Alþýðublaðið - 23.08.1942, Page 4
4
AtÞÝPUBlAOÍÐ
Sunnudagux 23. ágúst 1942
Horsk list á ís-
lenzku leiksuiði
——- ■» - • -5W
Leiksýningar frú Gerd Grieg
...........-■» ....
Frú Elvsted (Ólafía Jónsdóttir) og Eilert Lövborg
(Lárus Pálsson).
Útcafandl: AlþýínflBkkurlnn
Sttstjórl: Stwfán Pjetnrsson
Mtstjóm og afgnúSsla i AI-
þýOubúsínu vlð Hverfísgdtu
Simnr ritstjómar: 4901 Og
4003
Simar afgreiðsiu: 4909 og
4006
VerS i lausasölu 25 aura.
AiþýSaprentamlSjan h. f.
Eftir Dagsbrðnar-
samingana.
DíILAN milli Dagsbrúnar
og atvinnurekenda er nú
leyst og vinna tekin upp að
nýju, þar sem hún hafði verið
lögð niður.
(Þessum tíðindum munu all-
ir landsmenn fagna. Það er
eins og menn sjái að nú fari að
rofa til og vonir manna um það,
að einíhver friður komist á á
vinnumarkaðinum hafa farið
vaxandi.
Verkamennirnir hafa unnið
sigur fyrir órjúfandi samheldni
og ósleitilega baráttu gegn gerð
ardóminum bseði utan þings og
irinan. Nú í fyrsta skipti um
mörg ár hafa ekki verið innan
samtakanna erjur um stefnuna
sem taka skyldi og ekkert gert
til þess að reyna að tortryggja
baráttuna, sem þeir menn, sem
staðið hafa fremst í deilunum,
hafa átt í. Alþýðuflokkurinn
hefir ekki hagað sér eins og
kommúnistar hafa alltaf gert,
Iþegar deilt ihefir verið um
kaup og kjör. Hefir þó margt
verið hægt að gagnrýna og
afflytja, að minnsta kosti
hefði kommúnistum ekki orðið
skotskuld úr því, ef þeir hefðu
ekki þurft að bera meðábyrgð
á því, sem gert hefir verið, að
mestu leyti.
Annars voru það ekki þeir,
sem unnu þessa deilu heldur
verkamennimir sjálfir. Þeir
réðu stefnunni að fullu og öllu,
og knúðu fram sigurinn.
En af tilefni þessara úr-
slita er ekki úr vegi að
benda á það, að um síðustu
áramót hefði árexðanlega verið
hægt að koma á fullum vinnu-
friði með samkomulagi, eins og
þvi sem gert var í fyrri nótt.
En gerðardómslög Framsóknar
og íhalds komu í veg fyrir það,
Þessi lög era búin að verða okk-
«r dýr og þau hafa skapað mikil
vandræði og smán. Er það jafn
vel mesta smánin, að ekki skuli
hafa verið búið að afnema þau,
þegar samkomulagið var gert í
fyrri nótt. Því að strangt tekið
er saxrLkomulagið ekki lögum
samkvæmt meðan til eru lög í
landinu sem banna grunnkaups-
hækkanir. Má segja að allar
spár AJþýðuflokksins og Al-
þýðúblaðsins um þessi ófremd-
arlög hafi rætzt út í yztu æsar.
Fyrir alþingi liggur nú að
nema jþessi lög úr gildi. Jafn-
framt liggur fyrir alþingi að
samþykkj a tillögu AJiþýðuflokks
ins um að verkalýðsfélögum og
atvinnurekendum sé heimilt að
segja upp samningum með viku
A© er engum sársauka-
laust, þegar skorið er á
taug upprunans, þráð frændsem
innar. En alltaf er einhver vígð
ur þráður í því bandi, sem eng-
ir kutar vinna á. Þótt nú virð-
ist ibreiðari höfin á milli okkar
og írændlþjóða okkar á Norð-
urlöndum, og fáförulla sé uxn
þau, síðan styrjöldin skildi
okkur að, iþá finnst okkur
tengsl vináttu og skilnings jafn
vel enn traustari milli okkar
og þeirra.
Það er auðskilið, að mikið
skarð varð fyrir skildi í menn-
ingarlifi okkar íslendinga, þeg-
ar sambandið við Norðurlönd
rofnaði að mestu. Við þjóðirn-
ar, sem þau 'byggja, höfum við
haft nánust skipti um aldaraðir.
Mikill hluti íslendinga skilur
tungur tþeirra og hefir nokkra
tþekkingu á bókmenntum jþeirra
og listum. Þótt auknir menn-
ingarstraumar hafi borizt til
okkar úr öðrum áttum, síðan
stríðið hófst, geta iþeir ekki átt
jafn greiðan gang að íslenzk-
um hugsunarhætti og þjóðar-
eðli og þeir, sem sprottnir eru
úr jarðvegi frændjþjóðanna.
En sem betur fer er ekki öll
menning og list Norðurland-
anna í viðjum. Við höfum síð-
Hedda Gaibler (Gerd Grieg)
ustu vikurnar fengið góðar
heimsóknir ágætra listamanna
og fræðimanna frá Noregi, sem
ef til vill hefðu ekki orðið, ef
stríðið hefði ekki staðið yfir.
Það er einmitt dálítið athyglis-
vert, að það skuli í rauninni
vera stríðið, sem fátt stafar gott
af, sem skolar þessum höppum
til okkar.
Þegar við heyrum og sjáum
iþetta norska listafólk finnum
við það einmitt gleggst, hve við
höfum saknað saxnbandsins við
þessa frændþjóð okkar. Margt
af jþví foezta í ibókmenntum
fyrirvara eftir afnám gerðar-
dómsins. Þetta er nauðsynlegt
að fá fram vegna hinna mörgu
félaga, sem bundin eru gömlum
og úreltum samningum.
Um leið og gerðardómslögin
eru afnumin og þetta ákvæði
viðtekið eru verkalýðsfélögin
hennar hefir foorizt til okkar
og orðið okkur kært og sam-
gróið. Hve margir ætli þeir séu
t. d. íslendingarnir, sem ekki
kannast við þessa setningu: „Ey
vindur hét hann og hann grét
þegar hann fæddist“, — upp-
hafsorðin í Kátum pilti eftir
Björnstjerne Björnsson. Þessi
orð, þessi saga, endurómuðu í
sálum okkar, þegar við vorum
ibörn, og ómur þeirra hefir
aldrei síðan dáið út í okkur.
Þessvegna munu þau líka hafa
snert viðkvæman streng í hug-
um flestra leikhúsgesta þegar
þau hljómuðu yfir salinn í
Iðnó með hinni mjúku og skýru
rödd frú Gerd Grieg. Það er
vafalaust, að sjaldan hefir betri
framsögn foeyrzt á íslenzku
leiksviði en þessi flutningur
frú Grieg á fyrsta þættinum
úr Kátum pilti, — og er þá
djúpt í árinni tekið. Það mátti
sjá og heyra, að hún lifði þetta
æfintýri norsku sveitaibarn-
anna, gleði ‘þeirra og harm,
svipforigði voru gagnlþjálfuð og
röddin örugg. öll túlkunin ein-
föld eins og hæfði viðfangs-
efninu: barnslegum tilfinning-
um og obrotnum.
Furðumikið geta íslenzkir
upplesarar og leikarar lært af
framsetningu frú Grieg. Sér-
staklega aðdátm vekur hinn
fagri og skýri framiburður. Auð-
heyrt er, að hér talar listakona,
sem ekki er hrædd við að bera
fram neina samstöfu í málinu.
Léttu áherzluatkvæðin heyrast
skýrt fram í salinn, rétt eins og
þau sem aðalþungann bera,
þótt raddstyrkurinn sé annar.
Þetta á eins við leik fnxarinnar
og upplestur.
Meðferðin á alþýðulögunum
norsku var smekkleg. Mikil er
rödd frúarinnar ekki, en við-
felldin og hljómfögur. Næmur
skilningur á efni og uppruna
ljóðs og lags vekur meiri at-
hygli. Höfundar laganna, sem
hún söng, Nordrák, Kierulf og
Grieg, hafa allir ausið úr lind-
um norskra þjóðlaga, og þessi
verk þeirra túlka norskan þjóð-
aranda og eðli, það eru söngvar
selstúlkunnar og sjómannsins,
söngvar Noregs. Sú túllnm hélt
sér í meðferð frú Grieg, og
Páll ísólfsson lék smekklega
undir.
Það má teljast í mikið ráðizt,
að leika úr leikriti eftir Ibsen í
íslenzku leikhúsi, á norsku, þeg
ar flestir leikararnir eru því
vanastir að Ieika á móðurmáli
sínu. Verður ekki annað sagt en
það dirfskubragð hafi tekizt
furðuvel, iþótt liklegt sé, að
fullkomlega frjáls og alþýðu-
samtökin sem heild hafa unnið
stórkostlegan sigur. Þau hafa á
hálfu ári gengið frá verstu kúg-
unarlögum, sem sett hafa verið
gegn frelsi alþýðunnar og sjálfs
ákvörðunarrétti, dauðum.
**
málið hafi nokkuð hindrað leik
sumra íslenzku leikaranna.
Fxú Grieg hafði, auk leik-
stjómarinnar, með höndum aðal
ihlutverkið, Heddu Gabler, þessa
duttlungafullu yfirstéttarkonu,
sem lífsleiðinn vofir yfir. Hún
er ein hinna torræðu kvenper-
sóna Ibsens, sem minna sumar
hverjar á stórbrotnustu og dul-
arfyllstu kvenpersónur íslend-
ingasagnanna. Frú Grieg sýndi
mjög fullkomna leiktækni í
þessu hlutverki, tækni, sem réði
yfir næmum svipbrigðum og
blæbrigðum raddar. Þessi yfir-
ITT af mestu vandamálum
fátækrar alþýðu eru hús-
næðismálin. Auðmennirnir sitja
í margra herbergja ibúðum, bún
um fullkomnustu þægindum, en
fátæklingarnir verða að hírast
í óheilsusamlegum kytrum, sem
oft eru ekki mönnum samboðn-
ar. Alþýðuflokkurinn hefir frá
upphafi látið sig húsnæðismál
alþýðunnar miklu skipta, bar-
izt gegn ólöglegum og óhollum
íbúðum, fyrir bættum húsa-
kynnum og húsabyggingum
verkalýðsins, og nú síðast gegn
hækkun húsaleigunnar og því,
að húseigendur geti kastað leigj
endum út á götuna án frekari
umsvifa. Þessi barátta hefir
ekki orðið árangurslaus, þótt
mikils þurfi enn við, og margir
virðast nú vera farnir að koma
auga á þá þörf. í næstsíðasta
tölublaði Vísis segir:
„Á sínum tíma var hafin hér í
höfuðstaðnum viðleitni, er beind-
ist að því að útrýma öllum þeim
íbúðum, sem uppfylltu ekki lág-
marksskilyrði varðandi hollustu,
og var hér aðallega um kjallara-
íbúðir að ræða. Varð þó nokkuð
ágengt í þessu efni fyrir stríðið,
en nú hafa ýmsir slíkar íbúðir ver-
ið teknar til notkunar að nýju
vegna húsnæðisvandræðanna og er
þar stigið stórt skref í öfuga átt
við það, sem vera á. Ólöglegar
kjallaríbúðir hafa ennfremur ver-
ið teknar I notkun í húsum, sem
byggð hafa verið, en nokkuð öðru
máli gegnir um þær, með því að
þær munu yfirleitt vera vandaðar
og bjartar, enda vel íbúðarhæfar.
Útihús og ónýtir kumbaldar hafa
jafnvel verið tekin til íbúðar, en
eftir því að dæma, sem fram kom
í blöðum í fyrra vetur, er hér alls
ekki um neina mannabústaði að
ræða, þannig að nauðsyn ber til að
bragðsfágaða og kaldráða yfir-
stéttarkona var öll önnur en
litla, feimna sveitatelpan, sem
skömmu áöur skilaði Eyvindi
geitinni^' sem hún ihafði ginnt
frá honum með kringlu. Leik-
konan ræður yfir aðdáanlegri
fjölbreytni í leik sínum.
Valur Gíslason lék Tesmann,
og tekst það vel að sýna þennan
skaplitla mann Heddu Gafoler.
Andstæða Tesmanns er Löv-
borg^ stórbrotin og ástríðurík
persóna, sem Lárus Pálsson
leikur prýðilega og af miklum
Frh. á 6. síðu.
komið verði í veg fyrir að slík
húsakynni séu tekin í notkun, bein
linis með tilliti til heilsufars og
heilbrigðismála.
Það er vafalaust, að hér þarf
einnig að herða á eftirliti. Þótt lít-
ið hafi kveðið að farsóttum síðustu
árin, liggur ávallt sú hætta í landi,
að þær komi upp, og er þá of seint
,,að byrgja brunninn, þegar bamið
er dottið ofan í“.
Þessi ummæli eiga fullan rétt
á sér. En þá er bara að láta ekki
sitja við orðin tóm, heldur
ganga í lið með Alþýðufíokkn-
um um bætt húsakynni fátækl-
inganna. Auðmennirnir í luxus-
höllunum þurfa þess ekki með.
*
Andstæðingar verkalýðsins
gera sér mikið far um að reyna
að sanna það, að hann sé að
drýgja einhver afbrot þegar
hann fer fram á bætt launakjör.
Um þetta segir Alþýðumaður-
inn á Akureyri, þegar hann mót
mælir þessari firra:
„Auðvitað er þetta fjarstæða.
Reynslan sýnir að kaupgjaldið hef-
ir afar lítil áhrif á dýrtíðina. Vér
höfum reynsluna frá styrjaldarár-
unum 1914—1918. Þá hækkaði
kaupgjald lítið, og langt á eftir
aukningu dýrtíðarinnar. Það sem
af er yfirstandandi styrjöld hefir
dýrtíðaraukningin farið langt á
undan og langt fram úr kaup-
g j aldshækkuninni.
Þetta sést bezt þegar athugað er
verðlag á innlendum afurðum ann-
arsvegar og almennu kaupgjaldi
hinsvegar. Á þeim tíma sem liðinn
er hefir kaupgjald farið smáhækk-
andi — á eftir dýrtíðmni — upp í
það að hafa hækkað um 83%. Á
sama tíma hafa innlendgr afurðir
hækkað um 200—500%. Sjá allir
að þessi hækkun stafar ekki af
kauphækkun verkafólka.
M.U afíSa.