Alþýðublaðið - 28.11.1942, Blaðsíða 4
ALPYPUBLAOIÐ
Laugardagur 28. nóvember l942
j^lþ^dubiadid
Úteeíandi; AlþýðnflolLknriniL.
Rltetjórl; Stefáu Pjeiurssou.
Htstlórmog afgreiðsla í Alr
þýðuhlSÉmu við tlverfisgötu.
Sínctar ritstjérusr: 4901 og
4002.
Sfeoar afgreiðslu: 4900 og
4608.
Verð 1 lausasölu 30 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h.f.
-mi-r
Stjénamji^DBli 09
kðsntaistar.
VIÐRÆÐUR fara nú dag-
lega fram milli flokk-
anna í átta manna nefndinni
svokölluðu um myndun nýrrar
síjórnar, og þótt ekkert hafi
enn verið látið uppi um árang-
urinn af þeim, ætti í öllu falli
að mega gera ráð fyrir því, að
afstaða flokkanna til stjórnar-
myndunarinnar færi að skýr-
ast, með því að þrír þeirra hafa
nú þegar lagt fram ákveðinn
umræðugrundvöll, og gert
heyrinkunnugt, hvað þeir telja
að væntanleg stjórn verði að
gera til þess að ráða fram úr
vandamálunum.
Að sjálfsögðu snúast tillög-
ur allra þessara þriggja flokka
— Alþýðuflokksins, Kommún-
istaflokksins og Framsóknar-
flokksins, fyrst og fremst um
þær ráðstafanir, sem gera
þurfi til þess að stöðva dýrtíð-
arflóðið og afstýra yfirvofandi
hinxni af þess völdum. Og við
fljótlegt yfirlit virðist ekki
greina svo ýkja mikið á um
þær, að neinn óvinnandi veg-
ur ætti að vera, að finna sam-
eiginlegan grundvöll til að
standa á, fyrir þá þrjá að
minnsta kosti, í þessum málum,
ef af fullkomnum heilindum er
unnið. Og ætla mætti, að þeir
flokkar, sem telja sig fulltrúa
liinna vinnandi stétta í land-
inu, álitu það nokkurs virði, ef
einhver von yrði eygð til þess,
að síöðva verðbólguna áður en
hún hefir gert að engu þær
kjarabætur, sem hið vinnandi
fólk hefir fengið í seinni tíð,
þaimig, að þeir létu s?
lag x því skyni ekki stranda á
neinum smámunum eða auka-
atriðum.
f.v;; . , ‘ •' ' il ' ■'
En eínmítt af því, að svo lít-
111 ágreiningur virðist vera, að
minnsta kosti milli Alþýðu-
flokksins, Kommúnistaflokks-
ins og Framsóknarflokksins,
um það, hvað gera þurfi til
þess, að stöðva dýrtíðarflóðið
— tillögur Kommúnistaflokks-
ins og Frámsóknarflokksins í
því efni virðast í öllum veru-
legum atriðum vera sniðnar
eftir þeim dýrtíðartillögum,
sem Alþýðu flokkur inn lagði
fram fyrir kosningarnar í okt.
og endurtók á hinu nýafstaðna
flokksþingi — þá vekur það
nckkra undrun, að Kommún-
istaflokkurinn setur í tillögum
þ^im, sem hann hefir birt, fram
. ft.il, rði fyrir þátttöku af sinni
hálfu \ stjórnarmyndun, sem
eru. 1 sn dýrtíðarmálanna al-
vég c iðkomandi, og ótrúlegt
er að hann álíti til þess fallin,
að greiða fyrir nauðsynlegu
samkomulagi um þau.
Hér skal aðeins bent á tvennt
f skilyröum Kómmúnistaflokks-
ins:
Annað er það, að „ríkisstjórn
in gefi út samúðaryfirlýsingu
með Bandamönnum og stuðli að
▼irkri aðstoð íslendinga við
landvamir íslands í samvinnu
▼ið feemaðaxyfirvöldin.." Hitt er.
að „voi íi ágreiningur, eem leiði
tii samviruiuslita skuldhindi rík-
isstjórnin sig >til að leggja málin
undír dóm þjóðarinnar með því
að rjúfa þing og ganga til nýrra
kosninga."
Það mun ekki þykja líklegt,
að Kommúnistaflokknum sé
mikil alvara með að ganga til
stjómarmyndunar með öðrum
flokl:um og ‘greiða fyrir knýj-
andi nauðsynlegum ráðstöfunum
til iþess að stöðva verðbólguna
og tryggja þær kjarabætur, sem
verkalýðurinn hefir fengið, ef
hann ætlar að haldá fast við
slík skilyrði. Því þó að það sé
vitað mál, að yfirgnæfandi
meirihluti íslenzku þjóðarinnar
sé hiklaust fylgjandi málstað
bandamanna í styrjöldinni og
vilji mikið á sig leggja fyrir sig-
ur þeirra, munu fáir íslendingar
skilja, hvað unnið væri við yfir-
lýsingu slíka og þá, sem komm-
únistar heimta, af hálfu okkar,
vopnlausrar þjóðar, annað en
það, að við hefðum gefið Þjóð-
verjum ágætt tilefni til þess að
líta á okkur sem raunverulegan
stríðsaðila, með því að afsala
okkur á isvo fávíslegan og til-
gangslausan hátt því ævarandi
hlutleysi, sem við höfum yfir
lýst. fslenzka þjóðin mun eiga
erfitt með iað skilja, að nokkra
nauðsyn beri til þess. að vænt-
anleg ríkisstjórn geri þannig
beinlinis leik að því, að kalla
yfir okkur hinar banvænu flug-
vélasprengjur þýzka nazismans,
og má furðulegt teljast, ef Kom-
múnistaflokkurinn væntir sér
framdráttar af svo fáváslegum
tillögum.
Hitt skilyrðið er að vísu allt
annars eðlís. En engu að síður
er ótrúlegt, að forystumöimum
kommúnista detti í hug, að
nokkurt samkomulag geti náðst
um stjórnaxmyradun á slíkum
grundvelli. Því að ef eimun
flokkí er þannig sett sjálfdæmi
um það, hvenser þing skuli rof ið
og stofnað til nýrra kosrrínga,
þá er þar með um Ieið beinlínis
kallað á uppsteit og samvinnu-
slit, jáfnvel algerlega tifefnis-
laus samvinnuslit í stjóroinni,
hvenær, sem einhverjum stjórn-
arflokknum skylidi þóknast að
vilja freista gæfunnar í nýjum
kosniingum og hrinda þjóðinni
út í nýjan kosnihgabardaga.
Upp á svo grunsamleg skilyrðx
semja engir flokkar um stjórn-
armyndun, enda lítils að vænta
af þeirri stjórn sem þanxrig væri
til stofhað.
Þess er því fastlega að vænta,
að Kommúnistaflbkkurmn’ end-
urskoði skilyrði sín, að minnsta
kosti í þeim tveimur atriðum,
sem hér hafa verið nefnd. Að
öðrum kosti rrrunu menn eiga
erfitt með að trua því, að hon-
um sé nokkur alvara með það,
að taka þátt £ stjórn fandsins og
standa að lausn varadamálanna..
MreiöSBm — íiressam.
Fliót algroiósla.
Sæywffl. SeRðnm.
Þing Alpýðusambandsins krafðist pess
að Þjóðleikhúsið iyrði nú fullgert.
Alyktun um það var samþykkt i einu
AÞINGI Alþýðusambands íslands var eftirfarandi til-
. laga borin upp;
„17. Þing Alþýðusanibands íslands skora'r mjög ákveðið
á ríkisstjórn og svokallaða „Þjóðleikhússnefnd“,.að þessir
aðilar beiti sér nú þegar fyrir því, að hinn erlendi her í
landinu rými stax þjóðleikhússbygginguna við Hverfisgötu
og hafizt verSi samstundis handa um að fullgera húsið til
þeirra nota, sem upprunalega var ætlað, þjóðleikhús. ís-
lendinga.“
gerlega útilokað, að leiklistin
geti orðið eign alþýðunnar í
lándinu, t. d. vegna þröngra
húsakynna og lítils áhorfenda-
rýmis. Verður því aðgangseyrir
að leikhúsinu hér í bæ of hár
til þess að almenningur geti
veitt sér að sækja það.
Þá er síðasta og veigamesta
atriði þessa máls það, að ef at-
vinna rénar í landinu, þá er
nauðsynin brýn að eitthvert
verkefni sé fyrir höndum fyrir
verkalýð þessa lands og þessa
bæjar. Þjóðleikhúsið myndi
skapa mikla atvinnu og er því
þegar af þeirri ástæðu sjálfsagt
að ýtt sé við málinu á allsherj-
arþingi íslenzks verkalýðs. Það
er og staðreynd, að þar sem al-
þýðan í löndunum hefir átt
frjálisast líf og bezt lífsskilyrði,
þar hefir menningin komizt á
hæst stig og alþýðan sjálf tekið
HILO
tawlUHm t*N< *■: ««<a*»rcv*
I
Fræðslumálanefnd þingsns
mælti einróma með tillögunni,
og var hún samþykkt í einu
hljóði. Tiilögumaðurimi, Gunn-
ar Stefánsson, lét fylgja tillög-
unni greinargerð, og birtist hún
hér með:
Ég þykist vita, að það geti
orkað tvímælis, hvort tillaga
sem slík, er ég ber hér fram
fyrir milligöngu fræðslumála-
nefndar, eigi erindi á þing, sem
alþýðan á íslandi heldur með
sér á alvörutímum, og annað
virðist nærtækara um að ræða
en listrænar lystisemdir. — En
skrifað stendur, að maðurinn
lifi ekki á brauði einsömlu, og
að minni hyggju er vegsauki
meiri fyrir íslenzka alþýðu að
berjast fyrir bættum menning-
arskilyrðum sjálfri sér til handa
heldur en að berja vísiíingri
hægri handar í vinstri lófann og
rista þrautreyndum forystu-
mönnum alþýðunnar níð, mönn-
um, sem oft á tíðum hafa orðið
fyrir aðkasti mikíu vegna starfa
sinna í þágu hinna vinnandi
stétta til sjávar og sveita.
Engum mun blandast hugur
um, aö hætta mikil vofir nú yf-
ir þessari þjóð, ekki síður á
sviði menningar- en þjóðfélags-
mála. Meginstoð lítillar þjóðar
til þess að halda ,sér á lífi sem
sérstakri þjóð hlýtur að verða
tunga þjóðarinnar, sjálfstæð,
saniraemd tunga. Goethe sagði:
,,1-Ivað er þjóð án tungu sinnar
og hvað er tunga án leikhúsa,
sem túlka hana rétt?“ Um rétt-
mæti þessara orða spekingsins
verður ekki deilt. Þau hljóta að
verða sígild og ekki hvað sízt
eiga þau nú við hér, þegar er-
lendar þjóðir hafa fjölmenna
heri í landinu. Þjóðverjar t. d.
sáu, hér áður fyrr, sannleiks-
gildi þessara orða, því þeir, sem
hafa margar mállýzkur í landi
sínu, staðfestu eitt ríkismál, þ.
e. það mál, sem leikarar ríkis-
leikhússins þýzka túlkuðu frá
leiksviðinu í Berlín.
Þá er óþarfi að ræðá þá hlið
máls þessa, sem snýr að upp-
eldi íslenzkrar æsku. Æskunni
er núið um nasir samskiptin við
hið erlenda setulið. En það er
trúa mín, að slík samskipti eigi
m. a. rót sína að rekja til þess,
að æskan hefir í fá hús að
venda til að leita sér dægra-
styttingar. Yæri því stórt og
gott leikhús mjög stórt atrið’. í
baráttunni gegn lausung þeirri,
sem virSist fara vaxandi með
hinni íslenzku og þá sérstaklega
reykvíksku æsku.
Þá virðist og vera kcminn
. tími til að leiðrétt só hið hróp-
lega ranglæti, sem ríkt heíir af
hendi þess opinbera og hrein
svik við yfirlýsta . vilja alþing-
is (sbr. skemmtanaskattinn,
:em átti að rénna tii hússins og
| gerði það aldreit.
„Leiklistin verður að vera
eig ' ailrar þjóðarinnar,“ segir
Goethe enn fremur, „og ef hún
getur ekki orðið það, er þjóðin
andlega glötuð.“ — Með þeim
starfsskilyrðum, gem íslenzk
leiklist á nú yið að búa. er al-
virkan þátfc í menningarstarf-
imx. Þannig þarf þetta að verða
hér á landi og er að verða, en
til þess þarf menningin, listin,
að verða eign almennings, en
til þess að slíkt megi ske, þarf
alþýðan að eiga þess kost að
njóta listarinnar fyrir þær fjár-
hæðir, sem samrýmst geta
kaupgetu hennar.
Yfirstéttin íslenzka hefir
reynt að eigna sér listaverð-
mæti þjóðarinnar og hún ein
hefir átt þess kost að tileinka
sér menningu og listir, að því
leyti sem peninga hefir þurft .
til þess að höndla þær. Þetta
þarf að breytast. I öllum lönd-
um, þar sem verkalýðurirm hef-
ir fengið að njóta sín, hefir
hann íagt drýgstan skerfinn á
vogarskálar menningar- og-
Iístalífsins, og er óþarfi að nefna
dæmi, og því fyi'r, sem verka-.
lýðurinn hér á landi tekur for-
ystuna í sínar hendur í þessurrx:
málúm,. því betra.
Hjónaband.
í dag verða gefin saman í hjóna-
band í Vestmannaeyjum Frk.
Sofíía Zoponíasdóttir frá Akranesi ,
og Óskar Sigurðsson, verzlunar-
maður. Heimili ungu hjónanna i
verður Heimagötu 13.
D LÖÐIN ræða; nú varla um,
■*“* annað í stj ómmáladálkum
sínum en horfur á nýrri stjórn-
armyndun. Verður ekki sagt, að
þar ríki mikil bjprisýni;.
Morgunblaðið segir, svo; í for--
ystugrein í gær:
„Raddir heyrast í þá átt, bak vj®
tjplditii í: þingsöitinum, aS til séu-
þingmenn —. og þeir eigi fáir —•
sem hafa enga-. aðra ósk. heitart en,
þá, að ekki takist að mynda þing-
ræðis stjóm. — Þeirra von er, að
hrein upplausn skapist í þinginu
og að þjóðin verði neydd út í nýj-
ar kosningaar að vordi.
Vonandi eru þetta kviksögur ein
aí. En ef: til eru þingmenn með
þessu hugarfari, er nauðsynlegt að.
þjóðin fái að vita hverjir þeir eru,
svo að hún geti svift þá umboði til
þingsetu".
MorgunbL er, eins og menn
sjá, mjög ómilt og vægðarlaust
í garð þeirxa þingmanna, sem
kynnu að verða óþjálir í sam-
komulagsumleitunum, — vill
syipta þá þingsetuumboði.
Fyrr í greininni segir :
„Þegar um það er að ræða a3
mynda ríkisstjórn sem allir þing-
flokkar standa að er að sjálfsögðu
ætlast til að sú stjórn hafi ekki á
sér svip neins ákveðins stjórrimála-
flokks. Flokkarnir yrðu að léggja
sérmál sín á hilluna, en beina öll-
um kröftum að úrlausn þeirra
verkefna, sem yfir standandi al~
vöru- og hættutímar krefjast.
Af þessu leiðir það, að einstaka
flokkar mega ekki setja fram
flokkslitaðar kröfur, þegar ver’S
er að ræða um möguieika fyíir
allra fiokka stjórn, og xegja síð-
an: þessar kröfur eru skilyrði af
flokksina hálfu fyrir þátíriiku í
ríklsítjórn. — Verc' ekki gengið
a8 i > ::öfunum, þá erum vid ekki
pfe'wtórwro1' 'U ••
Flokkur, sem slíta afstöðu tek--
ur og kemur á þann hátt í veg fyr-
ir- myndun þjóðstjórnar, verður
um leið og hann gerir ráð fyrir, að :
ha-fa trygt sér stj órnarmyndun á
annan veg. — Hann má ekki:
gleyma skyldunni við: þingræðið-
Eö flokkur, sem hefis> ítök hjá:
þjóðinni og hefir þvi; talsverðan
styrkleika á þingi, bregst vissu-
lega skyldunni við jiingræðið, ef-
hann með aðgerðum sínum kemur
í veg fyrir, að þingræðisstjorn
verði mynduð. — IJánn er þá; vit-
andi vits að vinna það óþokka-
verk, að koma þiíigræðinu á kné.
Þessari aðferð, hafá einræðis-
flokkar annara lknda beitt, er þeir
hafa verið að knésetja þingræQiS11..
Mikið er nú skr-afað um þær
kröfur komruúnista, að íslenzk
ríkisstjórn gefi mjög ákveðnar
yfirlýsingar xxm afstöðu. sína til
stríðsaðilanraa.
Þjóðviljinn ræðir raiálið í gær:
„ . . . oss ber að gera heiminum
ljóst, að vér lítum á stríðið sem
tækifæri hinna sm.áu til að tryggja
tiiveru sina og sjálfstæði, vér eig-
um að gera heiminum ljóst, að
vér viljum eitthvað á oss leggja
txl að málstaður Bandamanna
sigri, því hann er vor málstaður.
Þetta hefir láðst tii þessa, því xfl-
in sem líta á stríðið sem stórfellt
tækifæri. til fjáröílunar, ráða Mr
lögum og lofum, g þessi öfl haf »
þegar leitt hættu ; n: þjóðina, sem
óvíst er hvort umíiúi > verður".
Það er dálítið gaman að ibera
þessi orð samrrt. við ummæli
þessa sama blaðs, Þjóðviljans,
fyrsta ár stríðsins. Þá var nú
eitthvað annað en að „málstaður
bandamanna væri vor málstað-
orr.“ En þá var félagi Stalin Mka
vinur Hifclers, — þótt sumir telji
það máske goðgá að minnast á
þá vináttu. Og hvað hét „knd-
vamaviiman“ bá?