hafizt handa um meiriháttar
fjársöfnun í þessu skyni handa
frændum okkar Norðmönnum,
sem harðast hafa orðið úti allra
Norðurlandaþjóðanna í þessu
stríði, en haldið uppí dæmafárri
vörn og frelsisbaráítu, sem vak-
ið hefir ekki aðeins aðdáun okk-
ar, hinnar yngri og minni þjóð-
ar af sama stofni, héldur og alls
hins stóra heims. Það er ætlun-
in að hefja þessa fjársöfnun um
land allt á þjóðhátíðardegi
Norðmanna, 17. maí næstkom-
andi, og verja því fé, sem safn-
ast, sumpart til þess að greiða
götu norsks flóttafólks meðan á
stríðinu stendur, en þó aðallega
til þess að lijálpa til að græða,
sárin að ófriðmum loknum,
þegar aftur er hægt að byrja
að byggja upp heima í Noregi
það, sem búið er eða búið verð-
ur að eyðileggja af hinum
grimma innrásarher og æru-
Jausum erindrekum hans á
meðal norsku þjóðarinnar.
í>að þarf ekki að efast um, að
málaleitun Norræna félagsins
aaiælist vel fyrir og fái hinar
gLPVÐUBLAÐIS
JÓN BLÖNDAL:
Kaapgjaldsákvæði
III.
iÞað þarf varla að skýra það
gerðardðmslagaaBa.
I,
G skal nú reyna að skýra í
fáum orðum, hvers vegna
kaupgjaldsákvæði gerðardóms-
laganna gátu ekki náð tílgangi
sínum eins og í pottinn var búið
af höfundum laganna.
Kaupgjaldið ákvarðast í aðal-
atriðum af sömu lögmálum og
vöruverð, húsaleiga o. s. frv.,
þótt að vísu sé ekki um full-
komna hliðstæðu að ræða eins
og síðar skal að vikið. Ef eftir-
spurnin eftir vinnuafli eykst
meira en framboðið, hækkar
kaupgjaldið, ef allt er frjálst.
Það, sem gerzt hefir undanfarið,
er það, að eftirspurnin eftir
vinnuaflinu hefir aukizt gífur-
lega, eins og jafnan meðan
verðbólgan er að aukast — og
mætti kalla það óeðlilega aukn-
ingu. En það, sem valdið hefir
'hirini óeðlilegu aukningu eftir-
spumarinnar, eru framkvæmdir
setuliðsins og vörukaup og hið
háa verð á útflutningsvörunum.
Framboðið á vinnuafli (eða
vinnustundum) hefir einnig
aukizt verulega, þar sem margir
verkamenn vinna nú mikla yf-
irvinnu, sennilega langt umfram
það, sem skynsamlegt er og
verkalýðsfélögin ættu að leyía.
Aukning eftirspurnarinnar er
þó miklu meiri.
Þegar um vörur eða t. d. hús-
næði er að ræða, er afleiðingin
af aukinni eftirspurn, sem ekki
er hægt að fullnægja með auknu
framboði, hækkun vöruverðsins
eða Ieigunnar. En er ekki hægt
að komast hjá slíkri hækkun
vöruverðsins með því að setja
hámarksverð á vörurnar? Að
vísu, en ef ekki er hægt að auka
framboðið, verður afleiðingin
vöruskortur. Þá er að vísu hægt
að grípa til skömmtunar. Á
sama hátt má setja hámarksverð
á búsnæði, en eins og dæmin
sanna, verða að fylgja aðrar víð-
tækar ráðstafanir á eftir, t. d.
það, sem gert hefir verið undan-
farið, að banna að segja leigj-
endum upp, taka umráðarétt-
inn yfir húsnæðinu af eigendun-
um. Önnur leið væri a8
skammta húsnæðið.
Kaupgjaldsákvæði gerðar
dómslaganna setja eins konar
hámarksverð á vinnuaflið. En
höfundar laganna virðast ekki
hafa gert sér grein fyrir,
hvort hægt væri að fara
með vinnuaflið — verkafólkið
beztu undirtektir meðal ís-
lenzku þjóðarinnar. Með engri
þjóð höfum við haft eins brenn-
andi samúð í þessu stríði og
með frændum okkar Norð-
mönnum. Hingað til höfum við
ekki getað sýnt það nema í orð-
um einum. En nú er tækiíærið
til að sýna það einnig í verki.
Og því tækifæri mun áreiðan-
lega verða fagnað.
Það hefir einu sinni áður far-
ið fram fjársöfnun hér í stærri j
stíl í svipuðu skyni. Það var |
þegar önnúr nágrannaþjóo okk-
ar og vina á Norðurlöndum,
Finnar, átti fjör og frelsi að
verja fyrir ofurefli hins rúss-
— eins og dauða hluti, ráðstafa
þeim á sama 'hátt og herbergjum
eða sykurkössum. Ef það væri
hægft, þá yrði áð segja:,
Þessi maður á að vinna hjá
þessu fyrirtæki fyrir þetta
kaup, hann má ekki fara það-
an. Þessi atvinnurekandi má
ekki hafa nema svona stóran
skammt af vinnuafli, t. d. þrjá
menn o. s. frv.
VikuMaðið Þjóðólfur, sem nú
hefir gerzt stuðningsblað Her-
manns Jónassonar, hefir viður-
kennt, að eitthvað í þessa
átt væri óhjákvæmilegt að gera.,
og 'hefir þvi stungið upp á alls-
herjar herskyldu.
II.
Ég ætla ekki að fara nánar út
í þennan samanburð að þessu
sinni. Öngþveitið, sem skapazt
hefir í kaupgjaldsmálunum, er
öllum auðsætt. Alls staðar er
kvartað um „skort á vinnuafli“.
Dagblöðin hafa undanfarið ver-
ið full af dæmum um það, svo
ég þarí ekki að orðlengja um
það atriði. Framkvæmd kaup-
gjaldsákvæða gerðardómslag-
anna hefir öll farið í handaskol-
um, og að svo miklu leyti, sem
þau hafa einhver áhrif haft, þá
er það til ills eins. Aðeins ör-
lítið af þeim kaupbreytingum,
sem raunverulega hafa átt sér
stað, hafa verið lagðar undir úr-
skurð dómsins, þau mál, sem
hann hefir fengið til meðferðar,
hefir hann dærht af hreinu
handahófi og bersýnilega farið
í kring um anda laganna. Á það
hefir þó verið bent, að ákvæði
laganna muni hafa verið í heiðri
höfð sums staðar úti um land,
þar sem atvinnumöguleikarnír
eru minni og samkeppni aí-
vinnurekendanna um vinnuaflið
því minni. Þetta mun vera rétt,
en afleiðingin er sú, að smám-
saman sogast vinnuaflið frá þess
um stöðum tl stærstu kaupstað-
anna, fyrst og fremst Reykja-
víkur þar sem hægt er að fara í
kring um lögin á auðveldari
hátt. En lög, sem almenningur
hefir að engu, eru skaðsamleg
og þingi og þjóð til háðungar.
Ekkert er líklegra til þess að
brjóta niður virðinguna fyrir
þingræði og lýðræði, en laga-
setning, sem stríðir á móti réttri
hugsun og heilbrigðri skynsemi,
auk þess sem hún á enga stoð í
réttlætistilfinningu almennings.
neska stórveldis, sem þá einu
sinni enn hafði ráðizt á land
hennar að ósekju, eins og hið
þýzka herveldi réðist nokkru
síðar á Noreg. Þær undir-
tektir, sem Finnlandssöfnunin
fékk þá, þrátt fyrir allt annan
og þrengri fjárhag en við eig-
um nú við að búa, sýndu, að
samúð okkar með frænd- og
vinaþjóðunum á 1 Norðurlönd-
um, sem í þessu stríði hafa átt
frelsi sitt að verja, er ekki að-
eins orðin tóm. Og það mun hin
fyrirhugaða Noregssöfnun
væntanlega einnig sýna. Svo
mikið ætti nú þegar að vera
óhætt að segja.
nánar, hvíMk vandræði geta
hlotizt af skortinum á vinnu-
afli á ýmsum sviðum, þar sem
kaupgjaldið hefir verið og er
lægst. Það er ofur skiljanlegt,
þótt þeir, sem búið hafa við
sultarkjör, noti tækifærið til
þess að bæta kjör sín, ef
þeir eiga þess nokkurn kost. En
það er síður en svo, að störf
mikils hluta þess fólks, sem
unnið hefir fyrir lægst kaiup og
versta aðbúð, séu ekki mikils-
verð fyrir þjóðfélagið. Nýlega
hefir verið gefin átakanleg lýs-
ing á ástandinu í sjúkrahúsun-
uin. Og ýmis hliðstæð dæmi eru
til. Hver getur neitað því, að
nauðsynlegt sé að halda við veg-
um landsins eða götum þessa
bæjar? þá má nefna framkv.
hitaveitunnar. En svo getur far-
ið, að erfitt verði að fá nægan
mannafla til þeirra starfa fyrir
það kaup, sem gerðardómslögin
ákveða.
Ef stjórnarvöldin ætla að
tryggja hina nauðsynlegustai
framleiðslu þjóðarinnar í stað
BLÖÐUNUM varð í gær
tíðræddast um þá trygg-
ingu, sem nú virðist vera feng-
in fyrir framgangi kjördæma-
skipunarfrumvarpsins á þessu
þingi og væntarileg stjórnar-
skipti í sambandi við það. Voru
að vísu í bollaleggingum blað-
anna um þetta hinar og þessar
missagnir. Morgunblaðið skýrði
svo frá, að hin fyrirhugaða
Sjálfstæðisflokksstjórn myndi
„njóta stuðnings Alþýðuflokks-
ins“, Vísir, að hún myndi „njóta
stuðr<ings Alþýðuflokksins og
Bændaflokksins innan þingsins“
og Nýtt dagblað vissi ekki einu
sinni að fyrirhuguð væri hrein
Sjálfstæðisstjóm. Það sagði, að
, ,Sj á!lfstæðisflokkúrinn, Alþýðu
flokkurinn og Bændaflokkurinn
fnynduðu nýja stjórn“. En í öll-
um þessum ummælum er mál-
um blandað. Sjálfstæðisfl.
mun mynda stjórn án þess, að
hafa yfirlýstan stuðning nokk-
urs flokks' í þinginu, en hins-
vegar ganga út frá því, að allir
hinir/flokkarnir, sem eru kjör-
dæmamálinu fylgjandi, Al-
þýðuflokkurinn, Kommúnista-
flokkurinn og Bændaflokkurinn
greiði ekki atkvæði með van-
traustsyfirlýsngu frá andstæð-
ingum má'lsins þannig að stjórn-
in geti setið þar til kjördæma-
breytingin hefir fengið fullnað- *
arstaðfestingu á þingi í sumar,
að afloknum kosningum í vor.
Vísir segir í gær annars um
hina fyrirhuguðu stjórn:
„Vel mætti riú Framsókn una
því að hinn langmæddi forsætis-
ráðherra flokksins, þríendurreist-
Laugardagur 9. maí 104&.
iþess að koma öllu í öngþveiti, edr
ekki nema um þrjár leiðir að
ræða:
1. Að nema úr gildi kaup-
gjaldsákvæði gerðardómslag-
anna og leyfa launþegum og at-
vinnurekendum að semja uro
kaupgjaldsriiálin sjálfir. Vitan-
lega jafngildir þessu nokkurn-
veginn að láta lagaákv. standa
áfram, en brjóta þau leynt og:
ljóst. En ég get ekki að því gert,
að mér finnst sú lausn heldur ó-
smekkleg.
2. Að setja ný þvingunarlög
og beita þvingunarráðstöfunuro
til þess að framkvæma lögin og:
beina vinnuaflinu þangað, sem
þess teist mest þörf. Ég held, að
ekki þurfi að f jölyrða um þessa
leið. Hún kemur ekki til greina
í lýðfrjálsu landi, og vonandi er-
um við ekki enn komnir á þa8
stig, að algerlega fasistiskt
stjórnarfar fái að viðgangast;
hér á landi.
3. Að framkvæma svo öflug-
ar dýrtíðarráðstafanir, að eftir-
spurnin eftir vinnuafli minnki
af þeim ástæðum svo mikið, að
ekki verði skortur á vinnuafll
fyrir það kaup, sem gerðardóm-
urinn ákveður. Það þarf varla
að taka fram, að sú löggjöf, sero
nú er í gildi eða virðist hafa
nokkrar líkur til þess að verða
samþykkt af þinginu, nægir
Frh. á 6. síðu.
ur og ábyrgðarlaus, fær nú lausxr
í náð. Við tekur stjóm,' sem skip-
uð verður Sjálfstæðismönnum ein-
um. Hún verður að vísu ekki
sterk, og elcki mikilla byltinga.
frá hennar hendi að vænta, með-
því að hennar hlutverk er að
sitja þar til lausn er fengin á kjör
dæmamálinu, og afstýra eftir
mætti vandræðum, sem að hönd-
um kunna að bera. Flest mun
verða látið haldast í sama farinu,.
þar til tvennar kosningar eru um
garð gengnar. Er þess þá að
vænta, að þjóðin komi sterkari út
úr þeim hreinsunareldi, og skil-
yrði verði betri fyrir þá stjórn,
er við kann að taka til ]iess að
mæta öllum erfiðleikum.“
í þessum orðum virðist alveg
Úátt lýst þeirri aðstöðu, sem
fyrirhuguð stjórn Sjálfstæðis-
flokksins mun hafa irman þings
ins, svo og því tímabundna og
takmarkaða hlutverki, sem
henni er ætlað að vinna.
Morgunblaðið segir:
\ r
„Lausn kjördæmamálsins mark-
ar tímamót í stjórnmálum lands-
ins. Þegar hin nýja stjómarskráv-
breyting er komin í íramkvremd
verður alþingi í fyrsta sinn — nú
um langt skeið —- rétt mynd af
þjóðarviljanum. Þannig á það og.
að vera, þar sem lýðræðið er ann-
ars viðurkennt. Hver sá flokkur,
sem neitar jafnrétti kjósendanna,
hann er ekki lýðræðisflokkur “
Þetta er alveg rétt, og eiga
menn því erfiðara að sklja, að
Sjálfstæðisflokkurinn skyldi
þurfa að hugsa sig um, vikum
saman hvort hann ætti að vera
með máli, sem er frá sjónar-
miði lýðræðisins eins sjálfsagt
og kjördæmaskipunarfrumvarp
Alþýðuflokksins.