Alþýðublaðið - 23.05.1942, Blaðsíða 4
ALÞYÐUBLAÐIÐ
Langardagxur 23. maí IM2.
fUþ^nblaM^
titgtiamli: Alþýðaflokkariim
Bitstjéri: Stefán Pjetursson
Ritstjórn og afgreiðsla i Al-
þýöuhúsinu við Hverfisgötu
Símar ritstjómar: 4901 og
4902
Símar afgreiðslu: 4900 og
4906
Veið í laosasölu 25 aura.
Alþýðuprenísmiðjan h. t.
Er þetta siða-
bétin?
Norræna félagið og Noregssðfnanin:
Samtal við Stefáa lóh. Stefánsson.
ÞAÐ var einhverju sinni á
síðastliðnu hausti, að rit-
stjórar flestra stjórnmálablað-
anna hér í Reykjavík fengu per-
sónuleg tilmæli um það frá Jón-
asi Jónssyni alþingismanni, for-
manni blaðstjórnar og aðalrit-
höfundi Tímans, að mæta til við
tals við hann. Ritstjórarnir urðu
við þessum tilmælum, eins og
sjálfsögð kurteisisskylda var, og
kom þá í ljós, að erindi Jónasar
við þá var það, að þeir hefðu
með sér nokkur samtök um, að
bæta pólitískt siðferði og orð-
bragð blaðanna. Hermann Jón-
asson, þáverandi forsætisráð-
herra, hafði þá nýlega verið
sakaður um ,,fölsun“ í öðru-
hvoru íhaldsblaðanna. Það hafði
komið við hjartað í Framsókn-
arforingjanum, og fór hann
mörgum hjartnæmum orðum
um það, hve skaðlegt slíkt orð-
bragð í blöðunum væri fyrir á-
lit þjóðarinnar út á við, og hve
nauðsynlegt, að ráða einhverja
bót á slíkri blaðamennsku.
Ritstjórarnir voru í raun og
veru sammála Jónasi í þessu, þó
að þeir hefðu af alkunnum á-
stæðum nokkrar efasemdir um
rétt hans til þess að slá sig til
riddara sem siðameistara í póli-
táskri blaðamennsku. Og það
varð niðurstaðan af þessu tali,
að nokkur tilraun skyldi gerð til
þess að stilla siðleysinu í deil-
um blaðanna í hóf.
Síðan er nú liðið um hálft ár.
Og hvað er þá orðið okkar starf ?
Hvað verður til dæmis um
það ráðið af síðasta tölublaði
Tímans, þess blaðsins, sem Jón-
as Jónsson sjálfur ræður yfir?
Þar var á fimmtudaginn Al-
þýðuflokknum og Sjálfstæðis-
flokknum borið það á brýn, að
þeir hefðu „svikið“ sjálfstæðis-
mál þjóðarinnar, með því að
taka það ekki upp til fullnaðar-
afgreiðslu um leið og kjördæma
málið. Og þó greiddi Framsókn
axflokkurinn, eins og allir vita,
atkvæði á móti því í stjómár-
skrárnefnd neðri deildar á al-
þingi, að það væri gert. Og jafn
framt er vitað, að Alþýðuflokk-
urinn og Sjálfstæðisflokkurinn
leggja til, að sjálfstæðismálið
verði afgreitt þegar' á næsta
þingi, í sumar. Tíminn, blað hins
pólitíska siðameistara, ber hins
vegar þær getsakir á Alþýðu-
flokkinn og Sjálfstæðisflokkinn
að sú tillaga sé ekkert annað en
,loddaraleikur“; þeir hafi bund-
izt .samtökum um, að láta nafn
„danska könungsins" standa á-
frdra í stjórnarskránni!
Norræna félagið
vinnur að alhliða kynn-
ingu og auknum menningar-
viðskiptum milii þeirra, sem
byggja Norðurlöndin £imm:
Danmörku, Noreg, Svíþjóð,
Finnland og ísland. — Rauði
krossinn er alþjóðlegur líkn-
arfélagsskapur, víðfrægur
um allan heim fyrir dásam-
legt líknarstarf, ekki að eins
á ófriðartímum, heldur og á
friðartímum. Hann er alít af
boðinn og buinn til hjálpar,
þar sem hjáipar er þörf.
Þessi tvö félagasambönd eða
deildir þeirra hér, hafa aðalfor-
ystuna í hinni miklu fjársöfnun-
arstarfsemi, sem hófst hér á
landi á þjóðhátíðardegi hinna
stríðandi Norðmanna, 17. maí,
og hefir nú þegar í upphafi gef-
ið svo góðan árangur. Söfmmin
heldur áfram næstu vikur og
mánuði, og er þess að vænta,
að hún verði olckur til sóma.
Af tilefni þessarar söfnunar
og meðal annars vegna tilrauna
til að tortryggja tilganginn með
þessari starfsemi, hefir Alþýðu-
blaðið haft samtal við Stefán
Jóhann Stefánsson, formann ís-
landsdeildar Norræna félagsins,
um hugsjónir Norræna félagsins
og starfsemi þess. Fer umsögn
Stefáns hér á eftir:
„Norræna félagið var stofnað
um 1920 og fyrst í Danmörku,
en síðan strax á eftir í Svíþjóð.
Nokkru síðar var Noregsdeildin
stofnuð og fslandsdeildin næst,
en síðast var deild stofnuð í
Finnlandi.
Félagið náði mjög fljótt mik-
illi útbreiðslu og vinsældum á
öllum Norðurlöndunum. Sér-
staklega var félagsskapurinn
alls staðar að færast mjög í auk-
ana rétt áður en styrjöldin
brauzt út. Menn hópuðust í
deildimar, eignir þeirra uxu
stórkostlega og starfsemin færð-
ist yfir fleiri og fleiri svið. í é-
lögin í Danmörku, Svíþjóð og
Finnlandi voru búin að eignast
samastaði, veglegar hallir, sem
þeim höfðu verð gefnar. Danska
félagið hafði eignazt Hindgavl á
Fjóni og sænska féiagið Vad-
stena. Norðmennirnir höfðu og
mjög mikinn hug á að eignast
sína höll. Þessar hallir urðu svo
mistöðvar hreyfingarinnar á
hverjum stað, og svo voru mót
félaganna haldin í þeim.
Ég hefi ekki við hendina með-
limafjölda Norrænu félaganna,
en til gamans skal ég geta þess,
að íslandsdeildin er fjölmenn-
asta deildin, miðað við fólks-
fjölda. Við íslendingar erum oft
framarlega, þegar um slíka
starfsemi efc að ræða og hér um
ræðir.'
Hugsjónir Norræna félagsins
eru: aukinn skilningur, vaxandi
þekking og aukin menningarleg
og fjárhagsleg samskipti þjóð-
anna, sem byggja Norðurlönd.
Baráttan fyrir þessum hugsjón-
um hefir reynst því léttari, þar
sem Norðurlandaþjóðirnar eru
náskyldar, menning þeirra vax-
in af sömu rót og þjóðleg skipan
þeirra komin á hátt stig og hefir
náð líkum þroska. Tilgangi sín-
um vill félagið ná með því að
efna, til kynningamóta milli
Norðurlandabúa, fyrirlestra um
málefni Norðurlanda og útgáfu-
starfsemi um norræna list, nor-
ræna þjóðfélagshætti og norræn
atvinnu- og fjárhagsmál.
Mót Norræna félagsins eru
orðin íslendingum svo kunn, að
það er óþarfi fyrir mig að fjöl-
Til áréttihgar á þessum mál-
flutningi Segir Tíminn einnig:
„Stefán Jóhann og Ásgeir Ás-
geirsson hafa verið fyrirlitleg-
ustu Danasleikjur", og „Sjálf-
stæðisflokkurinn hefir haft inn
an sinna vébanda allar þær
Danasleikjur og konungsdáend-
ur sem hér hafa verið, þegar
foringjar Alþýðuflokksins eru
undan skildir.“ Og x sjálfri fyr-
irsögn þessa máls stendur með
feitu letri „Dönsku öflin Uafa
sigrað í Sj álfstæðisflokknum og
svikin í sjálfstæðismálinu eru á-
réttuð með því, að gera dansk-
an mann að forsætisráðherra."
Þetta er þá siðabótin, sem
Jónas Jónsson var að boða í
haust. Forystumönnum í íslenzk
um stjórnmálum er brigzlað í
Tómanum um svik, Danasleikju-
hátt og jafnvel um danskt ætt-
erni, hvenær, sem Framsóknar-
flokknum er talinn pólitískur
hagnaður í því, að tala þannig
til þeirra allra lítilsigldustu og
dómgreindarlausustu. Fram-
sóknarflokkurinn taldi þó Ólaf
Thors fullboðlegan í vetur til
þess að vera utanríkismálaráð-
herra þjóðarinnar. En «ú upp-
götvar Tíminn allt i einu, að
hann sé „danskur maðúr“!
Stefán Jóh. Stefánsson.
yrða mikið um þau. Þeir skipta
áreiðanlega orðið mörgum
hundruðum, íslenzku kennar-
arnir, sem hafa sótt hin nor-
rænu kennaramót, sem haldin
hafa verið á flestum eða öllum
Norðurlöndum. Þá hafa verið
haldin fjölmenn mót fyrir
blaðamenn, verzlunannenn,
verkamenn og fjölda mörk önh-
ur mót. Árangurinn er fyrir
löngu kominn í Ijós. í öllum
löndunum fimm hefir samhyggð
milli Norðurlandabúa og sam-
starf þeirra aukizt geysimikið.
Þetta hefir orðið til mikils
gagns fyrir allar þjóðirnar. Við
kynninguna hefir hver þjóðin
getað tileinkað sér reynslu og
þroska hinnar. Starfsemi Nor-
ræna félagsins hefir haft mikið
menningarlegt gildi. Samstarf
Norðuriandabúa með starfsemi
Norræna félagsins hefir raun-
verulega sýnt í verki þá hug-
sjón, sem tengd var við þjóða-
bandalagið: Bróðurleg sam-
vinna og gagnkvæmur skilning-
ur.
Styi'jöldin sleit skyndilega í
sundur alla sameiginlega starf-
semi, eins og gefur áð skilja.
En hver deild út af fyrir sig
reynir að halda starfinu áfram
og hafa Norrænu fél. í Dan-
mörku og Svíþjóð og einnig hér
starfað allmikið síðan styrjöld-
in brauzt út. Starfsemi félagsins
í Finnlandi hefir verið í molum
allt frá því að Rússar réðust á
það land 1939, enda hefir
finnska þjóðin staðið næstum
óslitið í styrjöld síðan og býr
þjóðin við hinar ægilegustu
hörmungar. Að sjálfsögðu er
engin starfsemi leyfð í Noregi,
enda ofsækja þýzku nazistarnir
forystumenn norrænnar sam-
vinnu, því að félagsskapurimt
Framh. á 6. síðu.
Slíkur málflutningur er hvergi
nærri einstæður í Tímanum.
Fyrir svo sem hálfum mánuði
flutti hann aðra brigzyrðagrein,
þá um Alþýðuflokkinn einan,
þar sem forystumerin hans voru
í sambandi við sjálfstæðismálið
kallaðir „Kuusinenar“ og „Quis-
lingar“. Og að endingu er það
alkunnugt að Jónas Jónsson
sjálfur hefir talið sér það sæm-
andi í Tímagreinum sínum, að
nota sér neyðarstund dönsku
þjóðarinnar til þess að vega að
beztu mönnum hennar í orði og
ófrægja þá okkar á meðal, vit-
andi það, að þeim var varnað
máls.
Þessi orð eru ekki skrifuð í
þeim tilgangi, að rökræða slíkar
greinar Tímans, sem hér hefir
verið lýst. Þær eru svo langt
fyrir neðan allt velsæmi, að
þess gerist engin þörf. Hins veg-
ar væri það ekki ófyrirsynju,
þótt þeirri spurningu væri varp-
að fram, hvort Jónas Jónsson
telji þetta vera fyrirmyndina,
sem við eigum að taka okkur,
þegar skrifað er um þjóðmál?
■Ef svo væri, ætti hann að spara
sér öll frekari boð til annarra
blaðá til þess að vanda um við
þau vegna siðleysis í pólitískri
bíaðamennsku.
TÍMARLTIÐ Helgafell, —
sem vekur vaxandi eft-
irtekt af því, að það hefir sjálf-
stæða afstöðu í þvargi Jónasar
frá Hriflu og kommúnista, ger-
ir í þriðja hefti sínu, sem er
ný útkomið, listamannadeil-
una enn að umtalsefni, og seg-
ir meðal annars:
„1 blaðaumræðum þeirn, sem
fram hafa farið um vantraust ís-
lenzkra listamanna á formanni
Menntamáliráðs, hefir enm að
miklu leyti verið gengið á bug
við það, sem er í raun réttri að-
altilefni „listamannadeiltmnar.“
Bn það er sú alkunna afstaða for-
mamisins, að telja sér og ráði sínu
heimilt að dæma listamenn til
umbunar eða refsingar eftir stjóm
málaskoðunum þeirra og segja
þeim þannig „óbeint" fyrir verk-
um. Formanninum ber sú viður-
kemning, að hann er sjaldan
myrkur í máli enda hefir hann
túlkað þessa skoðun sína um langt
skeið við öll hugsanleg tækifæri
fyrir hönd slna og ráðsins, án
þess að mótmæli hafi fram komið
opinberlega frá samráðsmönnum
hans. Einkum hafa þó yfirlýsingav
hans í þessa átt verið ótvíræðar,
síðan einn samverkamanno hans
reyndi að bera stjórtnmálahlut-
drægni af ráðinu.
Fullvíst verður að telja, að f .;
maðurinn beiti áhrifum sín..
innan ráðsins til þess að koma þar
skoðunum sínum fram, euda hera
sumar gerðir ráðsins, en ekki all-
ar, þess ljós merki eins og líka
er viðurkennt af formanninúm.
fslenzkir rithöfundar og lista-
menn vilja ekki eiga þennan of-
ríkisanda og kúgumraðferðir yfir
’ höfði sir.
Iiér skipíir engu máli, e/or
þeir menn úr þessum hópi, sem
formaðurinn dæmir „utangarðs'V
eru „kommúnistar“ eða ekki.“
Um það segir Helgafell enn-
fremur:
„Viðhorf íslenzkra listamarma
til kommúnisma munu vera mjög
sunriurleit, en vafalaust verður að
telja meiri hluta þeirra andvígan
þeirri stefnu af ýmsum ástæðum,
ekki sízt vegna þess að trú margra.
þeirra á fullt andlegt frelsi í ríkl
kommúnismans mun vera af skom
um skammti. Bn einmitt af sömu
ástæðum hafa þeir hlotið að lenda
í andstöðu við þann opinbera ráðs-
ann í mennta- og listamálum þjóð-
arinnar, sem í nafni, en ekki'um-
boði, ríkisins reynir að þröngva
andlegu frelsi þeirra og segja
þeim fyrir verkum með aðferðum
öfugbyltingarmanna. Þetta er
mergur málsins í „listamannadeil-
imni,“ og listamönnunum er það
vel ljóst sjálfum, þótt málið haft
lítt verið rætt frá þessu sjónar-
miði til þessa.“
Líklegt er, að tímaritið
Helgafell tali hér fyrir yfir-
gnæfandi meirihluta lista-
manna í landinu. Gildi þessa
nýja tímarits er einmitt í því
falið, að þrátt fyrir alla gagn-
rýni skuli það vera sjálfstætt
gagnvart þvargi Jónasar frá
Hriflu og kommúnistanna. Ef
það skyldi koma í ljós, að það
megnaði ekki að kæfa þessa
sjálfstæðu afstöðu, þá værl
þess hlutverki lokið. Við höfum
lengi beðið eftir því, að röddin,.
sem Helgafell bergmálar, fengi
að heyrast.