Alþýðublaðið - 05.09.1942, Blaðsíða 6

6
ALÞYÐUBLAÐIÐ
Laugardagur 5. september 1942.
Eldhússtúlku
vantar á veitingahús.
HÁTT KAUP.
Afgr. Alþýðublaðsins vísar á.
V erkamenn
og menn vanir járnsmíðavinnu óskast nú þegar.
Vélsmiðjan Héðinn h. f.
Sími 1365.
Björn L. Jonsson;
Tízkinbreytingar í matreiðsln
HANNES Á HORNINU
(Frh. af 5. síðu.)
ᣠburgeisunum á sumum fjörðun-
um á Austurlandi. í>eir, sem ekki
hafa haft ástæðu til að kynnast
lífinu í bænum áratuginn fyrir
stríðið, ættu að lesa „litteratur-
inn“ frá þeim árunum. Lesið smá-
pésa eins og: „Frúin eða vinnu-
konan? Þáttur úr reykvíkskri
hjónabandssögu. Byggist á sönn-
um viðburði. Reykjavík, 1936.
Prentsmiðjan Bergstaðastr. 19“ “.
„EKKERT HERLIÐ var þá hér
á landi, til þess að kenna um ó-
lifnað og óþrifnað, eða til þess að
spilla heilsunni. En máske að heil-
brigðisstjórnin hafi fyrst gripið í
taumana 1940, til þess að kyn-
sjúkdómasýklarnir gætu verið
hreinræktaður íslenzkur stofn? í
samræmi við þjóðræktina og Mon-
roe-kenninguna. Þá getur einhver
vísindamaðurinn í framtíðinni
máske fengið doktorstitilinn fyrir
þau vísindi? Já, kannske 26 ára
gamall. Síðan máske farið til suð-
lægari landa og flutt fyrirlestur
um það og getið þjóð sinni og landi
frægð.“
„LENGI HEFIR ÞURFT að
koma upp drykkjumannahæli, og
nú loks er nokkurt útlit fyrir að
það komist á stofn. En hver hefir
beitt sér mest fyrir því? Ein af
okkar merku konum, Guðrún
Lárusdóttir. Bendir það ekki á
undirlægjuhátt, ef „L“ færi að
líkjast enskum hefðarkonum? Því
ekki að taka Ólafíu Jóhannsdóttur
til fyrirmyndar, eða var það nafn
ekki eins fínt að áliti „X-12“ eins
og enska nafnið: „The lady with
the lamp“ var hjúkrunarkona, sem
„lýsti“ hermönnunum. Þeir lofuðu
líka ljósi hennar að skína.“
„NEI, ÞAU ERU EKKI talin
tárin, sem óhamingjusamar konur
og stúlkur úthelltu fyrir stríðið,
þegar atvinnuleysið krepti að þeim
og allar bjargir virtust bannaðar.
Nú er öldin önnur. Nú geta marg-
ar þeirra unnið fyrir sér á heið-
arlegan hátt. „X-12“ talár digur-
barkalega um „æskumennina",
sem eiga að fara með hin ímynd-
uðu vandamál. Ó-já. Þá dettur
mér í hug maður, sem þótti gott
„neðan í því“ árin fyrir stríðið.
Hann talaði einmitt í þessum tón.
Svo tók hann rækilega í nefið, —
hvarf síðan til Ameríku og hefir
aldrei til hans spurst. En ég þekki
konuna, sem sér fyrir börnunum
hans.“
„FORRÁÐAMENN þjóðarinnar
sváfu yfir kjötpottunum fyrir stríð
ið, og sumir þeirra höfðu ekkert á
móti því, að nóg væri af kven-
fólkinu og réttur þeirra væri að-
eins í orði, þess auðsveipnari urðu
þær. En svo komust fleiri „tíg-
ulkóngar í spilið“ og þá var uppi
fótur og í'it og undir mannúðar-
og heilsuverndargrímunni voru
menn settir til höfuðs nokkrum
smámeyjum, sem höfðu villst —
menn, sem ekki allir höfðu sem
hreinastan skjöldinn — sumir
hefðu vænst þess að heiðursmenn
hefðu farið og fari með þau mál
og aðrir komi þar ekki nærri. Á-
standið var sagt óttalegt, en var
það ekki afbrýðin, sem stóð að
baki og hnefarétturinn sem réði,
sem var óttalegastur? “
„ÍSLENZK ÞJÓÐ hefir öll skil-
yrði til þess að láta sér líða vel,
en hún á ekki að temja sér þjóð-
arhroka eða stofna til úlfúðar inn-
byrðis. Við höfum nýfengið frels-
ið, sem óaldarseggir íslenzkir glöt-
uðu fyrr á öldum. Það væri sorg-
legt, ef einhver yrði til þess að
selja það á ný fyrir Whisky-
flösku eða tóbaksdós! Jón Sigurðs-
son myndi spyrja hvað væri orðið
okkar starf? Lesið biblíuna! Þið,
sem ekki viljið slétta götur!
Stendur þar ekki, að maður eigi
að vera lítillátur og auðmjúkur?
Eða er ykkur aðeins eitt nauðsyn-
legt, að sjá hvernig hermennirnir
dansa við stúlkurnar, sem þið
viljið eiga einir?“
SVONA NÚI.Nú getið þið grýtt
hana, ef þið þorið!
Hannes á horninu.
IFYRiIRLESTRI, sem Jónas
Kristjánsson flutti í
Kvennaskólanum á Blöndósi ár-
ið 1925 og prentaður var í Vsrði
árið eftir/ bendir hann á, að í
matargjörð menningarþjóðanna
sé það tízkan ,sem mestu ráði,
en hún hirði mest um útlit mat-
arins, sem á borð er borinn', og
bragðgæði hans, en um næring-
arverðmæti hans og hollustu sé
ekkert skeytt. Þetta er hverju
orði sannara. En það er ekki þar
með sagt, að nauðsnlegt sé að
afnema tízkuna eða berjast gegn
henni, til að ráða bót á iþessu.
Það þarf að breyta henni. Og
til allrar hamingju er tízkan
breytileg. Og hér þarf að breyta
henni á þann veg, að mönnum
þyki þeir réttir eftirsóknar-
verðastir og „fínastir", sem
hollastir eru, að við val mat-
arins, geymslu hans og meðferð
og sjálfa matreiðsluna sé hinu
sanna næringargildi og hollust-
unni skipað í öndvegi. þetta
ætti að vera iþeim mun auðveld-
ara, sem breytingin þarf ekki
að verða á kostnað útlits og
bragðgæða. Reynslan sýnir, og
flestir munu fljótt sannfærast
um, að réttir sem eru búnir til
samkvæmt boðorðum heilbrigð-
innar, standa krásum mat-
reiðslubókanna sízt að -baki um
útlit og bragð. Menn þurfa bara
nokkurn tíma — og hann þó
ekki langan — til að „læra
átið“, því að smekkur flestra er
mjög afvegaleiddur orðinn af
allskonar kryddi, meira og
minna skaðlegu, sykri, salti,
pipar o. s. írv.*)
Hér á landi er vaknaður á-
hugi á neyzlu erlendra og irm-
lendra nytjajurta og annarra
hollra matvæfa, svo sem heil-
hveitis og hveitihýðis (almennt
nefnt ,,klíð“). Hveitihýði hefir
til skamms tíma verið flutt inn
eingöngu sem skepnufóður.
Fyrir 3 árum eða svo átti Jónas
Kristjánsson upptökin að því,
að verzlun ein hér í ibæ tók að
*) Varla mun ofmælt, að hástig
þessarar spillingar komi fram í
kvennasíðu Mgbl. 29. ág. s.l. í svo-
felldri uppskrift af salatlegi: Hvítt
uppstúf með salti, pipar, löguðu
sinnepi, sykri og ediki eftir
smekkí!!).
selja það til manneldis. Nú fæst
það í mörgum verzlunum, a. m.
k. við og við, og fer notkun
þess hraðvaxandi, bæði í
Reykjavík og víðsvegar um
landið. Sama er að segja um
heilhveitið.
Hér er um tízkubreytingu að
ræða. Fólk er tekið að heimta
betri, hollari matvæli. Hollust-
an er að smáþokast upp í önd-
vegið.
En því miður er almenningur
illa að sér í matargjörð og þarf
þar á tilsögn að halda, bóklegri
eða verklegri. Og þar kemur
til kasta matreiðslukennaranna.
Þangað þarf tízkubreytingin
einnig að ná. Því að það er
unnið fyrir gíg, ef hinum hollu
matvælum er stórspillt með
mikilli og óþarfri suðu eða alls-
konar skaðlegu kryddi og brasi.
Matreiðslukennarar mega ekki
vera þrælar .tízkunnar, verk-
færi hennar, heldur eiga þeir að
móta hana og nota í þágu heil-
brigðinnar.
Frk. Helga Sigurðardóttir
mun vera okkar mikilvirkasti
matreiðslubókahöfundur. Bæk-
ur hennar bera vott um miklar
framfarir, enda hefir hún fullan
hug á að kynna sér boðorð heil-
brigðinnar og fara eftir þeim
í leiðbeiningum sínum, þótt enn
hafi hún ekki hrist af sér fjötra
tízkunnar. Þetta hvorttveggja
kemur greinilega fram í nýj-
ustu bók hennar, Heimils-
almanakinu.
Vafalaust mætti sitt af
hverju út á bók þessa setja frá
heilbrigðislegu sjónarmiði. Hér
mun það ekki gert, en þó verð
ég að benda á einn ljótan blett
á bókinni. Það er bls. 72, sem
er helguð blessuðum börnunum
okkar. Það er fallega gert, að
hugsa til þeirra, en í sporum
höfundar hefði ég reynt að
finna handa þeim eitthvað ann-
að.
Frk. H. S. kennir okkur hér
að nota heilhveiti og hveitihýði
í grauta, brauð o. fl. Vonandi
bætir hún síðar við fleiri upp-
skriftum af þessu tagi, því að
þessi ágætu matvæli má nota
á marga fleiri vegu.
En höfuðkosturinn við bók-
ina og það eina, sem kom mér
/
til að skrifa þessar línur, eru
hráu jurtasalötin, sem ná yfir
einar 6 blaðsíður í bókinni en
hafa i m,ífnum augufm meira
gildi en hinar 140 bls. til sam-
ans, og er þó margt gott á þeim.
Fyrir þessar 6 síður væru gef-
andi 8 krónur og meira til. Það
er galli, hve lítið ber á þeim í
bókinni, og að höf. getur þeirra
ekki í formálanum, en úr þessu
vil ég leitast við að bæta með
þessum línum.
Grænmeti — eins og mörg
önnur matvæli — er hollast
hrátt, sé hreinlega með það far-
ið. Þaninig gefur það líkama
neytandans öll sín efni óskert
og án þess að þau hafi tekið
nokkrum breytingum. Það er
m. ö. o. „lifandi fæða“ í orðs-
ins ^yllsta skilningi. Það þætti
óðs manns æði að borða salat
soðið. Af hverju? Blátt áfram
af því að það er tízka að eta það
hrátt. Þessi tízka þarf að færast
yfir á sem flest annað græn-
meti. Og hér er frk. H. S. að
stuðla að því að breyta tízk-
unni, leiða hana inn á hinn
rétta úeg. Hún kennir okkur að
matbúa, auk salats, spínat,
grænkál, hvítkál, gúrkur, gul-
rætur, rófur, kartöflur, hreðk-
ur, og fleiji^ tegundir græn-
metis á þann hátt, að fullnægt
sé í senn kröfum hollustu, út-
lits og bragðs. Og hún lætur
þess getið, að á svipaðan hátt
sé hægt að matbúa njóla, súru-
blöð o. fl. ,,villtar“ innlendar
jurtir.
Það er kvartað yfir því, að
hér á landi sé ekki hægt að fá
grænmeti nema lítinn hluta
ársins. Ef vel er að gáð, reynist
þetta á annan veg. Njóli og fl.
jurtir koma upp þegar í maí.
Sumarmánuðina eru bæði inn-
lendar og erlendar nytjajurtir
á boðstólnum, svo að engan þarf
að skorta neitt þann tíma. Hvít-
kál getur geymzt fram á-vetur,
og grænkál stendur grænt í görð
•unum fram eftir öllum vetri.
Gulrætur geta geymzt sem nýj-
ar allan veturinn, og rófur og
kartöflur eru til árið um kring.
Og kostnaðurinn? Hvert einasta
sveitaheimili getur veitt sér
öll þessi gæði með sáralitlum
tilkostnaði, og fjöldinn allur af
kaupstaðaheimilum einnig, all-
ir sem garðholu hafa. Hinir sem
allt þurfa að kaupa, standa auð-
vitað lakar að vígi. En þeir geta
þó, til jafns við hina, gætt sér
á margskonar innlendum nytja
jurtum, sem vaxa villtar á tún-
um og útengi.
Annars er það háskalegur
misskilningur að horfa mjög í
fé til matarkaupa af þessu
tagi. Menn skirrast ekki við að
kasta út tugum eða hundruð-
um króna „á einu bretti“ í mis-
jafnar skemmtanir og ýmsa*
hluti, sem vel er hægt að vera
án eða veita aðeins augnabliks
ánægju. En þeim hinum sömu
mundi blöskra ,ef þeir ættu að
verja álíka upphæðum til kaupa
á úrvals matvörum, sem kalla
má lífsnauðsyn og gætu enzt
þéim eða börnum þeirra og
heimili í vikur eða mánuði, og
þeir mundu kalla það „luxus“.
En þetta er rangt. Það er
„luxus“ að eyða peningum í
skaðlegar kryddvörur, sælgæti,
einhæfar og stórspilltar mat- I
vörur. Það er ennfremur j
Þúsandir
vita; að ævilöng gæfa
fylgir hringunum frá
SIGURÞÓR
,,luxus“, sem enginn hefir efni
á, aS eyðileggja hollan mat með
óþarfri suðu og á annan hátt.
Af þessu leiðir þriðja „luxus-
inn“, en það eru rándýr meðul
og annar kostnaður og tjón,
sem af vanheilsu stafar. Hitt
er ekki „luxus“, að kaupa nýja
ávexti, tómata og annað græn-
meti dýrum dómúm. Það er
þvert á móti sparnaður, þegar
á allt er litið.
Strangir heilbrigðispostular
mundu segja, að í sumum salat-
uppskriftum frk. H. S. væri
óþarflega mikið af sykri og
kryddi. En þar er líka víða gert
ráð fyrir hunangi og sítrónu-
safa, og verður ekki á betra
kosið. Því miður er þó bent á
sykur og edik jafnframt, vafa-
laust af því að það er ódýrara
og alltaf fáanlegt. Sítrónur
fást hér að jafnaði, og með því
að edik er talið óhollt, þá verð-
ur það raunverulega dýrara en
sítrónusafinn. Um hunangið er
það að segja ,að það fæst nú að-
eins í lyfjabúðum og kostar þar
upp undir 40 kr. kg.! Fyrir
stuttu síðan fékkst það í eihni
verzlun hér og var þar um 5
sinnum ódýrara, eða milli 7 og 8
kr. kg. Mætti kalla það við-
ráðanlegt verð.* )
Ég vil hvetja fólk til að kynna
sér þessar uppskriftir frk. H. S.
— og nota þær óspart —, og
umfram allt að spará ekki græn
metið. — Menn mega ekki
láta sér nægja eitt eða
tvö salatblöð á dag, held-
ur blátt áfram troða í sig
eins og þeir geta, meðan lystin
leyfir. Þetta á ekki að vera á-
bætir, heldur fullkominn rétt-
úr, og enginn þarf að óttast, að
ofát af þessu verði honum að
meini — þeir sem óvanir eru,
ættu þó ekki að fara of geyst.
Að lokum þakka ég frk.«H.
S. fyrir þessar að flestu leyti
ágætu uppskriftir, og vona að
hún láti ekki þar við sitja.
Björn L. Jónsson.
*) Eftir að þetta var ritað, hefir
hunang komið aftur í búðir, að
vísu dýrara en áður.
Hallgrímskirkja í Reykjavík.
Framhald af fyrri tilkynning-
um um áheit og gjafir til kirkj-
unnar afhent slcrifstofu „Hinnar
alm. fjársöfnunarnefndar" kirkj-
unnar, Bankastræti 11. M.G. (á-
heit) 5. G.F. (áheit) 5. I.G. (á-
heit) 5. K.J. (áheit) 5. A.G. (á-
heit) 5. Afhent af blaðinu „Tím-
inn“ (áheit) frá konu á Patreks-
firði 10 kr. Gömul kona (áheit) 5.
Fanney (áheit) 50. Afhent af hr.
vígslubiskupi, Friðriki J. Rafnar,
Akureyri, 10. Burstagerðin, Lvg.
96, kr. 300.00. Steingrímur Björns
son, Fjölnisv. 15, kr. 75. Jósefína
(áheit) 10. S.E. (áheit) 50. J.B.
(áheit) 25. J.J. (áheit) 20. Alfreð
100 kr. N.N. Stykkishólmi (áheit)
50. Velunnarar „Fram“ (áheit)
4. N.N. 50. Kona í Svínavatnshr.
A.-Hún. (áheit) 50. Póló-menn 100
kr. R.S. (áheit) 10 kr. Kona (á-
heit) 10 kr. D.V. (áheit) 10 kr.
Beztu þakkir. F.h. „Hinnar alnd.
fjársöfnunarnefndar.“ Hjörtur
Hansson, Bankastærti 11, (2. hæð).