Alþýðublaðið - 24.10.1942, Side 5

JLawgardagux 24. októbc.r 1942,__ALÞTÐUBLADIP
Jðrðin og reikistj örnurnar.
REININ, sem fer liér
á eftir, birtist nýlega
i brezka útvcerpstímarit-
inu „The Listener“ í Lon-
don, og er eftir þekktan
brezkan fræðimann, Sir
James Jeans.
JÖRÐIN virðist vera traust,
þegar við stöndum á henni,
•og stór yíirferðar, svo að það er
emgin furða, þótt fólk áliti, *hér
áður fyxr, að jörðin væri óbifan-
legur miðdepill alheknsins.
Ýmsir álitu, að jörðin væri
flöt og himinirtn hvelfdást yfir
henni eins og glerhjálmur.
Auðvitað veittu menn því at-
hygli, að stjömumar hverfðust
um pólinn, svo að menn álitu, að
hjáimurinn snérist. Það virtist
eánfaldari skýring en s|ú, að
jcirðin snérist. Meðal fom-
Grikkja voru þó uppi ýmsar
skoðanir. Meira en fimm öldum
fyrir Krists burð hélt Pytha-
igoras því fram, að jörðin væri
hnöttótt, hnöttur, sem' svifi um
geiminn, sagði hann. Fáeinum
öldum síðar voru til menn með-
al Grikkja ,og þar var Aris-
tarchus fremstur í flokki, sem
héldu því fram, að jörðin færi
sína ákveðnu braut umhverfis
sólu. En þessi skoðun varð ekki
almenn. Menn vildu ekiki trúa
öðru, en að jörðin, sem þeir
byggðu væri miðdepill aiLheims-
ins. Þeim fannst það enn fremur
miklui virðulegra, að jörðin
stæði kyrr, en allt axmað snérist
um bana. Þannig óðu menn í
sömu villu og svíma um nærri
því tvö þúsund ára skeið eftir
að Aristarchus hafði komið
auga á sannleikann og birt hann.
En loks, fyrir hér um bil
fjögur hundruð árum, skrifaði
póLskur maður, Kopemicus að
nafni, rnjög þýðingarmilda bók.
Hann benti á það, aö hreyfingar
stjarnanna og sólarinnar um
himinhvolfið mætti einfaldlega
akýra á þann hátt, að 'hugsa sér
að sólin stæði kyrr, en jörðin og
stjömurnar snerust um hana.
Meðan eim þá var verið að ræða
þessar kenningar, smíðaði Gali-
lei, prófessor við háskólann í
Padua, ofurlítinn stjömukíki
með eigin höndum og sannfærði
bæði sjálfan sig og aðra um það,
að Kopemikus hafði á réttu að
standa. Sólin snérist ekki um-
hverfis jörðina, heldur snérist
jörðin umhverfis sólina. Jarðar-
búar uxðu því að sætta sig við
, það, að hnötturinn þeirra væri
’ ekki midepill alheimsins, heldur
væri hún aðeins venjuleg plán-
eta, sem snérist umhverfis sólina
Og þriggja alda stjörnurannsókn
ir hafa dregið eirn þá meira úr
mikilvægi hennar. Ef við lítum
út urn gluggann okkar á heið-
slíýrri en tuniglskinslausxi nóttu,
munum við sjá vetraxbrautina
eins og perlufesti eftir ihimnin-
um. Við vitum, að vetrarbrautin
er fjarlægt stjörnubelti, en sér-
hver stjarna er sól, mjög svipuð
sólinni. okkar. Stjörnurnar eru
svo fjarlægar að ekki er hægt
að telja þær í bezta stjörnukíki,
en þótt furðulegt megi virðast,
er hægt að vega .allan sæginn
imeð því að reifcna út aðdráttar-
afl þeirra á sólina.
Á þennan hátt getum við kom-
izt að rauin um, að í vetrarbraut-
inni eru um 100 000 milljónir
stjarna. Það skal játað, að erfitt
er að hugsa sér slíkan aragrúa.
Það er hægara með því að hugsa
sér fimmtíu stjörnur á hvern í-
búa jarðar. En jafnvel þessi
fjöldi er aðeins örlítill hluti af
öllum stjörnum himlnsdns. Vetr-
iarbrautin er stjörnuþyxping,
sem sólin er innan í. Þess vegna
sjáum við stjömur hennar um-
hverfis okkur. Og þetta er aðeins
ein af mörgum stjörnuhvirfing-
um og sérhver þeirra telur um
100 000 miHjónir stjama. Það
er erfitt að segja, hversu margar
stjörnuhvirfingarnar eru, en
líklegt er, að þær séu um það
bil jafnmargar og stjömumar
eru í hverri hvirfingu, nefnilega
um 100 000 milljónir. Ef svo er,
munu vera um fimmtíu stjörnu-
hvirfingar á hvern íbúa jarðar-
innar eða fiimm. xnilljóniir miHj-
óna stjarna á mann. Óhætt mun
að segja, að það séu eins margar
stjörnur á mamn og stráin á
hverri fermílu þéttsprotins vall-
lendis. Hugsið um þetta næst
þegar þið giangið um túnið og
hugsið ykkur svo geysistærð al-
heimsins, sem við lifum í. Það
hljóta að vera fleiri stjörriur á
himninum, en grösin á öllu yfir-
borði jairðar.
Það er aðeins tilgáta, að öðr-
um sólum fylgi piánetur. Þær
eru svo f jarlægar, að við getum
ékki vænzt þess að sjá nokkru
sdnni plánetur þeirra. Ef við
gætum koonizt að þvi, hvers
vegna plánetur eru í fylgd með
okkar sól, gætum við ef tU vHl
myndað okkur skoðanir á því,
hvort líklegt sé, að svo sé um
aðrar sólir eða ekki. Það er
vissulega engin ástæða til að
ætla, að okkar sól sé gert hærra
undir höfði en öðrum sólum
með tiUiti til fylgihnatta. Hún
er aðeins ein af 100 000 milljón-
um stjarna vetrarbrautarinnar
og auk þess mjög venjuleg
stjarna, í meðaHagi stór, með-
allagi þung, meðallagi björt,
heeit og þar fram eftir götunum.
Sumar stjörnurnar eru mörgum
milljónum sinnum stærri en sól
in, en meirihluti þeirra er þó
töluvert rninni. Sumar stjörn-
urnar gefa frá sér miklu meira
Ijósmagn og hita en sólin, en
sumar minna. Sólin er því svona
hér um bil mitt á milli öfganna.
Um 'hana hverfast átta plánetur
auk jarðarinnar, og aHar eru
þær mjög litlar samanborið við
sólina. Fjórar plánaturnar er-u
stærri og fjórar minni en jörðin.
Jörðin er þaimig pláneta af
með-alstærð. Þar er líka meðal-
hiti, eða rétt þar yfir. Við búum
því á venjulegri plánetu, sem
snýst im venjulega sól.
Þá er og annars að gæta. Ef
við getum komizt að því, hvern-
ig plánetumar yrðu tH, gætum
við ef til viU komizt að raun um,
hvort aðrar sólír gætu látið skap
ast um sig plánetur eða ekki.
Áður fyrr var Htið svo á, sem
pláneturnar væru brot, sem
hrokkið hefðu út frá sólunni á
hinum hraða snúningi hennar.
Ef svo væri, gætum við dregið
af því þá ályktun, að þær sólir,
sem smúast hratt, hefðu einnig
myndað út frá sér plánetux, en
hinair ekki. Við vitum, að þessi
skýring nægir ekki. Sólin hefir
aldirei getað snúizt svo hratt, að
hún vairpaði frá sér plánetum,
og við verðum að skyggnast
betur uim eftir því, hvemig
pláneturnar hafi myndazt. Flest
ir stjörnuÆræðingar álíta nú, að
plánetur hafi' myndazt á þann
hátt, að önnur stjarna hafi
komið nálægt sólunni á sveimi
sínu um geiminn. Mikil flóð hafi
orðið á sólu og pláneturnar hafi
myndazt af sindri út frá sól-
unni.
Ef við eigum að gera okkur
skiljanlegt, hvernig þetta hafi
orðið, skulum við hugsa okkur
flóðin, sem við þekkjum 'hérna
við sjávarsíðum. Það eru flóð,
sem myndast fyrir aðdráttarafl
tunglsiins. Tunglið hefir álíka
verkanir á jörðina og gufuhvoíf
ið, en þær eru ekki eins áber-
andi o gsjávarflóðin. Flóð þessi
eru mjög smávægHeg, sumpart
vegna fjarlægðar tunglsins og
sumpart vegna þess, að tungHð
er svo lít|ð, samanborið við
jörðina. Ef í^pgHð yrði skyndi-
lega jafnstórft, og jörðin, yrðu
flóðið áttatíu sinriúm meina. Og
ef þetta stóra tungl færðist tíu
sinnum nær jörðinni, myridi
flóðið aukast enn þúsunfdalt.
Jörðin myndi þvi aflagast öll
fyrir tilverknað tunglsins.
Hið sama myndi verða um
sólina, ef hún færðist tveimur
eða þreanur mHljónum milna
nær axtnísrri etærri stjörnu, en
Fxh. & 9. sm*.
i
Tilkynning til lækna
og sjúkrahúsa.
Eins og yður mun kunnuigt er það miklum. erfiðleikum
bundið að fá Rekordsprautur erlendis frá.
Hefir oss nú tekizt að fá brezkt firma til að gera við
þær brotnu sprautur, sem til eru í landinu.
0
Eru það því vinsamleg tihnæli vor, að þeir, sem brotnar
sprvautur eiga, sendi oss þær, sem aHra fyrst.

Ciarke Gable
Clarke Gable, hinn frægi kvikmyndaleilcari, sem missti konu
sína Carole Lombard, kvifcmyndaleikkorm við flugslys í Banda-
ríkjunum, er nú hættur að leika og genginn í ameríkska sjóliðið.
Myndin var tekin skömmu áðux en hann fór í
einkennisbúning flotans. .
Hjalað rnn Kristmann duðmundsson fertugan. —
Nokkrar minningar rifjaðar upp. Enn um symfoníur,
útvarpið og æðri tónlist.
KKISTMANN varð fertagrur í j
í gær. Ég hefði þoraff aff sverja
þaff, aff þessi einbúi undir „Hamr-
hmm‘* væri yngri en ég, en kirkju
bæki^rnar skrökva ekki .aimars
bygg ég aff Kristmann hafi treyst
betur eigin minni en kirkjubókun
um.
ÉG ÓSKA KRISTMANNI tíl
hamingju með afmælið og þakka
honum fyrir , Morgun lífsins",
„Ármann og Vildís“, „Brúðarkjól-
inn“ — og vfirleitt bækurnar hans.
Svo þakka ég honum fyrir rigning
arkvöldin, stundirnar undir veggn
um í drífunni — og fyrstu kvæðin
hans sem ég heyrði þar.
ÞA» VAR GAMAN að vera með
Kristmanni á þeim árum. Þá var
hann eins og Bólu-Hjálmar, sem
krítaði ljóðin sín á súðina af því
að hann átti engan pappír. Þá vissi
hann að hann yrði mikið skáld —
og þá sagði hann mér sögumar,
sem hann hefir siðan skrifað —
og skapað hafa honum mesta
frægð.
VIÐ börðumst stundum i þá
daga sameiginlega við glerhálar
götumar í Reykjavík á vetrarkvöld
um. Eg vissi þá, að enginn fótaði
sig betur á hálku en Kristmann —
og þetta hefir síðar komið fram.
Hann hefir alltaf staðið einn og
aldrei stutt sig við neinn. Ég hygg
að hann myndi ekki einu sinni
grípa til þess næsta, þó að hann
væri að missa fótanna á glerhálli
götu.
EN l’Effi ERU lika oftast sterk
astir, sem standa einlr. Þegar
Kristmann fór til Noregs sögðu
flestlr: Þú ert bjúlfi. Hann vissi
betur — og honum varð að trú
sinni. Hefði hann orðið kyrr, þá
hefði hann týnst á Bergþórugöt-
unni eða Þórsgötunni — og enginn
hefði auglýst eftir honum. í stað-
inn fengum við bækurnar hans,
hetjusöguna af Halldóri Bessasyni
og allar hinar.
ÞEGAR KRISTMANN hafði
unnið sigur, kom hann heim. Og
nú býr hann undir „Hamrinum"
— og þegar hann kemur út á
kvöldin sér hann myrkan „haus“
hamarsins glotta að sér eins og
nátttröll. Þar sér hann fleiri mynd
ir, en allir aðrir íbúar Hveragerð-
is, og næsta saga hans kvað eiga
að heita: „Nátttröllið glottir.“
KRISTMANN er einhver sér-
stæðasti persónuleiki, sem ég hef
þekkt. Hann stefnir jafnvel einn
upp á öræfin, þegar allir aðrir
leita til stranda. Hann trítlar ekki
gömlu fjárgötuna, eða hestaslóð-
ina, sem troðin hefir verið í alda-
raðir. Hann býr tíl nýja slóð — og
varðar það engu, þó að aðrir fari
hina leiðina.
SUMIR SEGJA, að stjómmála-
foringjar eigi að hlusta eftir því,
sem fólkið segir, og fara svo eftir
þvf, annars nái þeir ekki hylli
fjöldans. Kristmann myndi, eftír
þessari kenningu, ekki verða vin-
sæll „pólitíkus“, — en það gildir
víst önnur regla um rithöfunda og
skáld!
ÞETTA ER EKKI .afmælisgrein*
eins og þið sjáið. Kg mixmist aðeina
Framh. 4 8, síðu.