Alþýðublaðið - 24.11.1942, Blaðsíða 6
ALPrPUBLAPtÐ
Fratnhald af 5. síðo.
Stjórnmálabaráttan og
I sama nefndaráliti ræðir einnig sérstakiega um
nBuðsyn á .því að stríðsgróðinn sé tekinn úr njmferð,
ég segiir svo um það í efndaiálitinu:
,yEinhver mesta hættan, sem yfir okkur vofir sem
atendur, er að himn mikli stríðsgróði útgerðarinnar
verði valdandi síaukinnar verðbólgu og þar af leið-
ydi enn ægilegri dýirtiðar í landinu. Af dýrtíðinni
leiðir síðan hærra kaupgjaid, hærri framleiðsiu-
.fcostnað, þar til atvinnuvegirair loks ekki fá undir
því risið og síðan hrun gjaldeyrisins. Á þessari
jbraut höfum við borizt óðfluga síðan stríðið hófst,
en 'lítið hefir verið að gert til andspyrnu. Farí nú
svo að útgerðárfyrirtækin hafi mikinn hluta þess
.milljónagróða, sem þau hafa rakað saman, til frjálsr-
ar ráðstöfunar — og nú iþegar er búið að yfirfæra
óhemju upphæðir til þeirra — er stórhætta á iþví, að
taisvert að iþví fé ilendi í aliskonar fjármálastarf-
semi, sem líklegt sé til að skapa fálska kaupgetu
,og verðbólgu í landinu. Má sem hugsanleg dæmi
nefna húsa- og jarðakaup og annara fasteigna. Það
gætu veríð skynsamlegar ráðstafanir frá sjónanmiði
dtgerðanmanns, sem ætti von á, eða jafnvel sæi
fyrir með vissu, að þessar fasteignir myndu fara
síhækkandi í verði, en gildi þeirra peninga, er hann
héfir umrág yfir, fara laekkandi að sama skapi, en
það hlyti óhjákvæmilega að auka á verðbólguna í
.landinu.“
„Um réttmæti stríðsgróðaskattsiris ætti í rauninni
:að vera óþarft að ræða. Eftir því sem bezt er vitað
íeggja svo að segja allar þjóðir, bæði iþær sem í
stríði eru og þær sem enn eru hlutlauSar, þunga
skatta á hverskonar stríðsgróða, sumstaðar er jafn-
vel allur stríðsgróði gerður upptækur.
Um lækkun skattstigans á lágtefcjum og miðlungs-
tekjum er þannig að orði komizt í ríefndarálitinu:
„Því verður ekki neitað, að beinu skattarnir og
þó sérstaklega útsvörin ‘hafi undanfarin ár hví'lt
nokkuð þungt á almenningi í landinu og það sum-
staðar langt úr hófi fram, en við því varð tæplega
gert meðan ástandið var eins og fyrr segir.
Nú horfix málið hinsVegar talsvert öðruvísi við,
þar sem atvinnuvegirn ir, sem ríkið hefir orðið að
styrkja allríflega eða undanþyggja sköttum, hafa
háft mjög góða afkomú síðastliðið ár og geta því
borið allverulegan hluta af beinu sköttunum.
Virðist því réttmætt og sjálfsagt að létta nokkuð
af ,þeim auknu byirgðum af almenningi í landinu,
sem nauðsynlegt þótti að láta 'hann bera meðan erfitt
var í ári fyrir hið opinbera. Það hefir og alltaf ver-
ið lögð áherzla á það af þinginu, að um bráðabirgða-
löggjöf -væri að ræða.
í þessu nefndaráliti var einnig rætt ítarlega um
umreikning teknanna vegna dýrtíðarinar og í sam-
ræmi við vísitölu, um hækkun persónufrádráttar
fyrir fjölskyldumenn og um breytingu á varasjóðs-
•frádrætti félaga.
Um skattalögin sjálf urðu alknikil átök á þessu
Alþingi, og hélt Alþýðuflokkurinn fram þeirri
stefnu sinni, sem mörkuð var af flokksþinginu og
nánar var skýrt og rakin í nefndaráliti Jóns Blöndals.
Alþýðuflokkurinn fékk því til vegar komið, að
skatturinn á lágl aun amön n um og miðlungstekjum
, var verulega lækkaður með hinni svonefndu „um-
• reikningsreglu" og hækkun persónufrádráttar fyrir
fjölskyldumenn. Sömuleiðis hækkaði skattstíginn
ailverulega á háurn tekjum, og lagður var á stríðs-
gróðaskattur, þótt hann væri lægri en Alþýðuflokk-
urinn vildi vera láta. En Sjáhstæðismen-n kröfðust
þess, að dregin skyldu frá tekjum útgerðarfyrirtækj-
. anna öll þau töp, sem orðið hefðu hjá fyrirtækjun-
um undanfarin 10 ár, án tillits til iþess, hvort þau
stöfuðu af óviðráðanlegum örðugleikum í rekstrin-
um, eða óstjórn og óhófseyðslu eigendanna.
Alþýðuflokkurinn var mjög mótfallinn þessum
tapsfrádrætti, en að lokum hneig Framsóknarflokk-
urínn til fylgis við Sjáifsitæðismenn í þessu atriði,
og var málið því afgreitt af þessum tveimur flokk-
um. i
Segja má með sanni, að skattalogin hafi fyrir
' atbeina Alþýðuflokksins tekið miklum bótum þótt
ekki næðist samþykki fyrir öllu því, er.flokkurinn
hefði kosið í því sambándi. ., .......
Hanstpingið 1941.
Þegar kom fram á sumarið 1941 tók Framsókn-
arflokkurinn að færa :það í tal innan ríkisstjóniar-
innar, að sett yxði löggjöf, er festi kaupgjald og
verðiag íslenzkra afiurða. Fulltrúi Alþýðuflokksins
í ríkisstjórninni andmælti þessu mjög eindregið, en
Framsókarflokkurinn hélt fast við sínax tillögur og
leit svo út um tíma, að fulltrúar Sjálfstæðisflokks-
ins myndúeinnig fallazt á slíkt fyrirkomulag. Vegna
þessa máls var Alþingi kvatt saman haustið 1941
,og hafði Framsóknarflokkurinn þá itilbúíð frumvarj
til laga um bindingu kaupgjalds og verðlags, þar
sem meira að segja var ákveðið, að það mætti ekki
hækka kaup bótt vísitalan hækkaði.
Þegar til þess skyJdi taka, að ákveða hvort frum-
varp þetta skyldi gert að stjórnarfrumvarpi eða
eigi, 'snérust þó fulltrúar Sjáifstæðisflokksins gegn
málinu, eftir að iþeir höfðu orðið þess várir, að
kjósendur flokksins voru málinu mjög andvígir.
Þegar þetta skeði, baðst forsætisráðherra Hermann
Jónasson lausnar fyrir allt ráðuneytið, eftir að sýnt
var að meirihluti Alþingis var frumvarpinu and-
vígur.
'Stóð svo í nokkru þrefi um mál þetta á Alþingi
langa hríð, en að lokum yarð það úr, að sama
stjórn og áður, tók við völdum að nýju, — sömu
menn með sömu verkaskiptingu. En það kom brátt
í ljós á eftir, að engar tilraunir voru gerðar af
ihálfu fulltrúa hinna flokkanna, Framsóknar- og
Sjálfstæðisflokksins, til þess að notfæra sér frek-
ar en áður heimildarlögin um ráðstafanir gegn dýr-
tiáinni, er samþykkt voru á aðalþinginu 1941. í
stað þess héldu íslenzkar afurðir áfram að hækka
í verði, og dýrtíðin óx hröðum tskrefum. Var þetta
til mikils óhagræðiis fyrir allar launastéttir landsins,
ékki sízt sökum þess að mtargar þeirra höfðu engar
grunnkaupshækkanir fengið um næstliðin áramót.
En dýrtíðaruppbót fengu menn fyrst efitir nokkurn
tíma, og eftir að iþeir höfðu orðið að kaupa hækk-
andi vörur, og það mestu nauðsynjavörumar, um
alllangt: skeið, án nokkurrar kauphækkunar.
Upphaf ársins 1942.
Þegar leið að áramótum 1941/2 sögðu nokkur
iðn aðarm an nafélög í Reykjavík upp samningum sín-
nm við atvinnurekedur og kröfðust grunnkaups-
hækkunar, er nam 10—20%. -— Auðfundið var á
fulltrúum Framsóknarflofeksins og Sjálfstæðisflokks-
ins í ríkisstjórninni, að þeir voru algerlega andvíg-
ir kröfu félaganna, og munu / atvinnurekendur í
hlutaðeigandi iðrigrednium bafa verið tregari til
samninga en ellri vegna vissunnar um það, hvernig
ráðherrrir Sjálfstæðis- og Framsóknarmanna tóku
málinu.
Hinn 1. janúar 1942 höfðu samningar ekki tékizt
milli félaganna og atvinnurekenda, og hófust þá
verkföll. Að vísu kom strax í ljós eftir áramótin,
að atvininurekendur vildu semja, en þá fcom upp
úr dúrnum, að Framsóknarflokkurinn vildi löghanna
það, að nokkrar grunnkaupshækkanir ættu sér stað,
og Sjálfstæðismenn féllust á það ráð.
. Fulltrúi Alþýðuflokksins tók það skýrt fram, þeg-
ar farið var að ræða þessi mál, að hann vsari mót-
fallinn kaupbindingu og að alls ekki væri unnt að
gefa út bráðabirgðalög mn iþetta efni, nema brjóta
í /bág við þá viðteknu starfsreglu þjóðstjómarinnar,
að gefa ekki út bráðabirgðalög, nema allir ráðherr-
arnir væru því samþykkir. M. a. hafði ekki á sín-
um tíma verið horfið að því að gefa út bráðabirgða-
lög um verðlagseftirlit, vegna þess að ráðherrar
Sjálfstæðismianna voru því mótfallnir, og voru þeir
þó í minnihluita í því máli innan stjórnarinnar.
En þrátt fyrir það, að rofið væri með þessu starfs-
regla ríkisstjórnarinnar, og þrátt fyrir eindregin
mótmæli Alþýðuflokksins, fulltrúa hans í ríkis-
stjórninni og miðstjórnar flokksins, ákváðu þeir í
sameiningu, Framsóknarmenn og Sjálfstæðismeinn,
að gefa út bráðabirgðaJög um þetta efni, og voru
það Ihin illræmdu gerðardómslög, er gefin voru út
8. jariúar 1942.
En þáð var ekki nóg að Alþýðuflokkurinn væri
á iþenna hátt beittur ofbeldi, beldur fóru ráðherr-
, ar Framsóknarflokksins og Sjálfstæðisflokksins
einnig níður ’ í ríkisútvárþ og gerðu þar grein fyrir
INriöjttdagur 24. jfcówoafcor 1S42..
iögunum af sinni hálfu, en meinuðu ráðherra AÞ
þýðuflokksins að taka þar til rnáis.
Strax og þetta skeði þá var kallaður saman fund-
ur í miðstjóm Alþýðuflokksins, og meðal þing-
manna hans, er til náðist á þann hátt, en staðið í
símasambandi við þá, sem vorp. utan bæjar. - m
Þessi fundur var haldinn 9. janúar 1942, eða
daginn eftir útgáfu bráðabirgðalaganna. Var þar
samþykkt með samhljóða aitkvæðuiri miðstjómar-
manna og þingmann flokksins eftirfarandi tiliaga:
„Fulltrúar Framsóknarflokksins ög Sjálfstæðis-
flokksins í ríkisstjórninni hafa í gær, þrátt fyrir marg
endurtékin og ákveðin mótmæli fulltrúa AJiþýðu-
flokksins, gefið út bráðabirgðalög þar sem verka-
lýðsfélögin, og launastéttirnar yfirleitt, eru sviptar
samnings- og verkfallsrétti og komið er á þvinguð-
rim gerðardómi í kaupgjaldsmálum í þeim yfir-
'lýsta tilgangi að koma í veg fyrir allar kaup- og
kjarribætur.
Utgáfa þessara bráðabirgðalaga hrýtur og algjör-
lega í ibág við þær viðteknu og • yfirlýstu starfs-
aðferðir samstjómarinnar að gefa ekki út bráða-
birgðalög nema allir ráðherrar væru því samiþy’kkir.
MótmælUm fulltrúa Alþýðuflokksins gegn iþessum
aðförum var því einu svarað af háifu samstarfs
manma hans í ríkisstjórninni, að meirihluti sá, sem
að útgáfu bráðabirgðalaganna stendur, væri reiðu-
búinn til þess að láta ágreininginn úm þau varða
samvinnuslitum.
Kröfu fulltrúa Alþýouflokksins úm að kalla Al-
þingi tafarlaust saman út af þess máli í stað þess
að setja um það bráðabirgðalög. var og þverlega ‘
neitað.
Framsóknar- og Sj álfstæðisflokkuripn hafa með
útgáfu bráðabirgðalaganna og öllum starfsaðferð-.
um í sambandi við setningu þeirra. svo sem með
misnotkun ríkisútvarpsins á óvægilegan hátt, rofið
samstarfið dg beitt Alþýðuflokkinn órétti.
Af framangreindum ástæðum lýsir miðstjórn og
þingmenn AlþýÓuflokksins yfir því, að samstarf
flokfesins um ríkisstjórn er lokið, og samþykkir að
ráðherra flokksins beiðist lausnar. Jafnframt lýsir
Alþýðuflokkurinn yfir eindréginni andstöðu vjð
ríkisstjóm Framsó'knar- og SjálfstæðisflokkSiris.
Hann mun á grundvelli laga, lýðræðis og þingræöis
beita sér ákveðið fyrir afnámi bráðabirgðalaganna
og styðja á allan löglegan hátt málstað þeirra .lapn-
þega. sem lögin 'bitna á.“ á I' .’'•'•
Með þessu var samstjórninni lokið, og var það í
rauninni ekki fyrir en vænta mátti eftir tillit, sem á
undan var gengið, þar sem ekki haf&i náðst neitt
samkomulag innan fíkisstjórnarinar um skattamál-
in, framkvæmdir til að hindra dýrtíðina og verð-
bólguna, þrátt fyrir ákveðnar tillögur Alþýðuflokks-
ins í þá átt.
Alpingi vetarSnn 1942.
Lögin um gerðardóminn mæltust mjög illa fynr
meðal 'launastéttanna, en verkalýðsfélögin fylgdu
þó landslögum á alla lund, og þau, sem í deilum áttu,
tóku upp vinnu að nýju eftir að lögin voru sett. Hins
vegar kom brátt í Ijós, að gerðardómslögin myndu
alls efcki ná tilgangi sínum, því að atvinnurekend'ur
sáu sér oft alls ekki annað fært, en að fara í kring
um lögin og greiða launastéttunum alls konar upp-
ibætur og láta þær hafa lengri vinnutíma, svo að
þær fengju í raun og veru haékkað kaup.
Þrátt fyrir þetta voru gerðardómslögn samþykkt
á vetrarþinginu 1942. Alþýðuflokkurinn gerði iharða
hríð að lögunum á þingi, en þá stóðu Sjálfstæðis-
og Framsóknarmenn saman um lÖgin, þótt auðséð
væri, að mörgum þingmönnum þessara flokka var
sárnauðugt að samþykkja lögin, — jafnvel skárust
sumir alveg úr lei'k. Sést þetta bezt á því, að lögin
voru að lokum afgreidd frá efri deild með atkvæð-
um minnihluta þingdeildarmanna. Og eins og alkunn-
ugt er, voru lögin síðan afnumin á sumarþinginu
1942. i
En þegar nokkuð var liðið á aðalþingið 1942, kom
nýtt málefni til skjalarina, sem háfði í för með sér á-
feveðinn ágreining mi'Ili Framsó'kniarflokksins pg
Sjálfstæðisflokks'ins. En það var breytingin á kjör-
dæmaskipun landsins.
t (Niðurlag á morgun,).
i