Alþýðublaðið - 01.09.1942, Qupperneq 4

4
ÚtgAlanffi: AlþýSuHokkuiiun
Bitstjórl: Stefán Pjetursson
Kltstjóm og algreiðsla í Al-
þýðuhúsinu við Hverfisgötu
Bímsr ritstjómar: 4901 o£
4802
Simar algreiöslu: 4900 og
4906
Yarð í lausasölu 25 aura.
Alþýðuprentsmlðjan h. f.
Signr verkaifðíiiis
og siðlfshðl konn
íoista.
• _____
VERKALÝÐURINN hefír
unnið mikinn sigur í þess-
um átökum, sem hann hefir und
anfarið átt í við atvinnurek-
endavaldið og stj órnmálaflokka
þess. Hann hefir brotið gerðar-
dóminn á bak aftur og fengið
verulega kauphækkun og kjara
bætur.
Maður skyldi ætla, að allir
vinir hins vinnandi fólks og
verkalýðshreyfingarinnar gætu
látið í ljós óblandna gleði yfir
þessum" sigri. En ef litið er í
Þjóðviljann í gær, er svo að sjá
sem kommúnistar telji hann
sjálfan ekki neitt aðalatriði,
heldur hitt, hvaða flokki,
Kommúnistaflokknum eða Al-
þýðuflokknum, hann verði þakk
aður. Því í langri ritstjórnar-
grein er verið að reyna að
hamra því inn í heila lesend-
anna, að það sé Kommúnista-
flokkurinn, eða Sósíalistaflokk-
urinn, eins og hann upp á síð-
kastið hefir talið heppilegra að
kalla sig, sem hafi haft forust-
una fyrir verkalýðnum í bar-
áttunni gegn gerðardóminum og
eigi því allar þakkirnar fyrir
það, sem unnizt hefir. „Sósíal-
istaflokkurinn hefir“, segir Þjóð
viljinn, „einmitt í þessari raun,
sem verkalýðurinn undanfarið
hefir staðið í, reynzt honum ör-
ugg forusta . . .“ Og síðar í grein
mni segir hann: „Reynsla verka
lýðsins af leiðsögn Sósíalista-
flokksins þetta síðasta ár hefir
. . . verið góð“.
Það er leiðinlegt að lesa slíkt
sjálfshól. Og það er ósmekklegt,
að ve.ra með slíkan meting um
það, hver bezt hafi staðið sig í
átökunum um gerðardóminn.
Að sjálfsögðu hefir verkalýður-
inn sjálfur greitt honum
þyngstu höggin. En ef á annað
borð er farið að tala um þann
þátt, sem verkalýðsflokkarnir
áttu í því, að brjóta hann á bak
aftur, er engin ástæða til þess,
að láta kommúnistum haldast
uppi neitt raup eða blekkingar
í því efni.
Strax í vetur sagði Jakob
Möller á iþingi: „Ef gerðardóms
lögin ná ekki tilgangi sínum, þá
esj það sök Alþýðúflokksins“.
Og þegar Ólafur Thors sá sig
loks tilneyddan, að boða afnám
gerðardómsins, sagði hann í við
tali við Morgunblaðið: „Það er
ekki Framsóknarflokknum að
kenna, að gerðardómurinn hefir
mistekizt, þó að Hermann Jónas
son hafi ráðizt aftan að þessari
stofnun, sem hann átti einn að-
ALÞYÐUBLAÐiÐ
Þriðjudagur 1. september 1942.
JÓN BLÖNDAL:
í hringiðu verðbólgunnar.
i.
ÞÓTT ÓTRÚLEGT megi
virðast eru hér til menn,
sem enn ekki eru farnir að
skilja, að síðan styrjöldin hófst,
hefir verið að skapast ægileg
verðbólga hér í landinu.
Hvað er það eiginlega sem
nefnt er verðbólga?
Verðbólgan getur verið með
tvennu móti, hún getur annað-
hvort verið því samfara að
peningatekjur þjóðarinnar (kaup
máttur) aukist verulega, án
þess að framboð á vörum og
öðrum verðmætum aukist (eða
aukist að sama skapi) eða hún
getur verið því samfara að pen-
ingatekjurnar haldist óbreytt-
ar; en vöruframboðið minnki
að verulegum mun. Hið síðar-
nefnda hefir oft vorið nefnt
dýrtíð, en samkvæmt íslenzkri
málvenju hefir þó ekki verið
greint á milli þessara tveggja
hugtaka og orðin verðbólga og
dýrtíð verið notuð jöfnum
höndum.
Það þarf ekki að fara í neinar
grafgötur með það að verðbólga
sú, sem hér hefir skapazt und-
anfarið, er fyrst og fremst af
hinni fyrrgreindu tegund. Vöru
skortur hefir enginn verið hér,
miðað við það sem áður var,
þótt einstaka vörutegundir hafi
verið erfitt að fá, en hinsvegar
hefir vöruframboðið ekki auk-
izt að sama skapi og peninga-
tekjurnar (kaupmátturinn).
Til þess að gefa dálitla hug-
mynd um uppsprettu hinna
auknu peningatekna skulu
nefndar eftirfarandi tölur:
Útflutningurinn nam árið
1941 samtals 189 millj. kr. en
innflutningurinn ca. 130 millj.
kr. Misanunur ca. 59 millj. kr.
Hér við bætast greiðslur af
hálfu hins erlenda setuliðs hér
á landi, sem samkvæmt þeim
upplýsingum ,sem fyrir liggjá
verða ekki áætlaðar undir 70—
80 millj. kr.. Þarna eru iþá tals-
vert á annað hundrað millj. kr.,
sem okkur hafa áskotnazt árið
1941 umfram það sem við
greiddum fyrir innflutninginn.
Svo að segja öllum þessum
erlenda gjaldeyri hefir verið
hreytt í íslenzkar krónur og
koma fram sem peningatekjur
eða kaupmáttur íslenzkra
manna. Ef nú allir þessir menn
keppa um hið takmarkaða vöru
magn, hlýtur það kapphlaup að
leiða til verðlagshækkunar, verð
bólgan j er komin af stað. Þetta
er aðalkjarni málsins og ætti
engum að vera ofvaxið að skilja
hann.
Hin ihikla aukning teknanna
hefir komið fram í stórkostlegri
aukningu seðlaútgáfunnar, enda
er hún venjulega samafara verð-
bólgunni og það einkenni henn-
ar, sem sumir hafa lagt mesta
áherzlu á. Seðlaveltan var í árs-
lok 1939 ca. 13.6 millj. kr., en
í árslok 1941 51.0 millj. kr.,
hækkunin 37,4 millj. kr. eða
275%; 15. ágúst s. 1. var seðla-
veltan komin upp í ca. 76 millj.
kr., hækkun 62,4 millj. kr. eða
460%.
Þetta einkenni verðbólgunnar
aukning seðlaveltunnar hefir
því ekki látið á sér standa. Skal
ekki farið út í þá sálma hér.
II.
Eitt af því sem oft hefir end-
urtekið sig í þjóðfélögum, sem
verðbólgan hefir náð tökum á,
er frámunaleg bjartsýni um
framtíðina. Allir hafa nóga at-
vinnu, atvinnurekendurnir
græða á tá og fingri, skattar og
ölnrtur opinbeir gjöld greiðast
vel, en fátækrabyrðin minnk-
ar. Þá eru margir óðfúsir að
ráðast í ný fyrirtæki og atvinnu
rekstur. Það eykur á ný
eftirspurnina eftir vinnuaflinu
og gróða annarra fyrirtækja o.
s. frv. Menn koma auga á ótal
verkefni, sem bíða óleyst og
telja nú kominn réttan tíma til
þess að hrinda þeim í fram-
kvæmd, meðan peningaflóðið
er.
Fýrir Alþingi liggja nú
alþáttinn í, að koma á fót. Og
það er heldur ekki Kommúnista-
flokknum að kenna, þó að hann
hafi upp á síðkastið róið undir
kaupdeilum. Það er, að svo
miklu leyti, sem nokkur einn
flokkur verður um sakaður, sök
Alþýðuflokksins, sem frá upp-
hafi hefir skeleggast og af
mestri þrautseigju ráðizt á gerð-
ardóminn“. Þetta er álit tveggja
mjög ákveðinna andstæðinga
Alþýðuflokksins. Það er rétt að
minnast þess í sambandi við
raup komrpúnista.
Og hvað segja staðreyndirn-
ar sjálfar? Hver var það, sem
hóf baráttuna gegn gerðardóm-
inum ef ekki formaður og þá-
verandi ráðherra Alþýðuflokks
ins, Stefán Jóh. Stefánsson?
Þegar gerðardómslögin voru gef
in út þvert ofan í aðvaranir og
mótmæli hans, svaraði hann
með því, að sprengja þjóðstjórn
ina og slíta allri samvinnu við
báða gerðardómsflokkana. Og
hver klauf svo stjórnarSamvinn
una milli þeirra, stjóm Fram-
sóknarflokksins og Sjálfstæðis-
flokksins, sem mynduð var til
þess að viðhalda gerðardóms-
lögunum, nema Alþýðuflokkur-
inn, með kjördæmaskipunar-
frumvarpinu? Hvar var yfirleitt
forusta kommúnista í barátt-
unni gegn gerðardóminum þá?
Hvað gerðu þeir annað en elta
Alþýðuflokkinn og segja já og
amen við því, sem hann gerði
til þess að brjóta gerðardóminn
á bak aftur?
Þetta er ekki sagt hér í því
skyni að vera með neitt hól af
hálfu Alþýðuflokksins. Og því
síðux í því skyni, að niðra Komm
únistaflokkmun, sem sízt er last
verður fyrir það, að hafa stutt
baráttu Alþýðuflokksins, gegn
gerðardóminum. Það verður að-
eins ekki hjá því komizt, að
minna á þessar staðreyndir, úr
iþví að kommúnistar eru svo
ómerkilegir, að vera að reyna
að eigna sér, á kostnað annarra,
meiri þátt í afnámi gerðar-
dómsins og sigri verkalýðsins,
en þeir eiga.
frumvörp eða þingsályktunar-
tillögur um framkvæmdir eða
stuðning við framkvæmdir,
sem fyrirhugaðar eru, sem
nema ,eftir því sem einn þing-
maður sagði mér, á milli 50—
60 millj. króna. En auk þess er
vitað upn fyrirhuga^ar fram-
kvæmdir ríkis; hæjarfélaga og
einstaklinga, sem myndu kosta
fleiri tugi milljónir. Má sem
dæmi nefna hitaveitu Reykja-
víkur, rafvirkjun í Borgarfirði,
fyrir Sigluf jörð, hitaveitur utan
Reykjavíkur, hafnargerðir og
ótal margt annað.
Það er víst óhætt að fullyrða
að allar þessar framkvæmdir
myndu kosta á annað hundrað
milljónir króna, ef miðað er
við núverandi áætlunarverð
(en á sjálfu sér er það fásinna
að miða við það).
Sennilega eru öll þessi fyrir-
tæki og framkvæmdir út af
fyrir sig mjög nauðsynleg og
hyggð á heilbrigðum grund-
velli, og það eftirtektarverðasta
er máske það að hægt er að fá
nóga peninga til þess að ráðast
í öll þessi fyrirtæki. Það mun
skiljast á því sem að framan
greinir, bankarnir eru fullir af
peningum, sem þeir geta ekki
ávaxtað, stríðsgróðamennimir
eiga milljónir króna, sem þeir
óska eftir| að ráðþtafa, mörg
bæjarfélaganna hafa safnað
milljónasjóðum.
Samt er það svo að það er
fjarstæða, að hægt sé að hrinda
í framkvæmd nú þegar nema
litlum hluta þeirra fram-
kvæmda, sem fyrirhugaðar eru,
og verði það reynt, hlýtur það
að enda með skelfingu fyrir
mikinn hluta þeirra aðila, sem
í hlut eiga, auk þess sem það
mun auka og margfalda þann
glundroða, sem þegar hefir skap
azt í verðlags- og kaupgjalds-
málunum.
í fyrsta lagi má benda á það,
að engar eða fæstar af þeim
kostnaðaráætlunum, sem gerð-
ar hafa verið, myndu standast,
og þó að byrjað yrði strax á
ýmsum þessara framkvæmda er
mjög vafasamt að þær gætu
orðið fullgerðar fyrr en þá eftir
langan tíma.
Það er fyrirsjáanlegt, að
flutningaerfiðleikar til landsins
muni aukast mjög á næstunni.
Til flestra hinna fyrirhuguðu
framkvæmda þarf' að flytja
mikið af rúmfrekum þungavör-
um frá útlöndum.
Þar ofán á fcætist að þessar
vörur hafa hækkað á erlendum
markaði og loks verður erfið-
ara að fá þær með degi hverj-
um, þar sem hér er um að ræða
vörur, sem mikið eru notaðar
við hernaðarframkvæmdirnar.
Ef verðbólgan heldur áfram
að aukast, eins og hingað til,
hækkar allur tilkostnaður inn-
anlands, þar á meðal kaupjald
(og flutningur á efni), auk þess
Frh. á 6. síðu.
ÞAÐ mun nú fara að líða að
því, að kjördagurinn verði
ákveðinn fyrir haustkosning-
arnar. Morgunblaðið gerði hann
að umtalsefni í aðalritstjórnar-
grein sinni á sunnudaginn á eft-
irfarandi hátt:
„Næstu kosningar eru ráðgerðar
rétt fyrir veturnætur. Sennilega
verða þær sunnudaginn 18. októ-
ber. — Þessa ættu allir landsmenn
að minnast, því undantekningarlít-
ið er þetta mjög hentugur kosn-
ingatími og gengur áreiðanlega
næst því, sem lögtekið er annars,
að kosningar fari fram nálægt
mánaðamótum júní og júlí. Fyrst
tvennar kosningar þurfa að fara
fram á sama ári, getur hentugri
tími eigi komið til greina. Slátur-
tíð og aðrar mestu haustannir til
sveita eru venjulega úti um miðj-
an október og fyrr á hausti en þá
er mjög óhentugt að hafa kosn-
ingar.“
Um þetta eru víst flestir sam-
mála, nema Framsóknarfor-
sprakkarnir, þótt merkilegt
megi virðast, að þeir skuli vera
á öðru máli. Virðast þeir helzt
vilja ákveða kosningamar áður
en heyannir eru á enda, eða
meðan á réttum eða sláturtíð
stendur!
*
Þjóðólfur gerði í gær hinar
tíðu hingaðkomur þýzkra flug-
véla í seinni tíð að umtalsefni
og skrifaði meðal annars:
„Um nokkurt skeið hafa iþýzkar
flugvélar verið daglegir gestir yfir
Islandi að heita má. Þó að þessar
flugvélar muni vera sendar til
njósna, en ekki til árása, þá gefa
hinar tíðu heimsóknir þeirra fylli-
lega til kynra, að herseta Banda-
manna á íslandi vrrði ekki látin
afskiptalaus af hinum stríðsaðil-
anum.
Menn geta sér þess og ósjaldan
til, að lokaþáttur Evrópustríðsins
verði háður í norðurhöfunt, og þá
fyrst og fremst um ísland. Styrj-
aldarhorfurnar í Rússlandi gefa og
tilefni til að ætla, að á nresta
sumri kunni það að verða á valdi
þýzka hersins að stofna til „nýrra
vígstöðva“, hvar svo sem hann
kynni að velja sér stað til þess.
En hitt er víst: íslendingum þarf
ekki að koma á óvart þótt bæir
þeirra yrðu fyrir árásum — og
jafnvel ekki, þótt land þeirra yrði
stríðsvettvangur. Það hafa gerzt
óvæntari atburðir í þessari styrj-
öld.“
Um þessi ummæli Þjóðólfs er
það að segja, að það er ekki
nema rétt að búa þjóðina undir
að horfast í augu við loftárásir
eða aðrar árásir á landið. Hitt
verður að teljast furðulegt, að
ætla að telja mönnum hér trú
um það, að það sé „herseta
Bandamanna á íslandi“, sem
sökina ætti á því, ef til slíkra
árása kæmi á landið. Eða hver
var reynsla Norðmanna, Dana,
Hollendinga, Belgíumanna og
margra annarra smáþjóða?
Voru lönd þeixra máske hersetin
af fcandamönnum, þegar her-
skarar Hitlers óðu inn í þau?
Vill ekki Þjóðólfur athuga það?
/