Alþýðublaðið - 29.11.1942, Síða 4

ALPrPUBLAPlP
fUþijðnMadið
Útgefandl: AlþýSaflokkaríun.
Sltstjóri: Stefán Pjeíarssenu
RJtstJóm og afgrelðsla í Al-
þýðuhúsinu við Hverfísgötu.
Símar ritstjémar: 4901 og
4902.
Símar afgreiðslu: 4900 og
4906.
Verð í lausasölu 30 aura.
Alþýöuprentsmiðj an h.í.
finðmBndMr 6, Hagalfns
Rithöfunöurinn
qq uerk hans
Eadalok franska
íioíans í Tonlon.
FRANSKA ÞJÓÐIN er nú
búin að bergja þann bik-
ar í botn, sem að henni var
réttur aí óverðugum. forystu-
mönnum á þungbærustu stund-
inni, sem yfir ihana hefir komið.
í júní 1940 kaus hin gamla
hetja fyrri heimsstyrjaldarinn-
ar, Pétain marskálkur, heldur
að treysta hermamisæru Hitlers
óg. freista þess að kaupa þjóð
sinni írið af honum, en að halda
haráttunni áfram upp á von og
óvon við ihlið sinna fyrri banda-
manna, sem ekki datt í hug að
gefast uj>p, Ibótt lönd 'þeirra
væru hertekin hvert af öðru.
Frakkland eitt skarst úr leik,
svikið af nazistum og kommún-
istum og síðan selt í ihendur
fjandmönmmum. Aðeins litlum
hópi hugprúðra bardagamanna
tókst að forða sér úr landi og
halda baráttunni áfram undir
.forystu de Gaulle. Þar með var
þó í öllu íaili æru Frakklands
ibjargað, iþó að óverðugir for-
ystumenn heima fyrir sættu sig
við það ömurlega hlutskipti, að
gerast verkfæri sigurvegarans
■Ú1 þess að 'halda þjóð sinni í
fjötru'in.
Síöan eru bráðum liðin meira
en tvö og hálft ár og Pétain
marskálkur og menn hans búnir
«ð fá nokkra reynslu af her-
triidnnsæru Hitlers. En þó að
fransica þjóðin hafi allan þann
ifcímá orðið að búa við blóðuga
ógnarstjórn sigurvegarans, er
eins og leppstjórnin í Vichy
hafi lítið af því lært. Skref fyrir
skref hefir hún hopað til baka
fyrir kröfum hans og hótunum
og horft á hvernig fjötrarnir
híifa verið reyrðir fastar og
fastar að þjóð hennar. í Vichy
var öllu tekið með þögn, einnig
jþví, iþegar Hitler á dögunum
reif ; sjálfa vopnahléssamning-
ana, sjálft æruorð sitt, í tætlur
og lét hersveitir sínar ryðjast
inn í hinn óhemumda hluta
'Frakklaticis og leggja hana undir
sig.
Er. þó að mennirnir í Vichy
hafi þannig kropið að haka-
krossinum, er frönsku þjóðinni
nú bersýniiega nóg boðið. Þegar
Hitler sendi herskara sína suður
á Miðj arðarhaísströnd Frakk-
lands ilýstí hann ,því hiííðlega
yfjr, að hann myndi okki láta
ráöast á flotahöfnina í Toulon,
þar sem flest þau herskip
Frakka, ’sem eftir voru í heima-
höfnum, voru saman komin. En
einnig þetta æruorð hefir hann
nú brotið eins og öll hin fyrri.
Freistingin var of mikil til þess,
að ná franska flotanum á sitt
vaid og nola hann í sjóstríðinu
gegn Bretum, og Bandaríkja-
rnönnum. Á næturpeli lét hann
hermenn , .ína .'iæðast inn í Tou-
lon til iþess að leggja^ hald á
Iofann. En frönsku sjóliðamir
svömðu svikunum á eftirminni-
legan hátt. Það var að vísu ekki
tími til að koma herskipunum
undan og senda þau 'til Norður-
Afríku úr því, sem komið var.
En, þítð var hægt að gera báu 6-
Framkvæmdanefnd
listamannaþingsins hefir
gefið okkur, sem hér tölum að
þessu sinni, frjálsar hendur um
þaö, hverjum tökum hver og
einn okkar tekur það efni, sem
okkur hefir verið valið, en það
er margþætt og margslungíð,
og mun hver fara nokkuð sinar
leiðir. Og ef til vill gætir þá
hér í kvöld meiri fjölbreytni
en orðið hefði, ef bornar hefðu
verið upp fyrir okkur ákveðn-
ar spumingar og einhverjar
markalínur dregnar.
Páll Ólaifsson skáld kvaðst
yrkja sér til hugarhægðar, en
hvorki sér til lofs né frægðar.
Og ég segi ykkur það af full-
kominni hreinskilni, að þessu er
eins varið um mig og hið ágæta
alþýðuskáld, Pál Ölafsson: Hann
orti kvæði sín sér til hugarhægð
ar, og ég hefi hugsað og skrifað
sögur og skapað persónur og
lýst þeim og viðhorfum þehra
gagnvart tmönnunum, mannlíf-
inu og máttarvöldunum af því,
að ég hefi fundið hjá mér brýna
'þörf til iþessara starfa. Já, sú
þörf er svo brýn, að ég mundi
áreiðaniega skriía sögur og
lýsa iþar persónum, þó að ég
fengi engan til þess að gefa sög
umar út, enda hefi ég tekið eft
ir því, oft og mörgum sinnum,
að ef mér 'gefst ekki langtímum
saman tóm til að fást við sagna-
gerð, þá orsakar það hjá mér
óþol og jafnvel vanláðan.
Ég hygg, að þessi iþörf mín
haf i komið í Ijós áður en ég var
fær um nokkrar bóklegar iðkan
ir. Frá því að ég fyrst man eft-
ir, undi ég mér ekki mema öðru
hverju viS þá leika, sem félag-
ar innfnir undu sér við. Jafnvel
iþó að leikið væri að homum og
leggjum, kufungum og skeljum,
bátum og skútum, og búskapur
stundaður og sjösókn, fullnægði
þetta mér ekkL Leikurinn var
ekki nægilega ríkur af þeirri
tilbreytni og 'þeim blæbrigðum,
sem eru einkenni hins lifandi
lífs — og ekkert örlagaþrungið
við hann. Við vorum yfirieitt
gerendur í leiknum, og þolenda
gætti þar lítið, en þegar ég lék
mér einn, þá var ég einskonar,-
forsjón og þó um leið áhorfandi
margra persóna, sem ég tefldl
fram og síðan athugaði, persóna,
sem ég ímyndaði mér að lifðu-
sínu sjálfstæða lífi. Ég hygg,
að ég hafi tiltölulega fljótléga
tekið eftir og gert mér að við-
fangsefni — meira og minna vit
andi vits, samhengi orsaka og
afleiðinga —1 ekki aðeins í lífi
okkar bamanna, heldur eixmig
full orðna fólksins.
Það er öllum ljóst, að 'öemska
nmhverfi hvers eins veldur
miklu um mótun hans og þar
með líf hans og skapgerð. Og ó-
hætt mun að fuilyrða, eð alls
ekki verði samband rithöfundar
við rit hans skilið til nokkurr-
ar hlítar og ekki helöur viðhorf
ERINDI það, sem hér birt
ist með leyfi höfundar,
flutti Guðmundúr G. Haga-
lín í útvarpið á vegum lista-
mannaþingsins, sem nú er á
znda.
Erindið var flutt í útvarp-
ið síðastliðið sunnudags-
kvald.
hans og viðfangsefni, án þess
að menn kynnist að nokkru
þeim jarðvegi, sem hann er upp
úr vaxinn — o.g á þetta ef til
vill við mig í ríkara mæli en
ýmsa aðra, sem.nú skrifa skáld-
rit hér á íslandi..
Ættir mínar eru vestfirzkar
hændaættir, sem um langt skeið
bjuggu við góð efni og alhnikil
umsvif til 'lands og sjávar, og í
LfOkinhömrum í Arnarfirði, þar
sem ioreldrar mínir bjuggu
þangað til ég var 14 ára gamall,
var alltaf um og yfir 20 manns.
Sumt af Iþessu var gamalt fólk
og sérkennilegt.. Á heimilinu var
mikið til af bókum, og ekki að-
eins fóreldrar mínix, heldur
einnig vinnufólkið keypti bæk-
ur, og sögur voru. lesnar upp-
hátt pg rimur kveðnar, iþegar
hver <og eipn sat við sína vihnu:
á vetrarkvoldum.. Sumt af. fólk-
inu .kunni mikið af: kvæðum og,
vísum, en ení|jnn féikkst við
skáldskap eða ritstörf. Ýmsir
kunnu vel að segja sögur, og
ein. kona hafði tii að bera frá-
bært. minni og sérstæða frá.-
sagnargáfu. Sögur voru sagðar
af fólki, sem lifað hafði. þama
í sveitunum — og sögux. úr at-
hafnalífinu voru sagðar svo: að
segja daglfega. Þá voru og sagð-
ar þjóðsögur alls konar. I sam-
ræmi við anda þessa tíma, lét
fólkið yfirleitt þannig sem það
'tryði alls ekki á hinar huldu:
verur þjóðsagnanna,. en íí raun
og veru var þjóðtrúin hjá
flestu. af hinu eldra fólki hlóð
af þess 'blSJii. Mann trúðu ©g;
atbuxðum íslendingasagna og
véfengdu alls ekki, að þær
persónur, sem iþar er frá sagt,
hefða 'lifáð. Q.g um perscmur
rímna og sagna var rætt af á-
huga, eins og líka um torskilið
mál og kennijagar. Menn gátu
brifizt svo af sögunum að undr-
«m isætti, Eiifct siirn var sauða-
maður föður imíns að lesa upp-
hátt um vopnavi-ðskipti Hann
kreppti þá hnefann, beit á jaxl
og mælti af móði:
—• Þarma hefði ég áfct að vera
koininn með sfcóru öxina hans
Gísla!
Á slfcáldsögtir var ‘lagður dá-
litið misj ifn mælikvarði, eftir
þvi hvort þær voru erlendar
eða innlendar. Hinar erlendu
voru flestar reyfarar, og þær
höfðu ýfirteitt á sér svo fram-
andliegan blæ, að sú lcrafa var
Guðmundur G. Hagalín.
ekki til þeirra gerð, að þær
væru sennilegar. Þær voru svo
metnar eftir því, hvort þær
þóttu fallegar, eins og það var
kallað, eða ekíti. Öðru máli var
var að gegn a um þær innlendu,
Á þær var lagður mælikvarði
sennileikans og einnig þeirra
siðferðis- og drengskaparhug
mynda, sem hve og einn hafði
í iheiðri. Um sumar af persón-
unum í íslenzkum skáldsögum
var rætt eins oig þær hefðu
raunverulega lifað og sitarfað,
og áttí 'þetta einkutn við persón-
umar í stigum þeirra Jóns
Thoroddsens og Guðmundar
Magnússonar:
Heimilisguðrækni var á
'gamla vísu, og yfirleitt voru
ekki dregndir í efa hinir sann-
lútersku Iærdómar þeárra tíma.
Guð og Satan voru báðir raun-
verulfeg máttarvöld, og fylgdi
Sunnudagur 29. uóvember 1942U.
þeim mikið lið og voldugt,'.
hvorum fyrir sig, en þó ekki,
sízt hinum vonda höfðingja.
Og Ehinum var vandgert til.
hæfis.
Mér iþótti þegar gaman að.
kvæðum, og tiltölulega snemma .
mun ég hafa byTjað að böggla.
saman. visum. Én ekki fann ég !
hjá mér verulega þörf til þess,
og þau kvæði, sem ég lærði af
sjálfsdáðum, voru einkum þau,
sem f jölluðu um menn, sem lif-
að höfðu, og atburði, sem höfðu.
gerzt. Ég, lærði fleiri kvæði
eftir Grím Thomsen en nokkurt
annað skálctj Ég hafjði mjög
gaman af frásögnum heimilis-.
fólksin's af raunveralegum at-
burðum, og sjálfu athafnalífinu.
fylgdi ég með áhuga og ánægju.
Áf þjóðsögum var ég fíknastur
'í isögur um galdramenn, dr.a.uga
og sjóskrýmsli, og mim ég fijót;
lega hafa fundið í feiknum
þeirra skyldleiika við hrikaleik
vestfirzkrar náttúru. Af ís-
lendingasögum hafði ég mikið
yndi, o.g af skáldsögumhn.rði:
ég strax mestar mætur á iþeím,.
sem hafa raunveralegt. gildi.
Ég hafði ekki hu^mynd ; um.
neinar listreglur, en ég fanm
að reifarinn skildi ekkert eftir-
að lestri loknum, en sögur góð-
slcálda voru eins og endurnæx—
inig, vöktu margvísleggr tilfinn
ingar og hugsanir. Þannig
gerði ég ósjálfrátt upp- á milli;
sagna eins og Mannamunar og
Manns og konu og ;Hins, óitta-
tega ^eyndiardcjms og t: dfc
Davíðs skyggna eftlr Jónas Lie.
En þau skáldrit, sem áreiðan-
lega 'hrifu mig mest af öllu þ\n,
er ég las í æsku. voru Uppd: við
fossa eftir Þor.gils gjailanda og
Á guðs vegum oftir Björnstjerne-
Björnson, og ekkiÁþvhnoklc
ur vafi, að náið samband var á
milli þessarar zniklu ihrifningaj.^
og hugs&na minna um máttar-
vöMin og viðhörf mannanna
Frh. á 6, síðu.
nýt fyrir eiðrofann og kúgarann.
Og ácur en hinir þýzku her-
menn (höíðu haft tíma til þess
aíS kcmast til hafnarinn :r, lágu
öll. hin miklu herskipabákn. á
sjávarfeotni. Áhainirnar höfðú
sökkt þeim til þess að þau féllu
ekki í hendur óvin; .rins.
Þessi hrikalegu endalok
íranska íflotans í Toulon, sem
kostuða marg i af sj' '^ðsforingj-
unum og hihum óbreyttu sjólið-
’tm lífið, munu lengi /erða uppi
sem örþrifaráð og feetjudáð svik-
in.na.r ög þrautpíudrar'' þjó!ðar,
"! • ■ =■.,.. :..V|, iUi'iVí:
En það r. » mikið vera, ef þau
eiga ' vl:i einnig eftir eð 'hafa
ör1 agarík áhrif á afstöðu f rönsku
þjóð: rim.ar í þ ;ssu stríði. Hing-
að til hefir húu staðið skipt og
klofin m' 'T' mannanna í Vichy
og ihinna &r. íðaiidi Frakka undir
forystu de Gaulle í úttegðlani.
En hetjiidáðin í Toulon á eklcert
skýlt við 'þami anda, sem ráðið
hefir í Vicby. H'JÍn er þrátt fyrir
það, þótt ifloíar, . m væri sökkt,
■heróp til f rönsku: fejóðasrinnar
um að brjófc af sór hfc -dna Qg
•iiefja bsrlitnna á’ný,' * ;■■■
RlR, stjórnmálaflokkarmr,
Alþýðuflokkurinn og
Kommúnis taflokkurinn hafa
birt stefnuskrár sínar i sam-
bandi * við stjórnarmyndun.
S.j álfstæðisflokkurinn hefii' :
hinsvegar eliki birt neina slíka
skrá.
Morgunblaðið segir um þetta
i gær:
„Einhver kynni e. t. v. að sakna
þess, að Sjálfsíæðisflokkurinn;
skuli ekki hafa farið að eins og
hinir flokkarnir og birt sina stefau,
skrá í sambandi við viðræðurnar
um stjómarmyndun. Þessu er því
til að s,7ara, að Sjálfstæðiaflokkur-'
inn lítur svo á, að í þessum við-
rieðum eigi eitt — og aðeirts eitt
sjónarmið að ráða, sem sé það,
V ill Sj álfstæðisflokkurinn rnik-
lð til vinna að samstjórn tak-
ist. Þarua stendur skýrt, að
! hann sé reiðubúinn til að leggja
öll ágreiningsmál í hilluna.
*
Fyrir nokkru var auglýst, að
amerúsfeir hermenn ætluðu að
efna t-il skemmtisamkomu til á-
góða fýrir barnasjúkrahús, sem
reisa á, á vegum Kvenfélags-
ins „Hringsins“. Þetta hefir vak
ið nokkrar deilur og skulu hér
birtir kaflar úr grein Vísis um
þe-íta mál í gær.
„Þjóðviljinn rseðst hatramlega á
kvenfélagið liringinn í leiðax’a sín-
um í gær, og ber íorstöðukoaum
íélagsins á brýn margskonar sakir,
hvort finnanlegur sé gi’undvöllur 1 í sambandi við skemmtun, sem út-
til úrlausnar dýrtíðarmálanna-, sem
allir flokkar geii staðið að, Þetta
er höíuðverkefnið, sem úríausnar
bíður og enga bið þolit. Ofurþnngi
dýrtíðarinnar er þegar farinn að
koma atvinnuvegunum á kné.
Hver framleiðslugreinin af ann-
ari er áð stöövast, Atvinnuleysi og
eymd. blnsir við, ef ek.kert verður
aðgert.
S; fstæðisftekkurinn hefir ekki
viljað vera með í þessum leik.
Hann lítur- svo á, að brýn nauð-
syn sé á einlægu stamstaríi allra
flo. ka, til þess að virxna bug á
dýrtíðiiuii og þoka henni niður.
Hann er reiðubúinn til þess, að
leggja é hilluna öll þau mál, sem
flokkaágreiningur er um, til þess
að koma á 'samvinnu. En vitan-
lega ætlasl Sj áifstæðisflokkurinn
til þess, að aðrir ílokkar geri slíkt
hið sarm
Eftir þef».p /«•oríium að dætn.ar
lendir menn setluou að halda fyrir
bæjqjrbúa, til fjársöínunar fyrir
barnasjúkrahús, sem félagið hefir
ákVeðið að reisa. Skal ekkí frekar
út í urnmæii biaðsirxs farið, en
vissulega eru ,þau í allan máta ó-
makleg og til vansæntdar þeim, er
farið hafa höndum um.
Hér á landi hat'a að undanförnu
dvaliö nokkrir ágætir listamenn,
:;em eru í brezka 'ughernum. Hafa
þeir haldið skemmtanir fyrir fé-
laga sína, sungið, sýnt listdans og
sérstaklega snjali ,,bú talari“ hef-
ir þar einnig látið ;l sín heyra
Þessum rnönnum var kurmug- um
að íslenzk böm ha > ekki nr. eð
öllu farið varhluti af ógnuxn ó-
friðarins, og þöít þ ir ætluðu að
r.afa hér aðei.xs stutta viðdvöl,
hugkvæmdl'"': þeim að gefa bæj-
arbúum k' é að sjá list þeirra,
y‘ífc .4u6.'eítkt.' ■’•'(