Alþýðublaðið - 13.10.1942, Qupperneq 4
ALÞYmmLAfttÐ
Þriðjtidagvr 13. október 1942L.
tJtgefandi: Alþýðttflokknrinn.
Kitstjóri: Steíán Pjetursson.
Ritstjóm og afgreiðsla í Al-
þýðuhúsinu viö Hverfisgötu.
Símar ritstjómar: 4901 og
4902.
Simar afgreiðslu: 4900 og
4906.
Yjrð í lausasölu 30 aura.
Alþý0uprentsmi6j an h.f.
Kosningarnar
i Reykjavik.
KDSNENGAiRNAR 18. okt.
verða að því leyti alger-
lega nýr viðburður hér í Eeykja
vík, að höfuðstaðurinn á nú í
fyrsta sinn að tkjósa 8 þingmenn
En hingað til hefir Keykjavík
ekki haft nema 6 þingmenn.
iÞað var Alþýðuflokkurinn,
sem átti frumkvæðið að þessari
réttarbót fyrir Reykjavík. Það
var hann sem flutti þetta rétt-
lætismál, kjördæmamálið, á
síðasta vetrarþingi, og fylgdi
því fram til sigurs á sumarþing-
inu. Vel mættu Reykvikingar
vera þess minnugir, þegar þeir
ganga að kjörborðinu komandi
sunnudag. Sjálfstæðisflokkur-
inn var viikum saman tvístíg-
andi í kjördæmamálinu. For-
sprakkar hans höiðu myndað
samstjóm með Framsóknarhöfð
ingjunum til þess að halda niðri
kauþi launastéttanná með kúg-
unarlögunum frá 8. jan. 1942,
gerðardcmslögunum. Og mátti
lengi ekki á milli sjá,
hvað ofan á yrði í Sjálfstæðis-
flokknum: gerðardómsllðið sem
umfram allt vildi lafa í stjórnar-
samvinnunni við Framsókn, eða
hinir, sem vildu standa við yf-
irlýsta stefnu flokksins í kjör-
dæmamálinu. Og svo mikið er
víst, að 'hefði Alþýðuflokkurinn
ekki hafirt handa í því máli, þá
hefði Reykjavík ekki verið bú-
in að fá réttinn til þess nú, ao
kjósa 8 þingmenn. Fyxir Sjálf-
stæðisflokknuni hefði réttlætis-
málið því fengið að sofa löngum
svefni enn.
*
En það var fleira. sem vannst
fyrir Reyjkjavik við, það, að
Alþýðuflokkurinn tók upp kjör-
dæmamálið og klauf með því
stjómarsamvinnu Sjálfstæðis-
flokksins og Framsóknarflokks-
ins. Til þeirrar stj.samvinnu
var stofnað í því skyni að halda
kaupi laiuiastéttanna, yfir-
gnæfandi meirihluta allra Reyk
víkinga, niðri, þó að fámennar
klíkux atvinnurekenda 'xökuðu
saman milljónagróða í skjóli
stríðsins. Þegar þessari stjórn-
arsamvinnu var sundrað með
„fleyg“ kjordæmamálsins, voru
. kaupkúgunarlögin og gerðar-
dómurinn í raun og veru um
leið dauðadæmd, enda liðu ekki
nema rúmir tveir mánuðir þar
til gerðardómurinn var form-
lega úr sögunni sem kaupkág-
unardómstóll. Og þar með var
þeim þröskuldi úr vegi rutt,
sem um hálfs árs skeið hafði
Mndrað það, að launastéttir
Félagsmálalaútgjöld rikis~
ins siðustu tuttugu ár.
VÖXTUR félagsmálaútgjald-
anna hefir verið ákaflega
ör síðustu tvo áratugina. Þar
sem mikill eða mestur hluti
þeirra fer til hjálpar hinum fá-
tækari stéttum þjóðfélagsins,
kynni einhvcr að vilja álykta,
að þessi þróun bæri vott um
vaxandi fátækt, a. m. k. á meðal
hinna miður efnum búnu stétta
þjóðarinnar. Þetta mun þó ekki
vera ástæðan; á þessu tímabili
hefir almenn velmegun aukizt
verulega, lífsskilyrðin hatnað,
en jafnframt hefir aukizt mann-
úðartilfinning þjóðarinnar og
skilningur á tilverurétti og kjör
um þeirra, sem út undan hafa
orðið í lífsbaráttunni og veik-
asta hafa aðstöðuna, og síðast
en ekki sízt hafa hinar fátækari
stéttir sjálfar knúið á um kjara-
'bætur. Þessi vaknandi skiln-
ingur og jafnréttistilfinning, á-
samt vaxandi getu þjóðarinnar
til þess að leggja af mörkum til
mannúðarmála, eru án efa aðal-
ástæðumar til hinnar miklu
aukningar félagsmálaútgjald-
anna. Að vísu 'ber því ekki að
neita, að einnig hafa risið upp
ný félagslég vandamál, sem
krafizt hafa úrlausnar, t. d. hirui
mikli vöxtur atvinnuleysisins
eftir 1930, enda þótt vitanlega
■hafi oft áður komið atvinnu-
leysistímabil.
Á töflu þeirri, sem hér er
birt, er sýnd þróun íélagsmala-
útgjalda ríkisins á thnabilinu
1921—r41; þrjú síðustu árin eru
áætltmarupphæðir fjárlaganna
notaðar, en vafalaust verða hin-
ar raunverulegu tölur hærri.
Sem heild hafa félagsmálaút-
gjöld ríkisins vaxið úr 1 543 843
kr. árið 1921 í 4 426 891 kr. árið
1938. Árið 1921 var vísitala
framfærslukostnaðar 331, en ár-
ið 1938 262, svo að munurinn
er í raun og veru nokkru meiri,
þar sem kaupmáttur pening-
5. millj.
4. millj.
3. mÍLTj.
2. miilj.
I. rnillj.
\m 1923 1925 1927 1929 1931 1933 1935 1937 1935 1939 1940
Línurit f»etta sýnir vðxt félagsmálaútfjalda rikisins 1921—1940. Neöri hiuti [stuölanna sýnir
útgjöldin tii heílbrigðismAJa en |efri hlutinn Önnur félagsmálaútgjöld.
en 1938 450 þús. kr., útgjöld tíl
vinnuvemdar hafa þrettánfald-
azt, útgjöldin til vinnulöggjafar
voru engin 1921, sama máli
gegnir um bindindismálin.
Það er að ýmsu leyti fróðlegt
að bera saman félagsmálaút-
gjöld ríkissjóðs þessi sömu ár,
Því miður getur slikur saman-
burður ekki orðið nákvæmur
vegna þeirra breytinga, sem
gerðar hafa verið á bókhaldi
ríkissjóðs. Niðurstaðan er því
ekki fyllilega nákvæm, en hún
er sýnd á eftirfarandi töflu.
anna hefjr raimverulega aukizt
um ca. 27% á þessu tímabili.
Félagsmálaútgjöid ríkissjóðs
hafa því fyllilega þreíaldazt frá
1921—38. Langstærsti útgjalda
liðurinn 1921 er heilbrigðismál-
in, en næst koma eftirlaun og
styrktarfé. Séu heilbrigöismálin
ekki tekin með, hafa önnur út-
gjöld vaxið úr 520 919 kr. 1921
í 3 729 308 kr. 1938, eða m. ö. o.
sjö- til áttfaldast. Sé loks einnig
sleppt liðnum eftirlaun og
styrktarfé, hafa önnur félags-
málaútgjold vaxið úr 309 747
kr. í 3 360 408,00 kr., eða
hér um bil elleffaldazt á
þessum 17 árum. Að vísu er
þessi samanburður ekki aiveg
fullnægjandi, þar sem nokkur
tilfærsla hefir orðið á milli
heil'brigðismála og framfærslu-
mála, en samt sem áður er vöxt-
ur/ annarra félagsmálaútgjalda
Reykavíkur og landsins alls
fengju þær kauphækkanir og
kjarabætur, sem þær áttu fyrir
löngu siðferðislega heimtingu
á með tilliti til hins gífurlega
stríðsgróða, á öllum atvinnu-
rekstri.
*
Með þessa tvo stórsigra að
'baki, sigurinn í kjördæmamál-
inu og sigurinn í gerðardóms-
málinu, gengur Alþýðuflokkur-
inn til kosninga í Reykjavík
komandi sunnudag. Hann legg-
ur það tmdir úrskurð höfuð-
staðarins, hver bezt hafi staðið
á verði urn réttindi og hagsmuni
hans: Alþýðuflokkurinn, sem
knúði fram kjördæmabreytihg-
una og afnám gerðardómsins,
eða Sjálfstæðisflokikurinn sem
fram á síðustu stundu var reiðu
búinn til þess að fóma hags-
munum Reykvíkinga í báðum
málunum fyrir hina eftirsóttu
stjómarsamvinnu við Fram-
sóknarflokkiun.
En í því sambandi vill Al-
þýðuflokkurinn vekja eftirtekt
allra Reykvíkinga á því, að það
er ekki nóg að vinna sigrana;
Það verður líka að tryggja þá.
Og það geta aðeins kjósendurnir
gert með atkvæði sínu. Sú rétt-
arbót, sem Reykjavík hefir
fengið við kjördæmabreyting-
una, verður að vísu vonandi
aldrei aftur af henni tekin. En
afturhaldsöflin í Sjálfstæðis-
flokknum og Framsóknar-
flokknum fara ekki dult með þá
fyrirætlun sína, að taka hönd-
um saman um stjóm landsins á
ný eftir kosningar bg reyra
launastéttir höfuðstaðarins aft-
ur í þrælafjötra gerðardómslag-
anna. En hvor.t þeim tekst það
— það er ekki hvað sízt undir
Reykvíkingum sjálfum komið
— undir kosningunum í Reykja
vík komandi sunnudag.
Viija Reykvíkingar fá nýja
samstjórn Sjálfstæðisflokksins
og Framsóknar og gerðardóm-
inn upp aftur? Ef þeir vilja það,
þá kjósa þedr á sunnudaginn
annaðhvort lista Sjáfstæðis-
flokksins eða Framsóknar-
flokksins. En vilji þeir það ekki,
'þá kjósa þeir lista Alþýðu-
flokksins, A-listann, og engan
annan lista en A-listann.
en heilbrigðismála gífurlega
mikilL Útgjöldin til alþýðu-
trygginga hafa t. d. áttfaldazt,
útgjöldin til atvinnuleysismála
voru engin 1921, 1938 yfir hálfa
milljón kr., til byggingarmála
alþýðu var varið 6900 kr. 1921,
g ^ Cr Sss
s» £ 22 u. » :L 2-" p" & ol l a-s- —• w
s* 2 3 -2 ©P-S
>■ * 'S ' O. r» CX P; o P s* 1 » F
1921 10,574,855 1,545,853 14,62
1922 10,473,235 1,370,107 13,0&
1923 9,316,623 1,280,802 13,75
1924 8,964,906 1,304,333 14,55
1925 12,978,784 1,526,192 11,76
1926 10,868,948 1,867,340 17,18
1927 10,820,157 2,196,285 20,11
1928 11,225,070 2,265,420 20,18
1929 14,660,175 2,041,809 13,93
1930 22,462,354 2,812,931 12,52
1931 17,655,043 2,043,412 11,57
1932 14,148,736 2,503,511 17,69
1933 15,207,920 2,406,588 15,82
1934 18,827,957 3,009,792 15,99-
1935 23,876,389 3,356,909 14,06
1936 18,202^235 3,435,356 18,87
1937 19,658,993 3,542,491 18,02
1938 22,593,380 4,426,891 19,59
1939 19,215,208 4,405,118 22,93
1940 19,974,429 4,620,631 23,13
Að meðaltali eru félagsmála-
útgjöldin 13,82% af öllum út-
gjöldunum 3 fyrstu ár þessa
tímabils, en 21,88% 3 síðustut
(Frh. af 6. síðu.>
AÐ er ófögur lýsing, sem
Þjóðólfur geíur nú á Sjálf
stæðisflokknum síðan Árni frá
Múla tók við ritstjórn hans. Hér
fara á eftir nokkrar setningar
úr blaðinu, sem út kom á laug-
ardaginn:
,,Nú er þannig komið, að af
Sjálfstæðisflokknum verður ekki
vænzt neins annars eða meira til
viðreisnar þjóðinni heldur en af
hinum flokkunum, og það er sann-
arlega ekki mikið. Sjálfstæðis-
flokkuriim höf göngu sína undir
kjörorðinu „Ger rétt, þol eigi ó-
rétt!“ Hann hafði meira að segja
þessi orð máluð á vegginn yfir
ræðustólnum í fundarsal sínum.
En honum gekk sorglega illa að
breyta eftii þeim. Viðleitni ráða-
manna flokksins í þessa átt varð
æ fálmkenndari og rneirog meir
hikandi. Hriflumennskan læsti sig
æ fastar um þá og smaug æ dýpra
inn í hugskotin. Þessi einföldu lífs
sannindi urðu Láðamönnunum til
angurs og ama með hverjum þoku
deginum sem leið, og svo var mál-
að yfir þau!
\ \
Forystulið þessa flokks hefir nú
svo gersamlega orðið hriflumennsk
unni að bráð, að það er engu lík-
ara en forustumennirnir stundi
mest að breyta eftir þessum spak-
legu orðum öfugum: ger órétt, þol
eigi rétt!“
Og á öðrum stað í sama blaði
segir:
„Haí'a menn orðið þess varir, að
Morgunblaðið hefði nokkuð að at-
huga við það, að fulltrúi Ólafs
Thors í kjötverðlagsnefndinni á-
kvað kjötverðið að minnsta kosti
krónu hærra en Páll Zophonías-
son ætlaði sér?
Hafa menn séð að Morgunblað-
inu þætti orð á því gerandi, þótt
ríkissjóði væri bundinn 10 millj-
óna króna baggi til þess að lcaupa
kjöt uppsprengdu verði?
Minnast menn þess að Morgun-
blaðið hafí nokkurn tíma séð blett
eða hrukku á gerðardómi þeirra
Ólafs Thors og Framsóknar-
manna?“
Væri það ekkí rétt fyrir Sjálf
stæðismenn, að hugleiða þetta
áður en þeir ganga að kjörborð-
inu komandi sunnudag?
*
Það er ekki nýtt að lesa þann
Tímasannleika í dálkum Fram-
sóknarblaðsins, að Framsóknar-
flokkurinn hafi einn allra
flokka barizt á móti dýrtíðinni.
í Tímanum, sem út kom á
súnnudaginn, var þannig sagt
frá þessu:
„Framsóknarflokkurinn hefir
alltaf barizt fyrir verðfestingu til
að hafa hemil á dýrtíðinni. Hanrs
gerir það enn og mun gera“.
Jú, rétt er það, að Fram-
sóknarflokkurinn hefir barizt
fyrir „verðfestingu11 síðan búið
var að hækka verðið á landbún-
aðarai'urðum tvöfalt til þrefallt
á við kaupgjaldið og erlendar
nauðsynjar. En hvar var bar-
átta Frámsóknarflokksins á
móti dýrtíðinni í stríðsbyrjun,
þegar mest reið á? Eða var það
Framh. á 6, síðu.