Alþýðublaðið - 06.08.1942, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 6. ágúst 1942.
ALÞYÐUBtAfHÐ
5
ROUSSEAU, kenningar
BGAR, Frakkar gáfust upp
fyrir tveim ,árum, tóku
Vichymemiimir burtu áletrun-
ina, eem venjulega hafði stað-
ið á öllum opinberum bygging-
umr Frelsi, jafnrótti, bræðra-
lag. Þessi setning er frá dögum
frönsku stjórnarbyltingarinnar,
og maðurinn, sem mótaði hana
í iiug samtíðar sinnar var
Rousseau. Þessi þrjú orð fela í
sér meginatriði lýðræðisins, og
á sttmdu sigursins munu hinir
frjáisu Frakkar hefja þau aftur
til vegs og virðingar. Enn þá er
þetta hugsjónin, sem keppa ber
að og því hafa þessi orð í sér
eggjun fólgna. Er hægt að gefa
þeim nútíma merkingu, sem
hæfir hinu margbrotna lífi ald-
ar vorrar?
Við skulum athuga, hvort
liin fræga bók Rousseaus um
þjóðíélagsmál stenzt prófið. f
raun og veru olli hún byltingu
í hugarfari manna, og án henn-
ar hefði franska stjómarbylt-
ingin tekið aðra stefnu. Hún
átti aðeins í samkeppni við eina
aðra bók um vinsældir, en það
var hin fræga bók Voltaires
um heimspeki. Allir hugsandi
menn á þeim tíma urðu að lesa
aðrahvora þessa bók eða báðar.
Allir ræðumenn í franska þing-
inu vitnuðu í hana. Leiðandi
hugsuðir þeirrar aldar urðu að
taka afstöðjm með heaml eða
móti. Og þegar hún kom fyrst
út árið 1762, varð að prenta
hana á Hollandi og smygla
henni sem forboðnum ávexti til
Frakklands. Þegar 'byltingin
sigraði var höfundur hennar
grafinn við hlið Voltaires.
Það væri nokkuð djúpt tekið
í árinni, ef sagt væri, að Rouss-
eau og Voltaire hefðu talað
Frakka út í byltinguna. Fjár-
hagslegt vald franskrar milli-
stéttar hafði aukizt mjög um
aldarskeið, en hún hafði ekki
tilsvarandi pólitískt vald. Svo
sauð upp úr, þegar slæm upp-
skera og harður vetur fylltu
götur Parísar hungruðum verka
mönnum, og konungurinn varð
að játa, að fjárhirzla ríkisins
væri tóm. En mennirnir, sem
réðust á BastilluAa voru ekki
hinir sömu og lásu Rousseau.
Það, sem Rcusseau hafði gert,
vaí að afvopna forréttindastétt-
ina. Hinn veiklyndi og vingjarn-
legi konung hafði lesið hann og
ennfremur aðalsmennirnir og
aðalsfrúmar. Árangurinn varð
sá, áð á fyrstu dögum bylting-
arinnar fl|eyg(5u þeir, frá sér
lénsherraforréttindum sínum í
einhverskonar göfugmennsku-
kasti. Voltaire hafði kennt, að
grimmd væri fyrirlitleg og
dramb hlægilegt. Hann hafði
barizt ævilangri baráttu fvrir
málfrelsi og borgaralegu frelsi.
En hann var enginn lýðræðis-
sinni. Hann byggði allar vonir
sínar á hinum menntuðu harð-
stjórum aldar sinnar, Friðrik
mibla og Katrínu Rússadroín-
ingu, sem dáðust að ritum hans.
En á jafnrétti hafði hann enga
trú. Hnn jafnvel efaðist um
um það, hvort ætti að kenna
verkafólki að lesa. Seinna á
ævi sinni, þegar hann komst að
raun um, að úrsmiðir í Genf
hans og
lásu bækinvhans, féllst hann á,
að faglærðir verkamenn fengju
menntun, en algengt verkafólk
mætti enga menntun fá.
Persónuleiki og lií Rouss-
eaus er alls ólíkt Voitaire. Hann
var aldrei gestur þjóðhöfðingja
og gat aldrei lánað þeim pen-
inga, eins og Voltaire gerði.
Hann var bláfátækur maður
alla ævi og vann fyrir sér með
því að afrita nótur fyrir fáeina
franka á dag. Hann skorti hið
töfrandi andríki Voltaires. Hann
var munaðarlaus og óhamingju-
samur í æsku og að mestu leyti
sjálfmenntaður. Skapgerð hans
var því jafn klofin og skapgerð
Voltaires var heil.
í hinni frægu bók sinni
„Contrat social“ mixmist hann
Genfarhorgar í æsku sinni.
Hún hafði elcki, þegar hann
mundi eftir henni, vikið langt
frá jafhréttishugsjónmni.
Bændur og iðnaðarmenn fengu
að ráða sér sjálfir. Hann lýsir
hinum hugsandi úrsmiðum,
sem hann þekkti í æsku sinni.
Það voru alltaf hlaðar af bókum
meðal verkfæranna á vinnuborð
um þeirra. En sannlei’kurinn
var sá, að Genf átti ekki skilið
hrifningu hans. Genfarbúar
skipuðu hinum opinbera böðli
að brenna hina hættulegu bók
Rousseaus.
Það er fjarri því að titill
bókarinnar gefi hugmynd um
frumleika hennar. Sú hugsun
sem felst í honum hafði oft látið
á sér bæra í meira en öld. En
Rousseau hellir nýju víni í
gamla belgi. Hinn þjóðfélagslegi
samningur eða sáttmáli átti alls
ekki að vera milli almennings
og stjórnendanna,s heldur al-
mennings sín á milli og hann
átti að tryggja jafnrétti þeirra.
Með einni setningu varpar
Rousseau fyrir borð allri ein-
staklingshyggju átjándu aldar-
innar. Auðvitað datt honum
aldrei í hug, að fólk myndi
koma saman og gera undirrit-
aðan og innsiglaðan samning.
Það, sem hann er að reyna að
skilgeina, er sá andi, sá sið-
ferðisgrundvöllur og sú félags-
lega samvizka, sem að lokum
muni gera mennina frjálsa. í
þessu þjóðfélagi frjálsra manna,
sem njóta jafnréttis, lúta menn
engu æðra valdi, þeir hlýða að-
eins sjálfum sér. En það þurfti
mikla dirfsku til að segja annað
eins og þetta á Frakklandi á
því herrans ári 1767. „Ríkið
það er ,ég,“ sagði Lúðvík
fjórtándi. í þjóðfélagi Rcuss-
eaus gat sérhver borgari grobb
að af hinu sama.
Ef til vill finnst mönnum
þetta vera innantómt gaspur.
En Rousseau skýrir enn þá bet-
ur við hvað hann á. Hann á
við það, að við eigum sjálfir að
ræða og samþykkja lög vor á
opimberum fimdum, þar sem
allir borgarar eru viðstaddir til
að greiða atkvæðl, svo sem sið-
ur var í borgalýðveldunum hér
áður fyrr. Ef við eigum að
verða varir við bræðralagstil-
bækur.
finningu gagnvart samborgur-
um okkar, verða þeir að vera
nágrannar okkar, sem við þekkj
um mjög vel. Slíkt ^egir hann,
að ekki sé hægt nema í smáum j
ríkjum. Heimsveldi hneigist
jafnan að harðstjórn og ein-
ræði.
Það er auðvelt að rekja
margt af því góða, sem af byit- j
ingunni leiddi, til Rousseaus
og hugsjóna hans, en líka margt
af villum hennar, en þið viljið
ef til vill fremur athuga hvern
arf vér hluíum eftir hann. Her-
óp hans var: frelsi og jafnréíti,
en hvað átti hann við með því?
Ef þið lesið Contraí social eftir
hann mun ykkur furða á því,
hvernig hann notar orðið
„frelsi.“ Samtíð hans leit á
frelsið sem eitthvað óvirkt,
neikvætt. Ríkið ætti ekki að
skipta sér af því hvernig menn
verzla, prenta rita eða trúa.
Hjá Rousseau er frelsið eitt-
hvað virkt. Menn eru frjálsir
og ráða sér sjálfir. Frelsið birt-
ist í umgengni okkar við sam-
borgara okkar í þjóðfélagi, sem
við erum einráðir í. Ef við
þurfum að berjast, megum við
ekki láta leigða hermenn berj-
ast fyrir okkur. Þessi kenning
hans varð til þess að þjóðher-
inn var stofnaður, og byrjaði
sigurferil sinn við Valmy. En
harm telur það mestu mistök að
löggjöf sé framkvæmd af þmg-
fulltrúum. Englendingar halda
skrifar liann, að þeir séu frjáls
þjóð. Þeir eru það líka á kjör-
daginn, en þegar hann er liðinn
er frelsi þeirra þorrið. Hann
ræðir mikið um þetta efni. En
hann leysir málið á alltof ein-
faldan hátt. En menn munu
minnast hvernig jöfnunarmenn-
irnir vildu leysa vandann með-
an á borgarastyrjöldinni stóð,
með árlegum þingum og rétti
til að kalla þá fulltrúa heim,
sem lenda á viMigötum. Það er
líkt hugmynd Rousseaus. Hann
sagði, að frelsið yrði að vera
virkt, við yrðum að stjórna
okkur sjálfir. Og þótt hann vildi
að ríkið væri sterkt, eru hug-
myndir hans umþjóðfélagið svo
ólíkar hugmyndum nazista og
himnaríki og helvíti.
Þá eru það jafnréttishug-
myhdir Rousseaus. Hann viður-
kenndi það auðvitað, að menn-
irnir væru misjafnir að gáfum
og kröftum. Hann átti aðallega
við það, að menn yrðu að vera
jafnréttháir í ríkinu. Engar sér-
réttindastéttir. En hvað þá um
efnahagsmunin o Rousseau var
ekki jafnaóarmaður í fjárhags-
legum skilningi, þótt sumir
lærisveinar hans væru það.
Öld stórframleiðslunnar var
þá ekki runnin upp. En
hann sagði, að enginn mað-
ur mætti vera svo ríkur, að
hann gæti keypt annan mann,
og enginn svo fátækur, að hann
yrði að selja sjálfan sig. Án
þessara skilyrða getum við
ekki ö’ðlazt fullt frelsi. Auð-
æfi voru einkum jarðeignir á
(Frh. á 6. síðu.)
Það kom fyrir nýlega í helli skammt frá Portland í Oregon,
Bandaríkjunum, að 16 ára gamall piltur varð undir 1500
punda kletti. Tókst að ná honum undan farginu, en hann dó
af sárum sínum. Meðan verið var að bjarga honum, reykti
hann sígarettur.
Bréf frá skrLfstofumanni um hitaveituvinnuna og til-
lögu mína í gær. Bréf frá reiöubúnum rithöfundi.
StCRIFSTOFUMAÐÍJR“ skrif-
ar: „Eg er hririnn af iillögu
þinni um að setja hraða í fram-
kvæmdir hitaveitunnar, Ioksins
þegar efniít kemur. Aðalatriðið er
vitanlega, að vet amennimir taki
upp keponi um mest vinnuafköst,
því að á þeim hvílir fyrst og íremst
framkvæmd verksins."
„EG HVGG, að verkamenn í?éu
fúsir til að gera þetta. Það væri
þeim líka til mikils sóma — og nú
er enginn vinnuskortur. Þegar
hitaveitan er búin, geta þeir strax
farið í aðra vinnu — og vitanlega
ekki síður til hagsbóta fyrir
verkamennina að bitaveitan verði
fullgerð hið fyrsta.“
„EN SVO VIL EG bera fram
nýja tillögu. Ég vil leggja til, að
við skrifstofumenn tökum okkur
nú skóflu og haka í Iiönd nokkur
kvöld og vinnum í hitaveitunni af
miklu kappi.“
„FLESTIR hættum við að vinna
kh ö. Kl. 6.30 gætum við mætt til
yinnunnar og unnið í 3 tíma — til
kl. 9.30. Við getum líka sett kapp
í okkur. Það er aðeins m* ’Ösynlegt '
að bærinn fái verkstjóra sína til
þess að stjórna oxkur við vinn-
una. Við gætum afkastað niiklu
verki, ef við leggjumst á eitt.“
„ÞAÐ VÆRI reglulega gaman,
ef hægt væri að setja dálítið
„fútt“ í þessar hitaveitu-
framkvæmdir og vitanlega getum
við það, sem byggjum þessa borg
og eiguin að njóta heita vatnsins,
ef við erum nógu viljug og skiln-
ingsgóð. Slíkt afrek myndi verða
eitt helzta og glæsilegasta atrið-
ið í sögu þessa merkilega fyrir-
tækis.“
EINHVER DCLARFULLUR ná-
ungi ritar mér skemmtilegt bréf í
gær og birti ég það til þess að
láta lesendur mína sjá á hverju
þeir geta átt von. Bréfið hljóðar
svo: „Nú um nokkurn tíma hefi
ég keypt Alþýðublaðið vegna
dálkanna þinna. Þessir dálkar eru
nokkuð góðir á böflum, en þó eru
þeir misjafnir, eins og margt ann
að. Það er annars eitt, sem ég
finn að þér. Þú ert svo misjafn.
Það er að segja, dálkarnir eru svo
misjafnir og takmarkaðir að efni.
Það er eins og þig vanti verk-
efni, eða er það aðeins vegna þess,
að þú tékur aðeins við bréfunum,
sem þér berast, en ert ekki á staðn
um þar, sem eitthvað er að ger-
ast?“
„EG VIL BÆTA þetta hjá þér,
og frá og með deginum í dag er
ég fastur starfsmaður hjá þér, og
tek við fyrirskipunum frá þér.
Annars þarft þú að fá þér fleiri
starfsmenn, menn, sem vinna hin
misjöfnu störf, einn úr hverjum
stað eða atvinnugrein þá stækkar
sjóndeildarhringurinn og þú færð
betra yfirlit yfir það sem gerist
í bænmn og eins það, sem aflaga
fer,“
„ÞÚ MÁTT EKKI taka þetta
þannig, að ég sé að skipuleggja
einhverja GESTAPO-þjónustu og
vilji gera þig að Himmler. Síður
en svo, en ég get orðið þér til
gagns og þar með búið. Þú veizt
ekki, hver ég er, en það er bara
betra, og ráðningu minni getur þú
ekki riftað, þó þú viljir. Meðan ég
er í þjónustunni hjá þér, er ég
.X12, það er táknræn tala fyrir
mig, en sennilega ert þú ekki svo
Frh.. á 6. siðu.