Alþýðublaðið - 18.11.1942, Blaðsíða 5

MiÖvikudagtir 18. nóv. 1942,
AtftYÐUBLAOIÐ
NÝLEGA HITTI ég tékk-
neskan liðsforingja, sem
varj flugmaður í sprengjuflug-
vél og var nýkominn úr árás
á Þýzkaland. Maður þessi var
frá Lidice, og ég hugsaði sem
svo, að mikið hlyti honum að
þykja vænt um að geta hefnt
þjáninga þjóðar sinnar, sem
nazistar hafa lagt á hana. Það
eru margir slíkir á Bretlandi
núna og í Ameríku — Tékkar,
sem stjórna sprengj uflugvélum,
stjórna skriðrírekum eða fram-
leiða vopn, svo að Þjóðverjar
og möndulveldin bíði lægra
hlut í þessu stríði og þjóð þeirra
verði frjáls á ný.
Þetta er ekki í fyrsta skipti,
sem Tékkóslóvakía hefir verið
undií erlendri yfirstjórn. Fyrir
aðeins tuttugu og fjórum árum,
árið 1918, varð Tékkóslóvakía
sjálfstætt ríki á ný. Það var
ekki blóðug bylting, sem æddi
um götur Fragborgar hinn
minnisverða dag, 28. okt., held
ur friðsamur en glaður mann-
fjöldi, sem reif niður austur-
ríska örninn og stofnaði frjálst
lýðræðisríki þeirra Tékkósló-
vaka, sem höfðu barizt heima,
í Ameríku, á Bretlandi, Rúss-
landi og öðrum löndum fyrir
grundvallarréttindum sérhverr
ar þjóðar til þess að stjórna
sér sjálfar. Á þessum dögum
var hrifningin mikil, fánar
blöktu. við hún og hamingju-
samt fólk gekk um göturnar.
En Tékkóslóvakar eru mjög
raunsæ þjóð og brátt létu þeir
hendur standa fram úr ermum
við að reisa ríkið úr rústum.
Eg veit, hversu leiðinlegar
hagskýrslur geta, verið, og ég
ætla ekki að þreyta lesendur á
þeim. En það er hægt að trúa
Ameríkumonnum og Englend-
ingum í því efni, að Tékkósló-
vakía var orðið nútímaríki með
góða efnahagslega afkomu. Fé-
lagsmálalöggjöf okkar var orð-
in mjög fUllkomin, og við vor-
um fyrsta þjóðin, sem kom á
hjá sér átta stunda vinnudegi.
Við vitum, að Tékkóslóvakía
var lýðræðisríki, og öllum er
Ijóst, hvað það kostaði hana að
veita Hitler viðnám. Grund-
vallarreglur þær, sem ríkinu
var stjórnað eftir voru mjög
svipaðar og í Bandaríkiunum og
Stóra-Bretlandi. Stofnandi hins
téklcóslóvakiska lýðveldis, Maza
ryk, hafði haft náin kynni af
enskumælandi þjóðum og
Tékkóslóvakar gerðu það sem
þeir gátu til þess að semja sig
að siðum þeirra. Minnihluta-
þjóðirnar í landinu, Þjóðverj-
ar, Ungverjar og hinir gátu
lifað fullkomlega frjálsu menn-
ingarlífi. Það voru Þjóðverjar
í stjórninni, þýzkir háskólar og
þýzk og ungversk blöð.
Eg man eítir skóla fyrir sí-
gaunabörn, hinu eina slíkrar
tegundar í heiminum. Það var
gaman e.ð sjá börnin læra að
lesa og skrifa og taka síðan
fiðlur sínar og leika lög kyn-
þáttar síns. Þegar menn heyra
um hin félagslegu „vandamál"
Tékkóslóvakíu mega þeir ekki
gleyn a því, að Þjóðverjar not-
uðu minnihluta sinn til þess að
koma'af. stað óánægju, — hvar
sem því varð við komið, og
undirbúa lokahríðina., Eftir ár-
ið 1938 býst ég við, að Þjóð-
verjar hai'i notið meira frelsis í
Sól, sumar og sund i Florida.
Þó að hér sé kominn vetur, er sól og suimar á Floridaskaga suður við Mexikóflóa, eins og
myndin ber með sér. Hún er a' kvikmyndaleikkonunni Evelyn Ankers á ströndmn við Miami
I sundbo‘lnum skiftast á hvítir og rauðir litir. Hatturinn er rauður staráhattur.
Tékkar halda baráttunni áfram
EFTIItFARANDI grein,
sem birtist í blaðinu í
dag og á morgun, um Tékkó-
slóvakíu, eins og. hún var,
áður en hún var hernumin
og eftir það, er eftir Dr. Otto
Frey og var flutt í utvarpið
brezka 28. október síðast-
liðinn. Dr. Frey er einkaritari
Jan Masaryks, utanrikismála-
ráðherra tékkóslóvakisku
stjórnarinnar í London.
Tékkóslóvakíu en á Þýzkalandi.
Fyrstu tíu eða tólf ár hins
tékkóslóvakíska lýðveldis voru
mjög friðsæl. Svo birtust ský
úti við sjóndeildarhringinn. —
Hin mikla viðskiptakreppa fór
ekki fram hjá Tékkóslóvakíu
fremur en öðrum þjóðum og
pölitxskar erjur í Austurríki og
á Þýzkalandi, tveimur ná-
grannaríkjum Tékkóslóvakíu,
höfðu líka sín áhrif. Árið 1933
var strax auðséð að hættulegt
var að vera á krossgötunum
mílli austurms og vestursins.
Tékkóslóvakía var eins og virki
á veginum fyrir stjórnendum
Þýzkalands, sem horfðu í aust-
átt til hveitiekranna og olíu-
lindánna. Brátt kom að því, að
Tékkóslóvakía varð eyja í hafi
emræðisríkjanna. Á Þýzka-
landi hafði Hitler komizt til
valda og verið borinn í valda-
stól af blindu ofstæki fylgis-
manna sinna og veikleika and-
stæðingarma. Eftir árið 1933
gát.u Tékkóslóvaksr ekki unað
við að byggja nýjar verksmiðj-
siifífipr viniraffia
í^tarfsstálkiia á. Landsspitalan
um, vantar nokkrar stúlkur
nú pegar. — Upplýslugar gef-
ur forstððukona spifalans.
ur og skóla. Það varð að víg-
girða hin löngu landamæri, og
það varð að styrkja herinn, —
sem var bezt búinn af öllum
herjum í Evrópu. Við urðum
að búa okkur undir að verja
líf okkar. En eitt var það, sem
við létum ógert öll þau ár, sem
óveðursskýin hengu yfir, þegar
svo gat farið hvaða nótt sem
var, að Göring sendi sprengju-
flugvélar sínar yfir Prag og
skriðdreka sína yfir hin sögu-
frægu landamæri okkar. Óll
þessi örlagaþrungnu ár hurfum
við aldrei frá lýðræðinu. Við
tröðkuðum aldrei á réttindum
manna, við sáum enga ástæðu
til þess að hegða okkur eins og
nábúaþjóðir okkar gerðu. Við
reyndum ekki að auka styrk-
leika þjóðarinnar með harð-
stjórn heldur með fúsum aga
frjálsrar þjóðar.
Ef til vill hafa einhverjir les-
enda þessarar greinar komið til
Pragborgar suinarið 1938 á af-
mælishátíð ungmenna,hreyf-
ingarinnar, Sokols. Hundruð
búsunda ungra manna og
kvenna tóku þátt í þessum há-
ííðahöldum og æfingunum,
sem Sokolhreyfingin er fræg af.
Eg held, að ekkert: skari fram
úr fegurð þessara æfinga, þeg-
ar hunclr'að þúsunda líkama
sveiflast og vagga í takt og sam
ræmi. Sokolhreyfingin er stofn
uð af sjálfboðaliðum og það
eru lýðræðishugmyndir og ætt-
jarðarást, sem terígir raman
þetta unga fólk og ást á 1" am-
legum hæfileikum. Á veþ.ui'ia
hlustar þetta unga fólk á fyrir-
lestra og tónlist, ræðir um op-
inber mál, en framar öllu öðru
leggur það áherzlu á að æfa og
undirbúa hin miklu hátíðahöld
sín, sem haldin eru í Prag 5.
hvert ár. Eg talaði við marga
Ameríkumenn, sem voru yið-
staddir síðusttt hátíðah ,’din,
eða Sokolþingið, og aldreí hefi
ég heyrí noinn mann hrósa
meira neirmi hreyíingu eða fé-
lagrákap en hann L..'ósaoi Sok-
ólhreyfingisnni, sem minnti
vnn á hina fomu Gríkki og
var þó svo elnkennandi fyrir
þjóð mína.
Það, sem skeði seinna, hina
hræðilegu daga septembermán,
og októberxnánaðar 1938 er
mönnum kunnugt og því óþarfi
að skýra frá því hér. Mönnum
er nú Ijóst, hverja þýðingu
Munchensáttmálinn hafði og
þekkja þann anda, sem leitt hef-
ir allar þessar hörmungar ekki
einasta yfir Tékkóslóvakíu, —
heldur einnig yfir alla þá,- sem
berjast við hin illu og myrku
tortímingaröfl.
Þegar árásin var hafin á
Tékkóslóvakíu var þegar séð,
hvernig fara mundi. I marz-
mánuði árið 1939, eða nánav
tiltekið hinn 15. marz, gengu
hersveitir nazistanna inn f
Prag og hakakrossinn var dreg
inn að hún á hinum sögufræga
Hradcanykastala. En engirín
Tékkóslóvaki missti samt von-
ina. Þeir, sem sloppið gátu úr
landi byrjuðu þegar í stað að
undirbúa nýja baráttu. Tékkar
og Slóvakar höfðu verið undir
erlendri áþján um aldaraðir, og
þeir vita, hvernig á að fara að
því að sigrast á ofbeldismönn-
um. Af einhverri eðlisvísun
íinna þeir hina snöggu bletti á
óvinunum og af sömu eðlisvís-
un leggja þeir á þennan
snögga blett, þár sem þeir gr ta
unnið óvininum mest tjón! —
Þessi barátta er ekki auðveld-
ari og krefur ekki minni hetju-
dugs en styrjaldir í lofti, á láði
Og legi, enda þótt henni fylgi
tninni dýrðarljómi. Aðalvopn-
in eru skemmdarstarfsemi og
óvirk mótstaða. Margir karlar
og konur hafa fallið í þessari
baráttu á heimavígstöðvum
Tékkóslóvakíu. Fyrsti „vernd-
arinn,“ hinn sléttmáli eri kald-
lyndi barón Neurath, gat ekki
brotið mótspyrnuna á bak aft-
ur. Þá var aðstoðarmaður
Himmler^, Heyderich sendur til
þess að reyna aðrar aðferðir.
Vikum saman voru í tékknesk-
Um fréttnm frá útvarpinu í
Prag, sem Þjóðverjar hafa þó
undir sínu eftirliti, birtir lang-
ir listar yfir nöfn tékkneskra
föðurlandsvina, sem höfðu ver-
ið hengdir eða skotnir fyrir
skemmdarstarfsemi. Þeir til-
tilheyrðu öllum stéttum. Það
voru framleiðendur, iðnaðar-
menn, prófessorar við háskól-
ana og verkamenn. Þeir dóu
allir fyrir málstað okkar — fyr-
ir Bretland og Ameríku ekki ’
síður en fyrir Tékkóslóvakíu.
En þó fór svo að lokum, að
Heydrich varð að blæða til ólíf-
is fyrir glæpi sína.

®bbÍíjíÍ 7-'VÍ1-jví*‘í1m " 86|Bb/ 00 ei9 effsasa6 8 i fmmm
Furðulegar sagnir p a okur á kjólum og vefnaðarvörum.
—- Um góðger$astar;fsemi og flek’a. —- Um rafmagns-
menn og starfshæfni og lillaga ran nýja stjóðsstofnim.
M'
ÉR ERU SKRIFAÐAR fwrSsi-
legar sögur nm verSlag á
ýmsvrm vefnaðarvörum. Kona seg-
ir mér að hí#n hafi ætíað að kaupa
og veit ég varla hvafi bað
er, Hún fór um allan bss aj leila
og í'ann það á nokkrum stöðtr.n, en
veríiS var álcaflega misjafnt á
söma vöru og munaði allt að hehn-
ingi á verðinu. Hvernig stenánr á
því? Er ekkerí eítiriit með álagn-
ingunni á þessari vöru?
ÞÁ ER M.ÉR skrifað um drsma-
iaust okur á tilbúnum kjólum.
Ungfrú ein, sem sendi mér bréf
í gær segir að á þeim sé okraS
stórkostloga. Álagnirgin á ilbúna
kjóla er frá 100 og upp i 250%,
þegar saumalaun og allur venju-
legur kostnaður hqíir verif) raika-
aSur og swo álagningunni bætt við.
Hvernig stendur á þessu? Hefir
verðlagmefnd ækkert skift sér af
kjólaverzluninni? Og ef svo er
hvernig stendur ú því að slíkt, ok-
ur er leyft? Væri gofct að fá svar
vio þéssu frá verðlagsnefnd.
„ÁHORFANDI“ SKRIF.AR og
er það svar við bréft Velvakanda:
„Það eru margir, seni ekki trúa
því fyrr en þeir sjá það að
milljóna fé verði varið í kírkju-
Mkn, sem er mjög vafasamt. hvort
þörf er á. Konur hafa safnað fé til
hennar og þakkar „Velvakandi"
það — sumir leggja kabal, aðrir
eítfna frimerbjum og sumir sai'na
fé. En engum, sem nokkuð hugs-
ar eða þekkir okkar litla þjóðfélag
blandast hugur um að meiri þörf
er á öðrum menningarstofnunr n
en kirkju — og þeirra velunnarar
konur hafa safaað fé — en gæti
nú ekki eigingirnin hreinræk.tuð
legið að baki þessarar framtaks-
sémi. Þær konur, sem vilja korna
upp kirkju ættu að líta sér nær,
— liggur í götunni stéinn“,
„fíÓÐGERÐARFÉLÖG og kven-
félög geta verið góð, þégar stein-
blind þverýgðin ekki stjórnar. Ef
vitrar og víðsýnar konur standa að
baki eins o?t t. d. Kristín V. Jacob-
sen, sem hcfir beitt sér fyrir ýms-
um menningarstofnunum, þá er
öðru ríjiáli að gegna. Það er kristi-
íegt hugarfar í framkvæmd eins og
t. d. Elliheiirilið hans séra Sigur-
björns í Ási. Nei, hlnar fávís t
konur ættu að verja fénu ti' ein-
hvers þarfaro — Elliheimilið er
of lílið. Þa vantar skóla — 'á.
cetttir mans i i hrg ástandið. —
Væri ekki hvggilegt af konvun að
reisa skóla, svo dætur j eirra verói
fremri og ekki sé' hægt að bregða
íslenzkum kosnum. ura fávísi —
•3a leggi féð ; bæjarsjúkrahúSy,
fæðingardeik eða annað, sem er
aðkallandi“.
„KALDUR" SKRTFAR MERr
„Aldrei hefir verið taiað eins oft
og í vetur ura ólag á götuljósun-
Frh. é 6. síðu.