Alþýðublaðið - 26.08.1942, Page 4
4
.... • ' * '"W T
ALÞYÐUBLAÐtÐ
Miðvikudagur 26. ágúst 1942.
j fUþt[)ðublaí>i5
Útgðtaadl: AlþýBuflokknrinn
Kltatjórl: Stefán Pjetursson
Rltstjórn og afgreiðsla 1 Al-
þýðuhúainu við Hverfisgötu
Síruur ritstjómar: 4901 og
4S02
Símar afgreiðslu: 4900 og
4068
Verð í lausasölu 25 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h. f.
Stalingrad.
__ I ;
LANGT suðaustur með
Volgu, þar sem hún renn-
ur næst Don, eða aðeins 60 km.
frá henni, og ekki nema spöl-
korn frá Kaspíahafi og landa-
mærum Asíu, stendur Stalin-
grad, ein af mestu iðnaðarborg-
um Rússlands. Um þessa borg
eru nú háðir bardagar, sem
engu minni þýðingu hafa en
bardagarnir um Moskva í fyrra-
haust. Þvert á móti. Þeir eru
ennþá miklu þýðingarmeiri.
Það er ekki fyrir það, að
Stalingrad sé svo stór borg. Hún
er miklu minni en Moskva. Fyr-
ir stríðið mun hún ekki hafa
haft nema rúmlega 300 iþúsund-
ir íbúa ,en Moskva meira en
3 milljónir. Moskva er líka
meiri iðnaðarborg. En í Stalin-
grad eru dráttarvélaverksmiðj-
umar frægu, eitt mesta verk-
smiðjubáknið í Evrópu, sem
fyrir stríðið sá rússneska land-
búnaðinum fyrir vélum, en nú
framleiðir fyrst og fremst skrið-
dreka, og framleiðir meira af
þeim en nokkurs staðar annars
er gert í hinu- víðleínda Rússa-
veldi. í stríðinu við Hitler væri
það Rússum þegar af þeirri á-
stæðu ógurlegt tjón að missa
þessa borg.
ög jþó væri þeim það ennþá
óbætanlegra tjón af annarri á-
stæðu. Síðan Þjóðverjum tókst
að ná járnbrautinni frá Moskva
um Rostov suður í Kákasus og
járnbrautinni frá Kákasus til
Stalingrad á sitt vald í bardög-
tmum í síðasta mánuði, er járn-
brautin milli Moskva og Stalin-
grad og siglingarnar þaðan nið-
ur Volgu og suður yfir Kaspía-
haf eina samgönguleiðin milb
Rússlands og Kákasus, sem eftir
er á valdi Rússa. Ef þeir missa
hana, er samstundis tekið fyrir
hina þýðingarmiklu olíuflutn-
inga frá Baku til Rússlands og
her Rússa, sem svo lengi hefir
varizt árás Hitlers af mikilli
hreysti, raunverulega klofinn í
tvennt. Hvaða áhrif slíkt áfall
myndi hafa á vöm Rússa, er
ómögulegt að segja á þessari
stundu. Að sjálfsögðu getur her-
inn í Kákasus haldið vörninni
áfram með aðstoð Breta og
Bandaríkjamanna. Hann hefir
aðalolíulindimar, við Baku, og
einnig minniháttar olíulindir,
við Grozny, enn á sínu valdi.
Og hergögn ætti hann í lengstu
lög að geta fengið frá Bretum
og Bandaríkjamönnum aðflutt,
yfir Iran. En aðstaða hersins í
sjálfu Rússlandi hlyti að verða
mjög erfið eftir að samband
hans við olíulindimar í Káka-
sus væri rofið. Að vísu eiga
Framtið sveitanna og siávarnorpanna.
EFTIRFARANDI grein um framtíð sveitanna og sjávar-
þorpanna hér á landi birtist nýlega í Alþýðuflokksblað-
inu Skutull á ísafirði.
Greinin er birt hér ofurlítið stytt.
NÚ er ekki á því nokkur
vafi, að geipilega mikið er
undir því komið fyxir velfarnað
heildarinnar á landi hér, að hinu
eftir íslenzkum mælikvarða
geysilega fjármagni, sem
streymt íhefrr og streymir inn í
landið, verði ibeint inn á heppi-
legar 'brautir. Og hver eru svo
helztu nauðsynj amálin,?
Enginn getur efazt um, að
bæði í iþorpum og sveitum verð-
ur eftir stríðið að gæta 'hinnar
mestu hagsýni um framleiðslu-
hætti. Bændunum er nauðsyn-
legt, að þeir geti unnið sem mest
með sem minnstum tilkostnaði
og haft sem allra heztan afrakst-
ur vinnunnar. Og í þorpinn og
bæjum þarf að koma atvinnu-
vegunum þannig fyrir, að allt,
sem aflast, hagnýtist svo vel sem
unnt er að hagnýta það, að eng-
in verðmæti fari til spillis — og
að framleiðslan krefjist sem
mestrar vinnu — áður en hún
er flutt á erlenda markaði.
Fyrir ibændurna ber ibrýna
nauðsyn til, að iþeir fái fé til
að fullrækta tún sín og gera þau
véltæk, og að sem allra mest á-
herzla sé lögð á að koma ibúf jár-
stofninum í það horf, að hann
gefi sem mestan arð. Tökum
dæmi:
Bóndi á 20 dagslátta tún. Það
er ekki véltækt, og dagsláttan
gefur af sér 12 hesta í meðalári.
Töðufengur þessa 'bónda er alls
240 hestar. Bóndinn á 8 kýr
og hver kýr mjólkar 2300 lítra
á ári, eða samtals 18400 lítra.
Hann fær 50 au. fyrir líterinn
— eða aíls 9200 kr.
Annar ibóndi á einnig 20 dag-
slátta ftúin. Það er allt véltækt,
og hver dagslátta gefur af sér
20 hesta af töðu í meðalári —
eða alls 400 hesta. Hann hefir
13 kýr — og hver þeirra mjólk-
ar 3000 lítra á ári--eða 39 iþús.
lítra samtals. 'Hann fær sama
verð og hinn fyrir mjólkina —
eða alls 19500 kr. Hann þarf
minna vinnuafl en hinn bónd-
inn, en hefir af jafnstóru túni
og hann 10300 kr. meiri tekjur!
Túnrækt hans er í ibezta lagi,
'hjá hiínum er hún léleg, þó ekki
Rússar einnig olíulindir austur
í Uralfjöllum, en þær eru lítil-
fjörlegar í samanburði við olíu-
lindimar í Kákasus, vegar-
lengdin til vígstöðvanna þaðan
er óralöng, og járnbrautirnar
fáar, en það, sem Bretar og
Bandaríkjamenn geta flutt sjó-
leiðina frá Ameríku til Mur-
mansk og Archangelsk á íshafs-
strönd Rússlands hins vegar að
sjálfsögðu takmarkað.
Af þessum fáu orðum mætti
ef til vill ljóst verða, hve gífur-
lega þýðingu bardagarnir um
Stalingrad hafa fyrir Rússa, og
ekki aðeins fyrir þá — fyrir
Bandamenn yfirléitt. Og nú
segja fréttirnar, að hún sé í
meiri hættu en nokkru sinni áð-
ur: Skriðdrekahersveitum Þjóð-
verja hefir tekizt að brjótast
austur yfir Don í bugðunni, þar
sem hún rennur aðeins 60 km.
vestan við Volgu, og bruna nú
austur eftir sléttunni til Stalin-
grad. Varnarskilyrði frá nátt-
úrunnar hendi eru þar ákaflega
eins ótæk og hún er sums staðar
hér á landi enn þann dag 1 dag.
Og nautgriparækt hins betri
ibónda er alls ekki Ibetri en hjá
mörgum hinna beztu ibænda nú
— og svo er heldur ekki nythæð
kúinna hjá lakari ibóndanum
lægri en víða viðgengst 'hjá
sumum þeim 'bændunum, sem
stutt eru komnir á þessu sviði.
Þessi dæmi sýna glögglega,
um hve mikið hagsmunamál er
að ræða, þar sem er bætt tún-
rækt og kynbætur — hagsmuna
mál, sem bókstaflega alla þjóð-
ina varða, iþví, að í fyrsta .lagi
er velmegandi bændastétt, sem
vinnur sér verkin sæmilega létt,
skilyrði fyrir menningarlífi í
sveitunum í framtíðinni og þar
með fyrir því, að fólkið fáist
til að una þar, og í öðru lagi
er hið ofannefnda skilyrði þess,
að fólkið í þorpum og foæjum
geti fengið góðar og nægar land-
ibúnaðarafurðir við hóflegu
verði.
Öllum iþeim, er að stjórnmál-
um starfa, her því að styðja það
af alefli, að nú verði ódýru láns-
fé veiitt strax eftir stríðið í það
að koma túnræktinni og rækt-
un bústofnsins í sveitunum í
viðunandi horf.
En það er meira, sem þarna
liggur fyrir. Á nýbýlamálunum
iþarf að taka allt öðrum og fast-
ari tökum en gert hefir verið.
Það þarf að ákveða, hvar ný
einstök ibýli skuli reist í hverri
sveit — og hvar nýbýlahverfi.
Unga fólkið í sveitunum þarf að
vita, hvar það getur skapað sér
heimili og hvaða skilyrði eru til
þess, þarf að geta hugsað fyrir
þessu nægilega snemma. Ein
höfuðorsökin til flutninga fólks-
ins úr sveitunum hefir verið sú,
að það hefir ekki verið hugsað
lítil. Og þó eiga menn bágt með
að trúa því, að Stalingrad falli.
Það hefir áður í sögu Rússa
verið barizt hart um hana og
endurminningin um það lifir
enn hjá þeim. Það var í borg-
arastyrjöldunum 1918—1919,
þegar hvítliðar Krasnovs og
Denikins sóttu þar að rauða
hernum. Þá hét borgin enn sínu
gamla nafni Tsaritsyn. Það var
í iþessum ibardögum, sem Stal-
in, Vorosjilov og Timosjenko,
núverandi forystumenn Rússa,
unnu sér sína fyrstu herfrægð.
Þeim tókst að verja Tsaritsyn.
Og til minningar um það
var hún nokkrum árum síðar
skírð sínu nýja nafni, Stalin-
grad.
'Hovrt skyldi vöm Tsaritsym
forðum ekki verða rifjuð upp
fyrir Rússum nú, í bardögun-
um um Stalingrad? Vörn henn-
ar í þessu stríði er ekki síður ör-
lagarík en í borgarastyrjöldun-
um fyrir einum aldarfjórðungi.
um að skapa unga fólkinu skil-
yrði til að geta eignazt heimili
í sveit. Og þegar fólkið er farið
úr sveitinni, farið að gefa sig að
öðrum störfum en landbúnaðar-
vinnu og hefir staðfest ráð sitt,
þá fer það yfirleitt ekki í sveit-
ina aftur. Nýbýlalögunum þarf
að Ibreyta og ibæta iþau að mun,
taka meira tillit til en áður
framtíðarmöguleikanna, • þar
sem nýbýli eru stofnuð, og um
fram allt, að framkvæmdirnar
verði vandlega skipulagðar.
V iðvíkj andi nýbýlahverf unum
þurfa ibeinlínis að gilda lög, sem
gera ráð fyrir, að þetta verði
tekið fyrir í ár, hitt næsta ár
o. s. frv. — eins og nú er um
vegi og síma, jþó að iþar sé
mörgu mjög ávant.
Þá er enn eitt, sem er sveit-
unum og um leið þjóðarheild-
inni mjög svo mikilvægt atriði.
Fólkið hefir flykkzt mest til
Reykjavíkur, og nú býr þar
þriðjungur allrar þjóðarinnar.
Það er mjög óheppilegt, að þró-
MORGUNBLAÐIÐ birti í
gær í aðalritstjórnargrein
sinni ýmsar bollaleggingar um
það, sem það kallar „hinn rétta
farveg stríðsgróðans“. Segir þar
meðal annars:
„Á þá staðreynd hefir oft verið
drepið hér í blaðinu, hvílík höf-
uðnauðsyn er á því, að sá gróði,
sem íslenzku þjóðinni, einstakling-
um og ríkissjóði hefir fallið í skaut
undanfarið, verði hagnýttur sem
viturlegast og sem mest í samræmi
við alþjóðarheill. Um það hljóta í
raun réttri allir að vera sammála,
að hinum skjótfegna stríðsgróða sé
á enga lund betur verið með öðru
en því, að nota hann til þess að
byggja upp framtíðaratvinnulíf
þjóðarinnar.
Hitt eru skiptar skoðanir um,
hvort tryggara sé til þess að ná
þeim árangri, að einstaklingum
eða félagsheildum, sem auðsins
afla, gefist sjálfum kostur á því að
safna í slíka uppbyggingarsjóði,
eða hvort ríkissjóðurinn eigi að
taka nær allan hluta þess, sem afl-
að er og síðan að hafa forystuhlut-
verkið í uppbyggingunni.
Sjálfstæðismenn álíta, að bezta
trygging blómlegs atvinnu- og at-
hafnalífs í landinu séu sem flestir
efnalega sjálfstæðir einstaklingar
eða félagsheildir innan þjóðfélags-
ins. Á slíkum tímum hlýtur það
því að vera stefna flokksins, að at-
vinnufyrirtækin fái að treysta sem
bezt hinn fjárhagslega grundvöll
sinn til þess að geta sinnt, á sjálf-
stæðum grundvelli, þeirri nýsköp-
un og uppbyggingu, sem atvinnu-
rekstur þjóðarinnar þarfnast. Jafn-
framt er það stefna flokksins, að
kúfur hinna háu tekna sé tekinn
til sameiginlegra þárfa þjóðfélags-
unin haldi svona áíram, en með-
an aðalf jármagn landsmanna er
lagt í alls konar framkvæmdir
og nýmæli í Reykjavík, er Ihætt
við því, að straumurinn til
iþeirrar horgar verði ekki stöðv-
aður. Þar duga ekki neinar
iþvingunarráðstafanir, heldur
ibeinlínis skynsamlegar aðgerðir
Hvert einasta stórt landbúnað-
arsvæði þarf að fá sinn nærtæka
markað, en iþað getur það ekki
fengið, nema efldir verði kaup-
staðir, sem liggja vel við sam-
göngum úr héraðinu. í Húna-
vatnssýslu á með auknum hafn-
armannvirkjum á Skagaströnd
að skapa stóran bæ, sem Hún-
vetningar leita síðan í frekar
en eitthvað annað, og skapa svo
markaðsmöguleika fyrir iþá, sem
eftir eru í sveitum sýslunnar. í
Skagafirði á að efla það kaup-
tún, þar sem toezt eru skilyrði
fyrir hafnarmannvirkjum, í
SuðurJÞingeyjarsýslu Húsavík,
í Norður-Þingeyjarsýslu Rauf-
arhöfn o. s. frv.
Þá er það atvinnulíf kaup-
staða og íþorpa. Undirstaða at-
vinnulífsins þar er og verður
yfirleitt fiskiskipin. Þess iber iþví
'að gæta, að skipastóllinn vaxi
jöfnum höndum við atvinnu-
þörf ina. Það er þess vegna alveg
nauðsynlegt að efla nú Fisk-
veiðasjóð íslands, svo að hægt
sé að lána fé í skip — og sem
allra mest — hvar sem fisk-
veiðaskilyrði eru góð, en hins
vegar fyrirsjáanlegur skortur á
Frh. á S. KÍðu.
ins með sköttum í ríkisstjóð. Ríkis-
fif’óðifr aniiist síðain þæa: fram-
kvæmdir, sem betur þykir henta að
hið opinbera hafi með höndum og
rétti jafnhliða atvinnurekstri ein-
staklinganna örvandi hönd“.
Jú, það vantar ekki, að öllum
kemur svo sem saman um það,
að stríðsgróðinn skuli „hagnýtt-
ur -sem viturlegast og sem mest
í samræmi við alþjóðarheill“.
Slík varajátning kostar ekkert.
Það er eftir sem áður hægt að
heimta, að stríðsgróðinn sé lát-
inn lítt skertur í höndum stríðs-
gróðamannanna sjálfra. Það er
alltaf hægt að réttlæta það með
því, að einmitt það sé „vitur-
legast og sem mest í samræmi
við alþjóðarheill“ — að það sé
nauðsynlegt til þess, að þeir
„geti sinnt, á sjálfstæðum grund
velli“, eins og Morgunblaðið seg
ir, „þeirri nýsköpun og uppbygg
ingu, sem atvinnurekstur þjóð-
arinnar þarfnast“! Það er eins
með auðvaldsherrana á okkar
dögum og einvaldsherrana forð-
um: „Vér einir vitum“.
*
Öll blöð hafa nú gert lausn
Dagsbrúnardeilunnar að um-
talsefni og flest fagnað því, að
samkomulag tókst um viðun-
andi kjör fyrir verkamenn og
frekari vandræðum var þar
með afstýrt. Tíminn virðist þó
ekki vera ánægður yfir þessum
málalokum. Það er eins og hon-
Frh. á 6. síðu.