Tíminn - 02.10.1963, Side 9

Eftir stutt og óvenju kalt, en
þurrviðrasamt sumar, lét haust
ið ekki á sér standa. Það heilsaði
á jafndægri að hausti með vetr-
anstórhríð um meirihluta lands-
ins, því versta áhlaupi, sem kom
ið hefur á þessari öld um þetta
leyti árs. Enn þá, eftir viku frá
því áhlaupið skall á, er feikna
fönn ekki aðeins á hálendinu,
heldur um flestar sveitir norðan
lands og vestan. Víða er fé því
nær eða alveg í svelti. Undir
fönninni liggur ekki aðeins garð
ávextir og nokkuð af heyi, held
ur óefað mikið af fé, ýmist dautt
eða lifandi. Við skulum vona, að
hláni fljótlega, en þó svo verði,
þá hafa bændur orðið fyrir tug
milljóna tjóni í áfelli þessum.
Eitthvept tilfinnanlegasta tjónið
Iiggnr f þvl hve Bláturfénaður
allur leggur ört af, auk hinna
beinu fjárskaða.
f erindi þessu vil ég einkum
ræða við bændur um ásetning
f haust. Það er gömul og ný
saga, að margir bændur og ekki
síður búfjáreigendur í kaupstöð
um tefla árlega á tæpasta vaðið
með ásetning. Það er hættuleg-
ur og Ijótur vani. Ekkert eitt
atriði er hag og sóma bænda-
stéttarinnar eins hættulegt eins
og fóðurskorturinn. Við höfum
búið við góðæristímabil undan
farin 43 ár. Að vísu höfum við
fengið nokkur köld vor á þessu
tímabili eins og t.d. tvö s.l. vor,
en engan fimbulvetur. Þrátt
fyrir góðærin að undanförnu
hafa margir bændur og aðrir bú
fjáreigendur árlega gefið upp
hey sin. Sumir hafa á síðustu
stundu orðið að leita hjálpar
annarra og ýmsir hafa orðið fyr
ir meiri eða minni afurðamissi
vegna vanfóðrunar á fénaði í
flestum árum. Þetta ástand hef
ur allvíða versnað siðustu 3—5
árin, þrátt fyrir aukna ræktun.
Búin hafa stækkað örara en fóð-
uröflunin og svo hafa margir
heytæpir bændur kinokað sér
við að gefa nægan fóðurbæti i
tæka tíð síðustu árin, vegna
þess hve kjarnfóður hefur ver-
ið dýrt og fjárhagur bænda
þröngur. Við þetta ástand má
ekki una. Öryggisleysið er óþol-
andi. Búnaðarfélag ísl'ands hef-
ur lengi látið ásetningsmálin —
f'orðagæzluna — til sín taka.
Ráðunautar félagsins hafa fyrr
og síðar brýnt fyrir bændum,
að setja vel á vetur og fóðra
allan fénað vel. Síðustu áratug-
ina hefur ávailt einhverjum
starfsmanni félagsins verið fal'ið
eftirlit með fóðurbirgðafélögun-
um og forðagæzlunni. Mörg und
anarin ár hefur Páll Zóphonías-
son, fyrverandi búnaðarmála-
stjóri og alþingismaður, gegnt
þessu starfi af sínum alkunna
dugnaði og kostgæfni. Um s.l.
áramót óskaði hann eftir því, að
stjórn Búnaðarfélagsins veitti
honum lausn frá starfi. Fyrir
þrábeiðni félagsins gegndi Páll
þó starfinu fram eftir sumri. En
£ ágústbyrjun varð heilsa Páls
Zóponíassonar fyrir því áfalli,
að starfsþreki hans er lokið.
Búnaðarfélag íslands hefur
samið við Gísla Kristjánsson, rit
stjóra, imi að taka að sér eftir-
lit með forðagæzlunni og fóður-
birgðafélögunum. Um leið og ég
býð Gísla Kristjánsson velkom-
inn í þetta st^rf og óska þess að
hans landskunni dugnaður og ó-
bilandi áhugi fyrir velferð
um bóndans í hættu vegna
glannaskapar eða kæruleysis í
ásetningsmálum.
Mikið hefur áunnizt með
bættri fóðrun búfjár hér á
lándi síðustu áratugina. Margir
bændur fóðra nú ávallt ágætlega
og setja gætilega á fóðurforða
sinn á hverju hausti. En eins og
ég vék að í upphafi þessa erind
is, er víða ábótavant i þessu
efni, og hefur engum verið það
ljósara en Páli Zóphoníassyni.
Má þar um kenna andvaraleysi
og vanhyggju einstakra bænda
og forráðamanna sumra sveitar
félaga, sem hirða ekki um að
gera skyldu sína í sambandi við
ásetningsmálin. Nú er heyforði
bænda yfirleitt minni en £ meðal
ttagj að magni, en þó víða
nokkru meiri en siðastliðið
haust, Á stöku stað á norðlæg-
ustu hlutum landsins eru þó hey
birgðir alltof litlar. Bót er í
máli að megnið af heyfeng
mjöls geti haldið eftir nægu
magni af þessari vöru í landinu.
Síldarmjölið er nokkru ódýrara
en karfamjöl og fiskimjöl og því
heppilegra að nota síldarmjöl
heldur en fiskimjöl og karfa-
mjöl til skepnufóðurs í vetur. —
Óvíst er um verðlag á kornfóðri.
Stjórnarvöldin hafa ákveðið að
hætta að greiða niður innflutt-
ar fóðurvörur og af þeim sök-
um hækkar verð á kornfóðri um
ca. 15%. Innkaupsverð á korni
erlendis mun ekki vera óhagstæð
ara en síðastliðið ár. Þrátt fyrir
lækkun á síldarmjöli, verður þó
verð á fóðurblöndu yfirleiit
nokkru hærra en síðastliðið ár
vegna hækkunar á kornmatnum.
Samt eru líkur fyrir þvi, að mið
að við núverandi verð á búvöru,
verði ekki óhagstæðara að nota
fóðurblöndu og annað kjarnfóð-
ur i vetur en undanfarin tvö ár.
Enda þótt bændur ætli sér að
nota kjarnfóður handa búfé sínu
éftir dr. Halldór Pálsson, búnaðarmálastjóra
bændastéttarinnar komi að sem
mestum notum í þessu starfi, þá
vil ég færa Páli Zóponíassyni
alúðarþakkir Búnaðarfélags ís-
lands og bændastéttarinnar allr
ar fyrir öll hans fjölþættu störf
í þágu landbúnaðarins og þjóð-
fél'agsins. f meira en hálfa öld
hefur Páll Zóphóníasson einbeitt
hinum miklu hæfileikum sínum
með fádæma dugnaði, viljaþreki
og lagni að því að vinna land-
búnaðinum og bændastéttinni
sem mest gagn. Núna vil ég sér
staklega geta eins þáttar i störf
um Páls, hinni þrotlausu bar-
áttu hans fyrir bættri fóðrun
alls búfénaðar í landinu og betri
ásetningi yfirl'eitt. Fyrir það
starf verður honum aldrei full-
þakkað. Hann hefur brýnt fyrir
bændum áratugum saman, að
bæði af hagfræðilegum og mann
úðarástæðum væri sjálfsagt að
fóðra allar skepnur vel, ekki að-
eins til þess að þær gætu lifað
af vetur hvem, heldur einnig til
þess, að þær gætu skilað fullum
afurðum samkvæmt erfðaeðli
sínu. Honum var ljóst, að til-
gangslítið er að bæta afurða-
hæfni búfjárins með ræktun
þess ef vanfóðrun eða fóður-
skortur kemur í veg fyrir að
búféð gefi fullar afurðir, og'
verst af öllu væri þó að stefna
lífi búfénaðar og þar með eig-
bænda nú er í ágætri verkun,
vegna þess hve þurrkasamt var
í sumar. Er því fóðurgildi hvers
heyhests meira en oft áður. Þó
má búast við, að ýmsir ofmeti
hey sín í haust, vegna þess, hve
laust er í hlöðum, einkum þeim,
sem súgþurrkun er í, eða þar
sem heyin voru hirt svo þurr, að
ekkert, hefur hitnað í þeim. Ekki
bætir úr, að sums staðar norðan
lands liggur nokkurt heymagn
undir snjó, ýmist í sætum eða
flatt. Engin veit um hvort það
næst, en þótt það náist seint og
um síðir, þá er það að sjálfsögðu
skemmt fóður.
Bændur þurfa nú þegar að
gera sér grein fyrir hve margar
skepnur þeim er óhætt að setja
á vetur að þessu sinni. í því
sambandi þurfa þeir að taka
fullt tillit til þess, að kýr eru
þegar komnar á fulla gjöf víðast
hvar á landinu og ekki er lík-
legt að hægt verði að beita þeim
á þessu hausti til verulegs fóð-
ursparnaðar a.m.k. á Norður-
landi, þótt snjóinn taki upp.
Kýr koma því á gjöf mánuði fyrr
en undanfarin haust, sem hafa
verið hvert öðru betra fram um
vetumætur. Þarf þvi að ætla
hverri kú einum áttunda meira
fóður í vetur en undanfarna vet
ur. Þegar bóndinn setur á á
haustnóttum, þarf hann að
ákveða að hve miklu leyti hann
ætlar að nota kjamfóður handa
búfé sínu til heysparnaðar og
þá jafnframt að byrgja sig upp
af kjarnfóðri eða gera ráðstaf-
anir til þess, að hann geti örugg
lega fengið það etfir þörfum.
Þar þarf tvennt til, kjarnfóðrið
þarf að vera til í landinu og
fjármunir þurfa að vera fyrir
hendi til að geta borgað kjarn-
fóðrið.
Það er mikið til af sildarmjöli
í landinu og verð á því hjá Síld-
arverksmiðjum ríkisins er
nokkru lægra en síðastliðið ár.
Fjárbændur ættu því að geta
notað síldarmjöl i vetur til þess
að bæta upp beitina og spara
með því nokkra heygjöf handa
sauðfé, en tryggja þó góða fóðr
un. Þetta er þó því aðeins hægt,
að Iangvarandi jarðbönn hindri
ekki notkun beitarinnar. Á
haustnóttum verður hver bóndi
að reikna með hugsanlegri inni-
stöðu á fé um lengri tima að
vetrinum og allir þeir, sem búa
við hagþrengsli og lélega útbeit,
þurfa að ætla fé sínu þvínær
innistöðugjöf allan veturinn. —
Áríðandi er, að bændur geri sér
þegar grein fyrir, hve mikið sild
armjöl þeir ætla að nota og ann
að hvort kaupi það nú þegar eða
panti það hjá sinu verzlunarfyrir
tæki, svo að útflytjendur síldar-
i allstórum stil verða þeir þó
að gæta þess að lenda ekki í
heyþrotum. Er það bezt gert
með því að treysta ekki um of
á kjarnfóðrið, fækka því heldur
skepnum og byrja strax á þvi
að gefa kjarnfóður til heysparn
aðar, en láta ekki heyin ganga
til þurrðar og treysta á kjarn-
fóðrið eftir að heyin eru um of
til þurrðar gengin. Hreppsnefnd
ir þurfa að láta forðagæzlumenn
sína kynna sér fóðurbyrgðirnar
hið allra fyrsta og hvaða fénað
arfjölda búfjáreigendur ætla að
hafa á fóðrum í vetur og skerast
þegar í leik, ef einhverjir ætla
að setja á meira af fénaði en
þeir hafa fóður fyrir. Eg vil vara
einstaka bændur og forráðamenn
heilla sveita við því að treysta
á það, að hægt verði að útvega
hey í vor ef menn lenda í hey-
þroti, vegna þess að fáir munu
nú eiga meiri heybyrgðir en þeir
þurfa sjálfir að nota. Síðast liðið
vor var því nær ógerningur að
útvega hey. Það voru þvínær
hvergi heybyrgðir aflögu. Eftir
að forðagæzla hefur farið fram
kemur í ljós hve margir kunna
að eiga meiri heyforða en líklegt
er að þeir þurfi handa sínum
skepnum og þá er hægt að ganga
úr skugga um hvort heytæpir
bændur geta fengið keypt hey
Framh á 15. síðu
Fé [ fönn á EyvíndarstaðaheiSI. Þarna hefur þaS stanzaS á lelS slnnl niður í byggSina, en snjórinn er of djúpur tll aS það reyni aS krafsa. Myndin tektn í gær. — Ljósm. Kári.
í M I N N, miðvikudaginn 2. október 1963. —