Alþýðublaðið - 29.08.1942, Blaðsíða 4

4
ALfrYÐUBLAPiP
Laugardagtir 20. ágúst 1942.
|U|>i|$nbUdtó
Ú4««lnndi: AlþýBuflokkarinn
Btiístjórl: Stafán PJetarsson
Bltsfjóm og aigroiSsla i Al-
þýðuháflinu vi9 Hveríiflgötu
Sfrnar ritstjómar: 4901 og
4902
Símar afgreiðslu: 4900 og
4900
VerB í lausasölu 25 aura.
AlþýBuprentsmiðjan h. f.
Sipr bæði i fejör-
dæmaæáiiœu og gerð
ardðmsmðlinu.
KJÖRDÆMAMÁLIÐ hefir
nú fengið fullnaðaraf-
greiðslu á alþingi og Alþýðu-
flokkurinn hefir lýst því yfir,
að núverandi ríkisstjórn njóti
ekki lengur hlutleysis hans.
Þessi yfirlýsing Alþýðu-
flokksins er í fullu samræmi við
þá afstöðu, sem hann tók til
núverandi ríkisstjórnar í vor,
þegar hún var mynduð. Því var
þá yfir lýst, að hún teldi það
sitt eina hlutverk, að tryggja
framgang kjördæmamálsins,
sem Alþýðufl. hafði haft
frumkvæði um, og með tilliti til
þess gaf Alþýðufl9kkurinn til
kynna, að hann myndi, á með-
an á afgreiðslu kjördæmamáls-
ins stæði, ekki styðja tillögur til
vantraustsyfirlýsingar á stjóm-
inni, sem fram kynnu að koma
frá andstæðingum þess máls,
Framsóknarmönnum. Og í raun-
inni nákvæmlega sömu afstöðu
tók Kommúnistaflokurinn til
stjórnarinnar.
Nú hefir kjördæmamálið hins
vegar fengið fullnaðarsamþykkt
þingsins, og sú ástæða, sem Al-
þýðuflokkurinn taldi til þess að
afstýra vantraustsyfirlýsmgu á
stjóminni er því ekki lengur
fyrir hendi. Það hlutleysi, sem
Alþýðuflokkurinn hefir Pnt
stjóminni síðan hún var mýnd-
uð, var bimdin við kjördæma-
málið eitt. Um önnur mál hefir
ekkert samstarf átt sér stað. Það
var líka afdráttarlaust viður-
kennt af forsætisráðherra í til-
efni af yfirlýsingu Alþýðu-
flokksins í efri deild í fyrra-
dag.
*
Þegar á þetta er litið, er það
næsta broslegt, að formaður
Framsóknarflokksins skyldi í-
mynda sér, að hann gæti gert
yf irlýsingu Alþýðuflokksins um
að núverandi ríkisstjóm nyti
ekki lengur hlutleysis hans, að
árásarefni á hann. Formaður
Framsóknarflokksins talaði í
efri deild í fyrradag eins og Al-
þýðuflokknum, og raunar einn-
ig Kafcimúnistaflokknum, bæri
eiolfaíff skylda til iþess að styðja
núverandi ríkisstjóm, og að
hann hefði brugðizt henni á
hættulegustu stundu. Og það
var dálítið neyðarlegt, að vinur
hans, forsætisráðherrann, skyldi
þurfa að standa á fætur til að
skýra það fyrir honum, að þetta
væri allt á misskilningi byggt.
En almermingur skilur fyrr on
skellur I tönnuan. Formaður
GUÐJÓN F. TEITSSON:
Óhæfileg hækkun á kola-
verðinu i Reykjavik.
SAMKVÆMT auglýsingu
hefir dómnefnd í kaup-
gjalds- og verðlagsmálum ný-
lega ákveðið hækkun á kola-
verðinu hér í Reykjavík úr kr.
148,00 í kr. 180,00 pr. toxm. —
Hækkun þessi nemur .beinlínis
kr. 32,00 pr. torm, en er raun-
verulega meiri eða í kring um
kr. 40,00 pr. tonn, og skal nú
skýrt, favemig á því stendur.
í vor, þegar ég skildi við þessi
mál, vom ástæður þarrnig, að
síðustu farmar af venjulegum
kolum höfðu verið verðlagðir á
kringum kr. 140,00, en þar sem
útsöluverðið var eins og áður
greinir kr. 1148,00 pr. tonn, rann
mismunurixm í verðjöfnunar-
sjóð, til að upphefja skuld, sem
sjóðurinn stóð í. Þótti gott, ef
hægt er að jafna nefnda skuld
með óbreyttu útsöluverði, en
annars var hún þannig til kom-
in, að fordæmi var fyrir að rík-
issjóður tæki hana algerlega á
sig, og stóð þetta ákveðið til
boða af hálfu ríkisstjómarinnar,
a. m. k. ef sjóðurinn gæti ekki
jafnast með fyrr greindu móti.
Mér er frá skýrt, að umrædd
skuld verðjöfnunarsjóðsins hafi
nú verið nær alveg úr sögunrd,
án nokkurs framlags úr ríkissj.,
og er því eins og að ofan greinir
óhætt að tala um nærfellt 40 kr.
hækkim á kolaverðinu í bænum.
Hækkxm þessi virðist mér vera
alveg óhæfilega mikil, og skal
ég hér með gera grein fyrir á
hverju ég byggi þá skoðun.
Ég vil þá til skýringar birta
verðlagninguna á síðasta farm-
inum til Reykjavíkur, sem ég
fjallaði um í verðlagsnefndinni,
en farmur þessi kom hingað í
apríl s. 1. Verðlagningin fylgir
hér með.
Cif. verð kr. 99,76
Bankakostnaður — 2,40
Viðskipta- og leyfis-
gjald — 0,28
Uppskipun með krana
(ákveðin af nefnd-
inni) ■— losunarþáttaka 5,25
skipsins 1,50 — 3,75
Tollur — 2,00
Hafnarjald — 1,50
Vextir 6% í 3 mánuði — 1,65
Pokar og plássleiga —• 2,00
Álagning fyrir heim-
keyrslu og öllu kaupi,
einnig kaupi eiganda — 18,75
Álagning fyrir ýmsum
smærri kostnaði, van-
höldum og hagnaði — 7.00
Útsöluverð pr. tonn,
lagt til grundvallar
við verðjöfnun kr. 138,59
Innkaupsverð, flutningsgjald
eða vátrygging á kolum hefir
ekki svo vitað sé breytzt síðan
í vor, þannig að öll hin nýja
hækkun á kolaverðinu; nál. 40
kr. pr. tonn, virðist stafa af
auknum innlendum kostnaði og
hækkaðri álagningu. Til álita
kemur, hvort álagningin í vor
hafi ekki verið of lág, en í því
sambandi vil ég upplýsa, að hún
var byggð á meðalkostnaði mið-
að við umsetningu 1940 að við-
bættri áætlaðri hækkun. En síð-
an hefir umsetningin verið
meiri og kom til álita í vor að
breyta álagningunni til lækkun-
ar í samræmi við útkomu verzl-
ana á árinu 1941. Verðlags-
nefndinni vannst ekki tími til
að ganga frá endanlegri tillögu
í .þessu efni, en ég faafði lagt
fram í nefndinni aðgengilega
greinargerð og álit, sem um-
ræðugrundvöll í málinu, og fóru
þessi gögn áfram til gerðardóms-
ins og dómnefndarinnar. Benti
ég á það í nefndri greinargerð
minni að samkvæmt reksturs-
útkomu á árinu 1941 virtist
meðal annars koma til mála að
ákveða álagninu með hliðsjón
af eftirfarandi:
Vinna og rekstur
bifreiða (grunnt.) 6,06
V ísitöluhækkun
83% 5,03 kr. 11,09
Kaup eig. skrif-
stofulaun og inn-
heimta (grimnt.) 2,73
V ísitölúhækkun
83% ' 2,27— 5,00
Pokar og plássleiga
(ekki áætluð hækkun
vegna þess að óvenju-
mikið virtist hafa verið
keýpt af pokum á árinu
Framsóknarflokksins hefði sjálf-
sagt gjarnan viljað hafa ein-
hverja átyllu til þess, að ákæra
Alþýðuflokki rm frammi fyrir
kjósendum fyrir samstarf við
Sjálfstæðisflokkinn! En nú sér
hanri að honum verður ekki káp-
an úr því klæðinu.
*
Aiþýðuflokkurinn hefir yfir-
leitt í þeim átökum, sem undan-
farið hafa átt sér stað á sviði
stjórnmálanna, haldið á sínum
málum með fullum sóma. Og
meira en það: Hann hefir unnið
fullan sigur að því er málin
sjálf snertir. Haxrn hefir fylgt
kjördæmamálinu þannig eftir,
að tillögur hans í því eru nú í
öllum atriðum orðnar að lög-
um með stuðningi Sjálfstæðis-
| flokksins og Kommúnistaflokks-
( ins. Hann tryggði þennan árang-
ur með því að koma í veg fyrir
vantraust á núverandi ríkis-
stjórn meðan á afgreiðslu máls-
ins stóð. Af hálfu Framsóknar-
flokksins var strax í vor reynt
að gera Alþýðuflokkinn tor-
tryggilegan fyrir slíka afstöðu
til stjómarinnar með iþeirri á-
sökun, að hann hefði þar með
brugðizt yfirlýstri kröfu sinni
um afnám gerðardómsins, þar
eð stjómin hélt þá enn fast við
þá stofnun. En hvað er nú kom-
ið í ljós? Einnig það — afnám
gerðardómsins — hefir Alþýðu-
flokkuriim haft fram. • Hann
hefir sigrað í báðum þeim stór-
málum, sem um hefir verið
deilt undanfarið.
1941, sbr. það, að 1940
hafði .plássleigaií verið
98 aur. og pokar aðeins
10 aurar pr. tonn) — 1,44
Ýms reksturs-
kostnaður 1,46
Hækkun frá 1941
15% 0,22— 1,68
Til að standast rýmun
á álagningu miðað við
reynslu á árinu 1940 — 2,99
Fyrir hagnaði, sama
og 1941 — 1,61
Samtals kr. 23,81
Hér er meiri sundurliðun en
í verðlagningunni að framan á
þeim liðum, sem mest ágizkun
er um; og er því auðveldara að
átta sig á þessari sundurliðun,
þegar meta skal þá hækkun
kostnaðar, sem leiðir af hinum
nýju kaupsamningum. En for-
maður vinnuveitendasambands-
ins hefir skýrt mér frá, að hinir
nýju samningar séu taldir að
valda nær 100% hækkun á
kaupi þeirra manna, sem vinna
að upp- og útskipun á kolum, og
einnig á kaupi þeirra, sem vinna
erfiðisvmnu við afgreiðslu kola
í bæjarsölunni. Virðist þó vera
ólíkt minna ryk og óheilnæmi í
að afgreiða kol í opnu porti úr
bing, sem rignt hefir í, heldur en
að vinna að uppskipun á lausum
kolum.
Fyrir stríð var almennur á-
kvæðisvinnutaxti við uppskip-
un á kolum hér í Reykjavíkur-
höfn kr. 2,15 p. tonn. En eftir
að stríðið skall á raskaðist þetta
brátt, þannig að ekki dugði vísi-
töluhækkim á þessum taxta.
Röskunin varð þó ekki veruleg
fyrr en á síðast liðnu hausti og
vetri, þyí að þá urðu verzlanir
yfirleitt að láta vinna mikið af
uppskipunarvinnunni í eftir- og
næturvinnu. Varð þá uppskip-
unin ekki hvað sízt dýr fyrir
þær sakir, hvað vinnuafköstin
voru lítil. Verkamennirnir
þreyttir og vinnuskilyrði slæm í
dimmu.
Á síðast liðnum vetri mun
hafa verið einna algengast, að
uppskipunarkostnaður á kolum
í trogum væri á sjöundu kr. pr.
tonn, en gat verið ýmist lægri
eða hærri. En við áðurgreind
skilyrði var orðinn miklu meiri
mismunur á kostnaði en áður
var á því að hafa krana til upp-
skipunar móts við það að skipa
upp í trogum á bíla. Enda var
aldrei lagt eins mikið á fyrir
uppskipun. með krana.
Ég vil geta þess, að það kom
fyrir, að kolaverzlanir greiddu
verkamörmunum töluvert yfir
taxta, til þess að fá þá í kola-
uppskipun í dagvinnu, og varð
kostnaðurinn með þessu móti
i miklu mirmi en með því að láta
vinna eftir- og næturvinnu. —
Mismunurinn lá áreiðanloga
fyrst og fremst í afköstunum.
Nú hygg ég, að 'þegar búið er
Frb. á 6. síðu.
JtffCúð J/.v .
TÍMINN gerði í aðalritstjórn
argrein sinni á fimmtu-
daginn dýrtíðarmálin enn einu
sinni að umtalsefni og rekur
raunasögu okkar í þeim. Með
orðum Tímans hljóðar hún
þannig:
„í upphafi ófriðarins voru bæði
stjórnmálamenn og alþýða manna
fyllilega á einu máli um það, að
meðan þessi hildarleikur stæði yf-
ir, ættum við að búa sem mest að
okkar, gæta hófs í öllu, gera seni
minnstar breytingar á lífsvenjum,
láta stríðsgróða ekki villa okkur
sýn, forðast umfram allt verðbólgu
og verðhækkun eftir fremsta
megni.
v * ■
• • •
Síðan ófriðurinn hófst eru senn
liðin þrjú ár.
Margt hefir breyzt. Hin góðu á-
form hafa liðið undir lok. í stað
þess að standa saman gegn aðsteðj-
andi hættum og örðugleikum, höf-
um við tekið upp harðar deilur um
innanlandsmál. í stað þess að hafa
hemil á stríðsgróðanum, höfum við
gerzt þrælar hans.
Saga þessarar hnignunar í ís-
lenzkum þjóðmálum er sorgar-
saga. Hún er saga um það, hvemig
menn missa sjónar á hlutverki
sínu, skyldum sínum og loforðum,
jafnvel orðum og eiðum“.
Já, vissulega er það sorglegt,
„hvemig menn missa sjónar á
hlutverki sínu, skyldum sínum
og loforðum, jafnvel orðum og
eiðum“. Sagði ekki Hermann
Jónasson, þegar þjóðstjómin
sællar minningar var mynduð,
að eitt og sama skyldi yfir alla
ganga, og að engri stétt skyldi
haldast það uppi að ota fram
hagsmunum sínum á kostnað
annarrar? Og hvemig fór? Og
var það þó ekki flokkur Tímans
sjálfs, sem forustuna hafði í
þjóðstjórninni og þar af leið-
andi aðalábyrgðina ber á sorg-
arsögu faennar í dýrtíðarmál-
unum?
En Tíminn er nú ekki alveg á
því. Hann segir:
„Af þeim þremur flokkum, sem
stóðu að ríkisstjóm í upphafi styrj-
aldar ,hefir Framsóknarflokkurinn
einn haldið þeirri stefnu óbreyttri
að vara við ógætilegri stefnu f
fjármálum, vara við afleiðingum
þess að sprengja aðhald í verðlags-
málum“.
Jú, það vantar ekki skinhelg-
ina hjá Tímanum. „Aðhaldið í
verðlagsmálum“, sem við höfð-
mu í upphafi ófriðarins, var það
ákvæði gengislaganna, að verð
á helztu innlendum nauðsynj-
um skyldi ekki hækka, nema
samtímis og í sama hlutfalli og
kaupgjaldið. En hvað gerizt?
Þegar fjórir mánuðir eru liðnir
af stríðinu, fær Framsóknar-
flokkurinn þetta „aðhald x verð-
lagsmálum“ fellt niður úr lög-
(Rcfe. & %. sfffu.)