Alþýðublaðið - 26.11.1942, Blaðsíða 5

Fiauœi'bKWÍagUBr 2«. nóv. 1942.
AiJ»TBUBLAaia
^yrirtyJamnMlarriM Hltiere1
Hin vopnlausa barátta Dana
við hermenn Hitlers.
FYRIR nokkru síðan er komin út á ensku mjög athyglis-
verð bók um Danmörku undir oki Hitlers, eftir Sten
Gudme blaðamann við Kaupmannáhafnarblaðið „Politiken“,
en honum tókst að flýja frá Danmörku til Englands í fyrra-
haust.
Bókin heitir „Denmark, Hitler’s Modél Protectorate“ —
Danmörk, fyrirmyndarvemdarríki Hitlers. Fer hér á eftir
einn kafli úr bókinni um hina vopnlausu baráttu dönsku
þjöðarinnar við hermenn Hitlers.
FYRSTI óttinn um það, að
Danir fengju að reyna
sams konar harðstjórn og Pól-
verjar, hvarf bráðlega. Ávarp
konungsins til þjóðarinnar
hafði mjög friðandi áhrif og
Þjóðverjarnir þreyttust aldrei á
því að endurtaka það, að Danir
myndu, er fram liðu stundir,
líta á sjálfa sig sem fyrirmynd-
ar verndarríki.
Að vissu leyti voru það líka
úrvalssveitir, sem sendar voru
til hernámsins, og margir her-
mannanna töluðu dönsku ágæt-
lega. Þeir komu annaðhvort frá
Slesvig og Holstein á landa-
mærum Danmerkur, þar sem
danska er venjulega töluð, eða
frá Austurríki. Þúsundum Aust-
urríkismarma hafði sem böm-
um verið vel tekið af hinum
gestrisnu Dönum í fyrri heims-
styrjöldinni. Nú launuðu þessir
menn hinum fornu gestgjöfum
sínum, sem höfðu bjargað þeim
frá hungurdauða, með því að
koma og leggja eignarhald á
land þeirra.
En yfirleitt fóru þýzku her-
mennirnir hljóðlega og hæ-
versklega.
En enda þótt þýzku hermönn-
unum hefði verið sagt fyrir um
það, hvernig þeir ættu að hegða
sér og tala, gátu þeir á engan
hátt náð kynnum -dönsku þjóð-
.arinnar. Danir létu sem þeir
sæju þá ekki. Þeir störðu í
gegnum þá, eins og þeir væru
loft. Þeir gengu gegnum her-
mannaraðirnar, og ef Þjóðverj-
ar spurðu þá til vegar, svöruðu
þeir þeim ekki. Danirnir héldu
hara áfram eins og þeir hefðu
efckert heyrt. Þetta var upphaf-
ið á hinum kuldalegu móttök-
um, sem seinna urðu Dönum
að þroskaðri list.
Þegar fyrsti þýzki heríoring-
inn kom til ráðhússins í Kaup-
mannahöfn, til þess að heilsa
upp á yfirvöld borgarinnar, tók
einn af borgarriturunum, Dr.
Emst Kaper, á móti honum.
Þjóðverjinn lét í ljós ánægju
sína yfir því að hernámið hefði
farið svo rólega fram og sagðist
dást mjög að aga Dana
— Aga? hreytti borgarritar-
inn út úr sér. :— Þetta. er alls
«ekki agi, heldur hæverska.
Þegar Þjóðverjinn ætlaði,
vegna aláursmunar, að láta
horgarrítarann ganga á undan
sér, sagði Dr. Kaper:
X
\
\
}
%
— Nei, alls ekki! Gestirnir
ganga á undan.
Þannig hafði hann gefið
Þjóðverjunum nafnið, sem þeir
hafa gengið undir síðan í Dan-
mörku. Það gefur í skyn, að
Þjóðverjar séu einungis gestir
í Danmörku, en ekki húsbænd-
ur í landinu og enn fremur það,
að Danir líta á þá sem framandi
menn.
Eftir þetta umgengust Dan-
irnir gestina kuldalega. En hitt
getur verið álitamál, hvort slík
framkoma hefir gert nokkurt
gagn.
Mönnum finnst það ekki
lengur heimskulegt að ganga
með alls konar merki í hnappa-
gatinu, þegar þeim er orðið það
ljóst, að þetta merki eða þessi
merki eru tákn sameiginlegrar
baráttu. Þegar þú gengur um
stræti og sérð öll þessi merki,
er eins og þú sért viðstaddur
hergöngu allra þeirra, sem taka
þátt í þessari baráttu. Þarna fer
Dani, segirðu við sjálfan þig,
sem er fullviss um það, að þeir
eru allir Danir þessir menn,
þessar þúsundir og tugir þús-
unda, sem láta í Ijós skoðanir
sínar með þessum táknum í
hnappagatinu. Og Þjóðverjar
geta ekki tekið af okkur þessi
rnerki, eins og þeir reyndu að
taka af okkur V-merkið, því að
það, sem Daniimir bera í
hnappagatinu, er annaðhvort
myndin af konunginum, danski
fáninn, Bancaríkjafáninn, litir
brezka loftfloíans, eða stafimir
D. K. S. (Den kolde Skulder =
fyrirlitning, afskiptaleysi), S
D. U. (Smid dem ud = kastið
þeim út), Klump (Kongen leve!
Ud med Pakket = lifi konung-
urin.n! Burt með hyskið), eða
þeir bera þrjá koparpeninga til
merkis um. að Þjóðverjum
skuli ekki verða leyft að stela
peningum Dana.
Þetta er ein hliðin á þessari
baráttu. Önnur er sú, að sýna
Þjóðverjunum fyrirlitningu.
Það er alltaf tómt svæði fyrir
framan herhljómsveit Þjóð-
verja, þegar hún leikur lög sín.
Engipn nemur staðar til þess að
hlusta. Ég varð einu sinni sjón-
arvottur að því, hvernig danski
lífvörðurinn fór með þýzku
hljómsveitina, svfn var að leika
á ráðhústorgi.iU, láfverði lcon-
ungsins liafði verið gefið leyfi
til þess að ganga gegnum borg-
ina til konungshallarinnar með
Ungling
í
vmmtar t81 sa$ foorm út Alþýðnblaft*
16 til haaiwmda vf® Bergpðrnglta
strax.
> fallð rll afpeiðslma, afmi 4MB.

hljómsveit sína í broddi fylk-
ingar. Meðan þýzka hljómsveit-
in var að leika lög sín heyrðist
allt í einu til dönsku hljómsveit-
arinnar, sem 'kom inn á torgið.
Fólk hljóp á móti henni, menn
fleygðu höttum sínum upp í
loftið og hrópuðu: Húrra!
Þýzku liljómsveitarmennirnir
steinþögnuðu í miðju lagi, en
danski lífvörðurinn stikaði
fram hjá og fjöldi fólks á eftir,
Þetta var eins og ofurlítill sól-
argeisli þetta dapurlega ár.
Allir geta tekið þátt í því að
sýna Þjóðverjum fyrirlitningu.
Veitingahús, sem Þjóðverjar
sækja, eru ekki sótt af Dönum,
og auðvitað býður enginn þýzk-
um hermönnum heim til sín.
Maður frá Vínarborg, sem
hafði sem barn verið tekinn í
fóstur til danskrar fjölskyldu,
kom í einkennisbúningi til þess
að heimsækja fósturforeldra
sína. En hann var rekinn á dyr.
— Við þekkjum þig ekki í ein-
kennisbúningi, sögðu þau, — og
við viljum ekki sjá þig, en þú
ert velkominn sem borgari að
lokinni styrjöld.
Þýzka blaðið í Kaupmanna-
höfn vildi sýna þýzku hermönn-
unum, hversu velkomnir þeir
væru í borginni, s vo að það
birti myndir á tveim síðum af
heimili í Kaupmannahöfn, sem
hafði boðið þýzkum hermönn-
um heim til sín. Daginn eftir
byrjaði eftirgrennslanin. Hvaða
heimili var þetta? Það kom í
ljós, að þetta voru þýzk hjón.
Strax eftir hemámið fóru
þýzku hermennimir að nota
þýzkar ávísanir, sem National
Bank átti að innleysa í dönskum
peningum. En þessi greiðsluað-
ferð varð brátt svo óvinsæl, að
hætta varð við hana. Þegar
þýzkur maður bor'gaði með
þessum ávísunum gat það kom-
ið fyrir, að kaupmaðurinn
segði: — Verið ekki að ómaka
yður á að fá mér þetta. Þér
getið eins fengið vörarnar fyrir
ekki neitt.
Kaupmönnunum var sérstak-
lega illa við Þjóðverjana. Her-
mennirnir komu og þurítu að
kaupa ýmislegt handa konum
sínum og unnustum á Þýzka-
lanai og í dönsku búðunum
voru margir eigulegir og fal-
legir munir. Þar kom því að
lokum, að þýzku yíirvöldin
bönnuðu hinar fallegu glugga-
sýningar. Þýzku hermennirnir
máttu ekki sjá, að svona rpikil
auðæfi væru til meðal lítilla,
friðsamra þjóða. Kaupmernim-
ir voru fjúkandi reiðir yfir því
að þurfa að selja birgðir íúnar
þýzkum hermönnum. Þeir
vissu, að erfitt yrði að útvega
birgðir á ný og auk þess vildu
þeir heldur selja hinum gömlu
viðskiptavinum sínum. Þeir
neituðu því að lökum að selja
þeim. Þeir sogðust ekki hafa
neina sápu, enga vindlinga, eng-
ar vörur. En þegar Þjóðverj-
arnir voru farnir, snéra kaup-
mepnirnir * sér brosandi að
dönsku viðskiptavinunum og
seldu þeim það, sem þeir bíiðu
um.
Einu manneskjurnar, sem
rutu bannið, voru dönsku götu-
síúikuraar. En þær gættu þess
að láta ekki sjá sig, þegar þær
ávörpuðu þýzku hermennina.
Það hefði verið hrækt á þær.
Einu sinni sá ég þonu kunningja
míns ganga til xveggja stúlkna
á Ráðhústorginu, sem höfðu
veifað til þýkrra hermanna, og
gefa beim utan undir. Einu
sinn' tóku nokkrir ungir menn
aig saman, róku nokkrar ungar
stúlfcur; garzt helzt
Konungur og kvikmyndahetja.
A myndinni sést Georg Englandskonungiu- vera að heilsa
upp á Douglas Fairhanks, yngri, en hann er eins og kunnugt
er í ameríkska sjóhernum og hefir komið bæði hingað til
Xands og eins til Engiands,
til ástleitnar við þýzku her-
mennina, leiddu þær út fyrii-
borgarhliðin og klipptu áf þeim
hárið. í Esbjerg neitaði prestur
að feraia stúlku af því að hún
hafði sézt í fylgd með þýzkum
hermanni, og í Álabcrg vora
margar stúlkur, sem höfðu lagt
lag sitt við setuliðið, teknar
fastar og því næst var hringt til
foreldra þeiira og eiginmanna
og þeim var sagt að sækja þær
á lögregustöðina.
Á einum stað höíðu Þjóðverj-
ar í hótunum út af því, að þeg-
ar hermennirnir vora að ganga
eftir þröngu stræti og syngja:
Frh. á 6. síðu.
Listamannaþingið og þátttaka þjóðarinnar í því.
Kærar þakkir til listamannanna og J. J.
É
G HYGG að síðar meir verði
fyrsta þing ísl. listamanna
talið einhver mjög merkur viðburð
ur í sögu þjóðarinnar á þessu ári.
Eg hygg, að sú stefna listamann-
anna, að hafa þing sitt ekki að
eins umræðufund þeirra sjálfra
heldur og að taka þjóðina alla
sem þátttakanda í því, hafi stór-
kostleg menningafáhrif,
MER FINNST, að þetta þinghald
listamannanna, listsýningar þeirra,
opinberir tónleikar þeirra, upp-
lestrar- og umræðukýöld þeirra í
fundasölunum og í útvarpinu sé
eina blysið, sem haiið hefur verið
á loft í íslenzku þjóðlífi nú um
langt skeið.
EG GET fnllvissað alla ísl.
listamenn um það, að nú strax eft-
ir fyrstu daga þings þeirra, finnst
íslenzku þjóðinni að hún eigi þá
—: og að henni beri að styðja þá
og hlúa að list þeirra. — í ríkari
mæli en nokkru rinni áöur.
bf FAGNA ÞVÍ, hvernig lista-
mernirnir hafa skipulagt þetta
þinghald sitt — og mér finnst að
einrr.itt svona hafi þeir átt að
skipuleggja það og ekki öðruvísi.
Eg úyrði, að eftir að þjóðin hefir
hluscað á raeður þeirra Guðmund-
ur G. Hagalín, Tómasar Guð-
►mundssonar, Halldórs Kiljan Lax-
ness og Kristmanns Guðmxmds-
sonar í útvarpið, þá skilur hún þá
og start þeirra mikíu betur. Sam-
hlutverki þeirra, vex mjög.
OG ÞAÐ var efnmitt þetta, sem
við þurftum að skilja. Hvenær
hafa íslenzkir listamenn talað
þannig við okkur? Aldrei! — Þeir
hafa aðeins skammað okkur og'
hæðst að okkur fyrir skilnings-
leysi, en aldrei tekið okkur á kné
sér og talað við okkur í einlægni
um málið. Þetta verður báðum til
aukins þroska og skilnings. Það
er ég sannfærður um.
EG ÞAKKA listamönnunum
af öllu hjarta. Og þegar Hannes
á horninu færir þeim þakkir, þá
gerir hann það fyrir hönd þúsunda
manna — alveg eins og þegar
hann skammar einhvern fyrir eitt
hvað, þá gcrir hann það líka fyrir
hönd mjög margra.
OG SVO VIE EG EÍKA þakka
þakka Jónasi Jónssyni. Hann á
ekki lítinn þátt í þessu lista-
mannaþingi. Hann hefir skapaff
samtök listamannanna, hann hefir
líkast til meira en nokkur maðux*
annar ýtt þessu ölíu af stað. Þið
haldið ef til vill að ég meini þetta
ekki, en þar skjátlast yklcur. Eg
álít að við stöndum í þakklætis-
skuld við J. J. fyrir að hafa
skammast við listamennina þangað
íil þeir risu á fætur, hristu af sér
bókarykið, þvoðu af sér litablett-
ina, gripu lúðurinn og blésu til
orrustu. Annað mál er það, að
“ Jónas sjálfur kann að líta svo á,
| að það aem hckt harui varast venra
úð hennar með starfi listamann-
atmn, Btrití þeirra og 61* þatrrm varfl þó aC kem» ýttc hafio. '