Alþýðublaðið - 24.11.1942, Blaðsíða 4

Úlgefandi: Alþýðuflokkurinn.
Kltstjórl: Stefán Fjetursson.
Hitstjóm og afgreiðsla í Al-
þýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Sfmar ritstjómar: 4901 og
4902.
Sfmar afgreiðslu: 4900 og
4906.
Verð í lausasölu 30 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h.f.
íyrsta listamanaa-
l»ÍB|iö.
NtJ eru óvenjulega margir
þingmenn hér í Reykjavík
eða svo hlýtur að vera, því að
sjaldan hafa starfað hér jafn-
mörg þing og einmitt þessa dag-
ana. Alþingi er nú komið sam-
an, og hafa aldrei setið á því
fleiri þingmnn en nú. Alþýðu-
sambandsþingi er nýlokið, en
flokksþing Alþýðuflokksins og
flokksþing Kommúnistaflokks-
ihs standa yfir. Loks er að minn
ast á fimmta þingið, listamanna
þingið, sem kemur nú saman í
fyrsta sinn og er því alger nýj-
ung. )
Öll þessi þing benda til vax-
andi samtakaöldu og aukinnar
skipulagningar (tæplega þó al-
þingi, ef dæma á eftir ofsalegri
úlfúð milli tveggja stærstu
flokkanna). Þau samtök, sem
standa að baki Alþýðusam-
bandsþinginu og flokksþingun-
um báðurn eru gömul, en þau
samtök, sem efna til hins fyrsta
listamannaþings á íslandi, eru
nýrri af nálinni.
Það má teljast ljós menning-
arvottur, að listamenn efla nú
samtök til vemdar hagsmunum
sínum og réttindum. Skáld, rit-
höfundar og aðrir listamenn
hafa löngum verið einir hinir
djörfustu og öflugustu boðber-
ar frjálsrar hugsunar. Aukinn
vegur þeirra i þjóðfélaginu boð-
ar því aukna tryggingu gegn
höftum á málfrelsi og ritfrelsi,
aukna vörn gegn ofbeldi og aft-
urhaldi, ella væru það ekki
sannir listamenn og frjálsir,
sem þar eiga hlut að máli.
Slík listamannavika, sem hér
er efnt til nu, má vera almenn-
ingi mikið fagnaðarefni, því að
hún býður góð tækifæri til þess
að kynnast islenzkri list í öll-
um greinum og flytjendum
hennar, listamönnunum sjálf-
um. Upplestra- og fyrirlestra-
kvöld, sýningar og hljómleikar,
sem að stendur bandalag allra
íslenzkra listamanna, ættu að
vera fyllr. sýnishorn um list
hér á landi í heild en sérstakar
sýningar, ] Ijómleikar og upp-
lestrar exnstakra listamanna.
En ríkisstjórinn mælti at-
hylisverð orð í ræðu sinni, er
hann hélt við setrdngu þings-
ins. Honum fórust svo orð:
„Vér lifum á öld skipulagn-
ingarinnar. En fagrar listir er
ekki hægt að skiculeggjá. Til-
raunir í þá átt hafa á vissum
stöðum í 'Norðurálfu á síðustu
fímum ekki gefizt vel“.
‘>essí o"ð ættx listamanna-
þingið jaíf n að hafa í huga.
Undan: u i iiefir nokkur styrr
staðið nm lis' og listamenn hér
á laiod’. 0 einni, ákveðinni átt
Iiáfa komið fraui all-ákveðnar
tilraunir r' að „skipuleggja"
listina. L.V tamennirnir risu
upp, sem vera bar, og sýndu
greinilega, að þeir vilja ekki
kúgast láta. En einœitt þess-
vegna er ítarlegrar aðgæzlu
þörf, að listamennirnir sjálfir
kalli það ekki yfir sig, sem þeir
helzt vildu varast. Listin verð-
ur að vera frjáls, laus við öll
ALÞYÐUBLAÐIÐ
LÍstamaniiapiBglð:
Óuarp ríkisstjóra
%
ÉG er einn af mörgum, sem
er það ánægjuefni, að
stefnt hefir verið til þessa
fyrsta íslenzka listaimannaþings,
með svo góðri dagskrá og fjöl-
skrúðugri sem raxm ber vitni
um. Færi ég þinginu einlægar
árnjaðaróskir mínar.
Mér er það í barnsminni hve
snælega snugði á þessu sviði
fyrir hálfri öld, að undantekn-
um nokkrum ljóðskáldum. Ég
hefi haft aðstöðu til þess að
fylgjast með því sem gerst hefir
Í þessum efnum síðustu 50 ár.
Ég sá fyrstu tilraunir Þórarins
Þorlákssonar til dráttlistar og
málverka í heimahúsum mín-
um. Hann stjórnaði þar bók-
bandsverkstæði þá. í prent-
smiðjunni í sama húsi vann þá
maður, sem settist við skrif-
borðið og ritaði skáldsögur er
hann kom heim þreyttur frá
■vjinmi. Það var Jón Trausti.
Báðir þessir menn brutu síðar
brauðvinnuhlekkina og gerðu
listina að aðalstarfi þótt lítil
væri vonin um afkomu. Seinna
kynntist ég vel Einari Jónssyni
sveitadrengnum, sem braust fá-
tækur til framandi landa til
þess að nema myndhöggvara-
list 0^ nú situr í Hnitbjörgum
á Skólavörðuholtinu, þar sem
geymd eru óvenjulega merk
listaverk hans í þröngum húsa-
kynnum. Rögnvaldur Ólafsson,
fyrsti lærði íslenzki húsameist-
arixrn og Jón Stefánsson list-
málari voru bekkjarbræður mín
ir í Latínuskólanum.
Námsdvöl mín í Kaupmannar
höfn, og síðar nær tveggja ára-
tuga dvöl sem sendiherra á
sama stað, hefir gefið mér betra
tækifæri en margir aðrir hafa
haft til þess að fylgjast með því,
hvem brátta fátæktar, lítils
skilnings annara, vonbrigða og
ffeirf pránda í götu, margir
iþeiraja manna hafa orðið að
klífa, sem nú koma fram sem
góðir listarnenn, landi sínu og
iþjóð til sæmdlar. Métr finnBt
rétt að minna á það, að áreynsla
Off þrautir liggja á bak við það,
sem listamennirnir nú koma
færandi hendi og leggja fram
fyrir okkur.
Með því sem ég hefi sagt, hefi
ég einnig viljað undirstrika þá
staðreynd, að fagrar listir á ís-
landi, að undanskildum gull-
vægum bókmenntum á vissum
sviðum, er að mestu nýrækt í
landinu, varla hálfrar aldar
gömul. Og hér er um svo marki-
lega, efnilega og lífvænlega ný-
rækt að ræða, að mér finnst að
oss hinum beri skylda að hlúa
að henni.
í því sambandi megum vér
aldrei gleyma því, að íslending-
ar eiga fjör sitt, sjálfstæði og
virðingu þá er vér njótum. með-
al annara þjóða meir að þakka
íslenzkum bókmenntum fyrri
alda en nokkru öðru.
Þing þetta sýnir. að nú er
sannur gróandi á sviði listan-na
á íslandi. Það veltur á miklu
að hann dofni ekki fyrir kæru-
leysi eða aðhlynningarleysi.
Táknrænt dæmi um að vér
megum hafa alla gát á oss í
þessu efni. má sjá með því að
höft, líka þau, sem listamenn
sjálf:r kynnu í óáðgæzlú að
smíða sér, vegna andspyrnu
þeirrar, sem þeir þurfta nú að
halda uppi.
„Fagrar listir er ekki hægt að
skipuleggja“. Það er ekki að
efa, að listamenn vorir staríi
samkvæmt þeim sannindum, og
því er óhætt að gera sér von
tim góðan árangur af þingstörf-
um þeirra.
* * *
SKRIFSTOFA RÍKISSTJÖRA hefir góðfúslega orðið við
þeim tilmælum Alþýðublaðsins að fá að birta ávarp
það, sem ríkisstjóri flutti við setningu listamannaþingsins
á sunnudaginn, en ríkisstjóri er, eins og tilkynnt hefir verið,
vemdari þingsins.
ómaka sig stuttan spöl upp í
Hverfisgötu. Þar standa tvö
'hús hlið við hlið. Safnahúsið og
Þjóðleikhúsið. Annað er fulJt
af dýrmætum listasjóðum —•
yfirfullt, en vanhirt hið ytra.
Hitt er sem stendur pakkhús,
að vísu snoturt ytra, en tómt að
innan að því sem þar var ætlað
rúm. Mig kennir til í hvert
skipti sem ég fer þarna um.
Þetta er ekki skemmtilegui*
vottur um menningu íslendinga.
Um, það hvað vér getum gert
og hvað vér megnurn að gera,
til að hlynna að gróandi listum
á íslandi, mun jafnan vera skipt
ar skoðanir. Vér lifum á öíd
skipulagningarinnar. En fagr-
ár Iistir er ekki hægt að skipu-
leggja. Tilraunir í 'þá átt á viss-
um stöðum í Norðurálfunni á
síðustu tímum hafa ekki gefist
vel. Ég held að aldraða alþýðu-
skáldið íslenzka hafi rétt fyrir
sér er hann skrifaÚi nýlega í
tímaritsgrein: „Þeir mjenn, sem
eru Bragaættar, temja sér fjcr-
sporin og skipta urn gang öðru
hvoru,1 ýmist yijlandá eðla þá
ósjálfrátt, vegna brjósthvatar“.
Svo mun jafnan verða um
sanna list.
Svo haldið sé við samlíking-
una held ég að við verðum að
fara að eins og góðir hesta-
menn: Að fara vel með gæðhxg-
ana, svo þeir tapi ekki gang-
inunx.
Einn þáttur þessa þings er
málverkasýning, sem halda
verður í ófullkcmnum húsa-
kynnum, svo ófullkoxxinum, að
nægja verður að lýsa sýninguna
opnaða hér á þessum. stað. Geri
ég það liérmeð samkvæmt ósl;.
Ég hefi komið í ýmsar, borgir
úti í löndum. Höfuðborg íslands
er eina höfuðborgin, sem óg
þekki, þar sem ekki er til hús
yfir listasöfn. Smábær í Dan-
mörku með 5000 íbúa á skín-
andi gott málverkasafn, að
mestu gjöf eins manns.
Hér verður að 'koma up.p senx
fyrst, auk leikhússins, safn- og
sýningarhúsi fyrir málverk og
höggmyndir fyrir þjóðxninjar
og tónlistarhús. Máske má sani-
eina þetta að einhverju leyti
undir sarna þaki.
Þetta kostar fé, mikið fé.
,,Hver borgar“? er hætt við •
að menri. spyrji. Jafnhætt er
við því að svarið v«rði það •
venjulega: Ríkið. (
Ég efast um það sé heppi-
auðugur að fé. Hann var með
hæfustu st jóxmrnálamönn u m
þeirra tíma. Mjög fáir menxi
minnast haxxs nú sem stjóm-
málamanns. En orðið Mæcenas
er nú notað um allan heim sem
heiti þeirra nxanna, er hlúð hafa
að fögrum listum með fjárfram-
lögum og annarri virkri stoð.
Þannig hefir lifaQ í 2000 ár nafn
stj órnmálamannsins í Róma-
borg vinar Horatz skálds, af því
að hann hlúði að fögrum listum,
aðallega skáldlist, með auðæf-
um sínum og á annan hátt, meir
en þekkzt hafði áður. Það' en
ekki stjóimmálastarfsemin. þótt
hann væri framúrskarandi á
því sviði, hefir gert þennan
mann ódauðlegan.
Ef lýst er eftix íslenzkuro.
mönnxxm af þesu tagi, þá rnimu
þeir finnasit. Mennirnir, sem sátu
í þröngum og köldum húsa-
kynnum við grútartíru, svo ár-
um skipti máske, og skrifuðu,
xnargir án nokkuxs endurgjalds
og án iþess að láta nafns síns
getið, frægu fornhandritin ís-
lenzku, og hafa með því varð-
ÞriíSjtrdagur 24. nóvember 1942»
ver fornbóknienntir vorar„
voru Mæcenasar okkax á fþeim.
tíxnum. Margur maðurinn hrfir
á seinni árum styrkt til náms
ísænzk 'listanxannaefni og keypt
af listamönnum verk þeirra til
eigin nota eða til híbýlaprýði í
stofum sínum. Ýnxsir þessara
xxxanna hafa máske haft sama
innræti og Mæcenas Róxnverja.
Styrkur einstaklinga til lista
með því móti, að almenningur
gæti notið góðs af, t. d. með
hyggingu málverka- og högg-
myndasafns, þar sem saman er
komið úrval málverka og högg-
mynda íslenzkra listamannít, og
jafnvel listanianna axuxarra
þjóða, væri íhugunarvert verk-
efni. Það er ekki óalgengt með
öðruxn þjóðum, að einstaklingár
geri þetta. Slíkt safn er all.t í
senn: sannur menntaskóli fyrir
alxnenning, hvöt fyrir lista-
mennink og augíýsing út á við
um þroska ver -. á þessu sviði.
Hér er tækiíæri fyrir einstak-
linga, sem haig eignast fé, til
þess að ávaxta fé sitt, að vxsu
ekki svo að þeir fái af því spari-
sjóðsvexti í sinxi vasa — eíx á-
vaxta það svo, að aldir og ó-
bornir njóti vaxtanna.
Ég lýk máli mínu með því
að minna á eftirfarandi um-
mæli urn Mæcenas hinn róm-
versica eftir fiægan ibrezkan
fraíðimann: „Rækt hans við
sfcálö og rithöíunda stafaði
hvorki af fordild né einvörð-
ungu af viðvaningslegri ást á
bókménntixm, heldur af skiln-
ingi á æð; i þörfimi þjóðfélags-
ins. Hknn sá það og skildi, að
listgáfa skákla þeirra tíxxxa var
ekki eingöngu til saxxnrar prýði
fjndr hirð keisarons, heldur afl,
sem. eykur skilning manna á
nýjum og breyttum viðhorfum
þjóðlífsins".
Fraznliald alineisiiifa
bdlnsetn

Miðvikuiagirm 25. þ. m. verður iialdið áfram al-
mennri bólusetningu í Templarasundi 3 (Ungbarna-
vemdin. Kl. 9,30—11 skal færa þangað börn af Berg- (
þórugötu, .Njálsgötu og Grettisgötu ofanverðri, milli
Frakkastígs og Barónsstígs. Kl. 13—14,30 skal færa
þangað böm af Grettisgötu neðanverðri og Laugavegi
milli Frakkastígs og Barónsstígs. Kl. 15- -16 skal færa
þangað böm af Hverfisgötu og svæðinu þaðan til sjáv-
ar, milli Frakkastígs og Barónsstígs.
Síðar verður augljlst bóluseíning barna innan
Barónsstígs og vestan Laugamesskólahverfis.
Föstudagimi 27. þ. m. verða bólusett í Laugarnes-
bamaskóla börn úr því skólahverfi.
KI. 13,30—15 skal 'færa þar.gað börn, sem heima $
eiga vestan Laugarnessvegar.
Kl. 15,30—1,30 skal færa þangað börn annars $
staðar úr bví skólahverfi. s
Bóluskeðun verður á sömu stöðum og tíma vikei ^
síðar.
legt að haida því áfram, sem ; ,•
verið hefir, að krefjast íþess ’að
ríkið eitt sjái fyrir öllum þörf-
um af þessu tagi. Ríkið hefir í
mörg horn að líta, því takmörk-
um háð hvað það getur gert, og
óvíst í hverri röð viðfangsefnin
veroa Leyst, enda fjárhagurinn
ekki alltaf góður En að leggja
á hílluna um óákveðiim tíma
na uðsynlegar menningarfram
kvæmdir, af hví rnenn þíða þess,
að ríkið geri þaö — getur oi’ðiö
til þess a : fran.kværndir sofni
-vefninum langa. A iðvitað er
hér "■'•eikefni, se.ru rh ið vr.rðar.
En hví ekki réyna uamvinmx J
roilli ríkis og borgxranna eins
og tíðkast x' öðrmn lönduxú?
Fyrf>- tvö þúsund árurn var
uppi 3 Rómabórg maður að nafni
Cilnius Mæcenas. Hann var að-
alráðerra Ágústusar keisara og
)
S
s
s
s
Skyldug til bólusetningar eru öll böm tveggja ^
ára og feldri, ef þau hafa ekki haft bóluaótt eða verið S
bólusett mm fullum árangr eða þrisvar án árangurs. ^
• Skyldug til endurbólusetningar éru oll börn, sem $
S áþessuáílv rða fullra 13 ára ec5a eru elo ef þáu ei ki, $
eftir að þa /oru fullra 3 ára, hafa haft bólusótt eða b
verifj bólusett með fullum árangri eða þrisvar án. ^
árangurs. Í
Ao gefnu tilefni sfee! em e'nu sinni brýnt fyrir $
fc-lki, að M, ÖG AEÍÐAhí.ííí'er, að ekki feómi böm' af |
oSrom göturii en þeim, sem ér erw ákv.-ðnar. $
S
V
'i
%
\
s
s
Reykjavík, 23. nóv. 1942.
Héraðslæknirinn í Reykjavíl*
Mafrnús Fétursson.