Alþýðublaðið - 03.12.1942, Síða 5

AMEtttmWW
Fiuntsdagur 2. dcsember ÍMÍ
FYRST vorður maður að
virða landið fyrir sér. Það
er I raun og veru þrjú lönd með
nafnina Peru. Talið frá vestri
til austurs eru þau hin mjóa
ræma meðfram Kyrrahafs-
ströndinni, síðan hin geysilega
heðja Andesfjallanna og loks
Amazon-láglendið hins vegnr.
Til samans er stærð þeirra tvö-
fíjld stærð Þýzkalands fyrir
stríð.
Á strandræmunni er höfuð-
borgin, Lima, og aðrar borgir
sem. vaxa óðfluga í þverdölun-
um. Sé flogið yfir strandlengj-
unni, sést enginn vegur, hús né
önnur merki mannabústaða svo
hundruðum mílna skiftir, ekk-
ert nema auðnin tóm. Það er
eins og að ifljúga yíir ferlegan,
ryðlitaðan mána.
Bílvegurinn frá Lima upp í
Andesfjöllin — „upp hæðina“,
eins og Perubúar kalla það —
fær hárin til þess að rísa á höfði
manns. Þessi asfaltræma liggur
uip jarðgöng og gjár í feikna
miklum klettum með óendan-
legum litbrigðum, liggur frá
:Sjávarmáli upp í 16000 feta hæð
á 85 mílna löngum vegi. Ef mað
íxr stígur út úr bifreiðinni og
reynir að ganga, slær roða fyrir
augtm og maður fær hljóm fyr-
ir eyrun, af hinni skyndilegu
árás loftslagsins í þessari hæð.
Það eru undarlegar andstæð-
iít í Peru. Það tekur aðeins
tvaér og hálfa klukkustund að
íara þessa 85 mílna vegalengd
upp eftir fjallinu. En frá Lima
til Iquitos við Amazon, um 650
mílur, er tveggja vikna ferð,
nema flugleiðin sé farin, í Linaa
er að sjá Torre Tagle höllina,
dásamlegt minnismerki um
hina íullkomnustu spönsku
byggingarlyst 17. aldarinnar.
Við Cérro de Pasco námurnar
eru koparvinnsluvélar, sem eru
með jafn miklu nútímasniði og
rafmagnskæliskápur. San Mar-
eos háskóliim, sem var stofnað-
ur 1551, 85 árum á undan.
Harvardháskólanum, er hom-
steinninn undir hinni andlegu
siðfágun S v ð ur-Ameríku-
manioa. En þrátt fyrir þetta eru
Gasheraaður.
$
Bandamenn hafa alltaf óttazt þið, að ef Þjóðverjar biðu stóra ósigra í styrjöldinni gæti farið S
svo, að þeir gripu til gashernaðar. Þeir telja það því tryggara, að vera við öllu búnir. Hér S
sjást ameríkskir hermenn vera að æfa sig með nýtt tæki, sem notað er til að spú eiturgasi. )
Pern, laid linaa mikln anðstæðna.
GREININ, sem fer hér á
eftir, er tekin upp úr
hinni þekktu bók John Gunt-
hers, ,Jnside Latin America“
og lýsir landinu Peru, sem
liggur við vesturstrimd Suð-
ur-Ameríku, milli Equador
og Chile.
dagana fyrir sjálfa sig. Oft fá
þeir engin laun. Þeir eru lík-
lega um 4Vá milljón að tölu,
um tveir þriðju hlutar allra í-
búanna.
Ef spurt er, hvemig ráðið
verði fram úr Indíána-vanda-
málinu, hrista menn höfuðið.
Lima
enn Indíánar í fjöllunum, \ Yfirstéttarmennirnir í
þriggja daga flugíerS frá New segja, að fyrr eða síðar murn
York, sem búa við svo einangr-
uð og fnimsíæð slilyroi, að
myrkustu staðir Afríku virðast
borgir í samanburði við þau.
Ein af sorgarsögum P’eru er
í sambandi við Indíánana. Fyr-
ir spanska hernámið árið 1533
áttu Inkarnir eftirtektaiverða
menningu. Þeir vom ágætir
byggingarmeistarar og verk-
fræðingar, iðnaðarmenn á sviði
leirkeraserðar, vefjariðnaðar
®g gullsmíði. Þeir voru snilling-
ar í jarðyrkju og félagsleg
akipulagning þeirra var á /háu
stigi. Skortur var ekki til.
JNlú eiga kirkjan eða ríkir
landeigendur um tvo þriðju
hluta landsins. Indíánamir, fá-
kunnandi daglaunamenn, vinna
þrjá til fimm daga í viku hverri
fyrir búsbónda sinn, en Iima
Indíánarnir — sem þeir fyrir-
líta meira en dýr — gleypa
þá. Innlimun Indíánanna» sem
heild í þjóðfélagið er ómöguleg
í bráð. En ef hægt væri að bæta
afkomumöguleika þeirra, svo
nokkrar tekjur rynnu í þeirra
vasa, gæti „lausnin" verið í
nánd.
Peru hefir um langan tíma
verið stjómað af forseta, sem
studdur er af hemum, kirkj-
unni og hinum voldugu land-
eigendum. Sumir forsetar hafa
verið einræðisherrar, studdir
hervaldi. En svo er ekki um nú-
verandi forseta, dr. Manuel
Praöo. Hann er verkfræðingur
að menntun. Þessi háttprúði,
blíðmálgi maður, um 55 ára
gamall, kenndi við vísindadeild
San Marcos báskólans og eyddi

Eflir kröfu tollatjórans i Reykjav k og að undangengn-
nm úrskui’öi Terða lögtök látia fiam fara, á koatuað gjald-
enda er ábyrgð rlkissjóðc, að át.ta tíögnra liðnu'm frá birt-
ingu þessarar auglýsingar, fyrir eftirtöldum gjöldum : Tökju-
og «4 narskatti, striðsgróðaskatti, fasteignaskatti, leatagjaldi,
Iffeyrs.'sjóðsg'aldi og námsbókagjaldi, sem féliu í gialddaga
á mamtalsþingi 1942, gjöldW til kirk.ju, sóknar og káskóla,
féllu í gjalddaga 31. desbr. 1941 og 31. marz 1942,
k’rkjugaivigjí'ldi. aem féii í gjalddaga 15. júlí 1942, vita-
gjaldi **g kemmtanasi atfci. fyrir árið 1942, svo og áfóllnum
akipulagigjöiálaf nýbyggingum og útflutningsgjöldum.
lúögmaðurinn í Reykjavik, 27. nóv. 1942.
B]5rn Þórðarwa.
nokkmm árum sem forstöðu-
maður fyrir Allsherjar-vara-
bankaimm í Pem. Þrátt fyrir
það, að hann er athugull og gæt
inn að eðlisfari, er hann eyðslu-
seggur sem forseti. Hann varð
að hæklca fjárhagsáætlunina til
þess að greiða hernum (sem
hann verður að vera inn undir
hjá) og stofna ný embætti, til
þess að embættaþjónustan geti
starfað.
Dr Prado er frjálslyndur og
hefir leitazt við að auka félags-
legar umbætur. Pem hefir þeg-
ar fullkomið tryggingakerfi. í
Lima er prýðilegt kerfi af al-
þýðumatstofum, þar sem hver
og einn getur iengið fullkomna
máltíð fyrir um fimm cent.
Hinn þríréttaði matseðill er
birtur í blöðunum daglega.
Grundvallarviðfangsefni. dr.
Prados er aö gera heppilegar
breytingar frá hernaðarlegu ein
ra^ði til lýðræðislegrar stjóm-
ar. Peru berst öflugt fyrir því
að verða lýðveldi. Þingfyrir-
kcmulagið cg lögin eru á flest-
an liátt góð á pappímum. En,
einc og annars staðar, finnst
stjórnmálamönnum nóg ,að
setja lögin. Verk dr. Prados er
því ekki auðvelt.
1 Pem er engin millistétt.
Þar em yfirmenn og verka-
menn. Fyrir þá síðarnefndu þýð
ir einn maður, Haya de la
Torre, framfarir, lausn úr á-
nauð, von. Eg sá hann þrisvar
sinnum, og í hvert skipti fannst
mér ég sjá eitthvert af mestu
mikílmennum Ameríku. Haya,
stofnandi Arianza Popular
Revolucionaria Arnerieana, til
styttingar kallað Apra, fer raun
verulega huldu höfði. Lögregl-
an veit þó vissulega,'hvar hann
er, en áræðir eklci að liandtaka
hann.
Haya, afkomandi eins af liðs-
foringjum Pizarros, er fæddur
árið j8Ö6. ífaðir hans var blaðá-
maðu.r, frændi hans prestur.
Hann ólst upo í fullkomnu, í-
haldssömu anclrúmslcfti. Hann
lamði frönslcu og þýzku, lék á
píanó, stundaði fjallgöngur og
í ók eftir því, að aí 40 syk ;r-
framleiðendum, sen. störfuðv: í
nágrenni hans, er hai \ var
barn, voru aðeins tveir eidr,
þegar hánn var tvítugur. Þefcta
var fyrsta lexía hans í afli stór-
fran; ieiðslunnar.
S.ðan heímsótti hann Cui.ec,
fyrrverandi höfuðborg Inkanna.
Hann sá hinar mikilfenglegu
rústii Indíánanna, sá einnig af-
feóme dur þeirra undirokaða,
hrjáoa og barða.
Éítir að hafa kynnt sér frjáls
géntínu, sneri Haya heim til
þess að stofna „Alþýðlegu há-
skólana" í Lima, þar sem stúd-
entar veittu ókeypis kennslu á
kvöldin, þeim, sem voru of fá-
tækir til þess að stunda reglu-
legt skólanám. Á tveimur árum
nutu 60 000 ungir menn kennslu
1 þessum stofnunum.
Arið 1922 hafði Leguía for-
seti í hyggju að tileinka Peru
kirkjunni. Haya, sem óttaðist
trúarlega harðstjórn, skipulagði
kröfugöngu gegn stjórninnl.
Leguía hætti við fyrirætlun
sína, en Haya víu: handtekinn og
rekinn úr landi.
Síðan var hann átta ór á
ferðalögum erlendis. Á þeim
tíma stundaði hann nám í Ox-
ford og hélt fyrirlestra í Banda-
ríkjunum. A leið til Panama
var hann handtekinn og íluttur
úr landi með fyrsta skipi. Svo
vildi til, að það fór til Bremea,
svo Haya komst til Þýzkalands,
peningalaus. Hann fékk vinnu
við að kenna spönsku í Berlín,
og var þar í þrjú ár. Að lokura
gerði stjórnarbylting í Peru
Haya mögulegt að snúa heim
aftur til þess að útbreiða APRA
kenningarnar, sem hann hafði
skapað í útlegðinni.
Haya sá frjálsa Peru í nú-
tíma veröld. Þar eð hann er rót-
táekur, var hann kallaður kom-
múnisti (sem hann er ekki). Ár-
ið 1931 var hann tilnefndur sem
forsetaefni og vann glæsilegan
sigur í kosningunum. En undir-
róðursstarfsemi og svik vöra-
uðu honurn að taka við störfum.
Næsta ár var hann handtekinn
aftur og haldið 14 mánuði £
fangelsi án þess, að mál hans
væri rannsakað. Jafnvel nú,
undir hinni mildu stjóm ?ra-
dos, eru þúsundir pólitískra
fanga og ef til vill þúsur.dir
annarra útlaga.
Á stefnuskrá APRA eru að-
allega þrjú atriði. 1 fyrsta lagi
lausn og menntun Indíánanna
og innlimun þeirra í þjóðfélag-
ið. I öðru lagi ameríksk sam-
vinna, náin vinátta við Banda-
ríkin og ef til vill sameining
hins latneska hluta Ameríku £
eitt ríki. í þriðja lagi félagsleg-
ar umbætur. Haya trúir á um-
bætur á jarðeignalöggjöf lands-
ins og hömlur á bæði innlent
og erlent fjármagn.
Frh. á 6. síðu.
Hver var síofnandi Bandaiags íslenzkra listamanna.
— Um rafmagnsveituna og rafmagnsverðið. — Um
stúdentablaðið og grein Gylfa dósents.
EG HEFl FENGIÐ nokkur bréf
tim listamaimaþingið og sýn-
. —r.

ir það meðai annars, að það hefir
vakið allmíkla athygli. Ég birti
affieins eitt af þessnm ’aréfum hér
á efiir.
„ÁNÆGSUR‘: skrifar: „Hver er
stofnandi Bandalags íslenzkxa
listamanna? Hvers vegna er ekk-
ert á hann mirmzt þessa tíagana?
Hann er þó merkur brautryðjandi.
Það hefir 4erið góður siður við
hátíðleg tækifæri ýmsra félags-
skapa að minnast brautryðjend-
arma. Hvers vegna gera listamenn-
irnir okkar það ekki? Listamanna-
þingið er stóimerkilegt þing í sögu
ísíands.“
„HVENÆR FÁUM VIÐ slíka
viku sem þessa aftur? Hún var al-
veg dásamleg. Það mætti nefna
hana hvítu vikuna eða björtu vik-
una andstætt við hina svokölluðu
„svörtu viku“ mannkynssögunnar.
Það var hræðilegur misskilningur
hjá mörgu fólki að haida, að þa ‘;
mretti ekki koma á rithöfunda-
kvöldin ' hár.Is ólanum. AugIýsiV!'íin
var ekki nógu skýr viðvíkjansd al-
menningi. II: > það er aú ’ >.3 þaö
sem b jið er. Eg þakka CUum lista-
nönnimui ’ af heilum nug fyxir
„björtu viht og óska þeim gæfu
og gengis á þe. ra storm,. sömu lífs-
leið.“
JÓN LEIIdá var stofnandi Banda
laga íslenzkra listamanna og þing-
ið minntiit hans og send* honum
kveSjnr sínar.
RAFMAGNSNOTANDI skrifnr:
^rn^ajh^jkplé.iín í Cprdoba í Aí-.^ 'lFJ'1?! f dögum |||
umtalsefni í dálkum þínum, Hann-
es minn, ósamkomulag óg vamt-
ræðaástand, sem ríkjandi er í Raf-
magnsveitunni. Enda þótt mér sé
að nokkru kunnugt um það mál
frá góðum heimildum, mun ég
ekld fjölyrða um það að sinni,
enda virðist svo sem stjórnarvöld
bæjarins ættu að sjá sórna sinn f
að kippa slíkum málum í lag sam-
stundis eða réttara sagt fyrir-
byggja með vakandi og góðri
stjórn að til slíks komi.“
„S BÍÖöUNUM var talað um
fyrir nolckru að fyrir bæjarstjórn-
inni lægju tillögur frá raimagns-
stjóra um ail ríflega hækkun á raf-
magnstöxtum og var í því sam-
bandi talað um, að rafmagnstaxt-
ar hafi ekki breytzt síðan árið
1939, en hér fyrir framan mig
liggur plagg, sem heitir Gjaldskra
Ráfmagnsveitu Reykjavíkur sarnþ.
í bæjarstjóm 7. nóv. 1940. Sú
gjaldskrá mun hafa fært Raf-
magnsveiíunni töluvert hagkvæm-
ar breytir gar írá fyrri gjaldskrá,
en taxtarnir eru og hafa verið svo
margir og margbrotnir, að ekkí er
auðvelt að sjá hve miklu hækkun
sú nam í % frá fyrri gjaldskrá."
1 „E? SÚ STÓRFELUDA auknfrs
á notkun rafmagns.Iangt fram úr
5 sem nokkum Iiafði dreymt
urn (þ. e. notkun set.uliðsins á raf-
Kf, gni) hélt maður í einfeldni
eíruii að myndi nægja til að vega
á móti dýrtíðinni svo ekki þyrfti
að koma til nýrra hækkana á raf-
magni. Nú langar jníg til að benda
því til ráðönia’maa bíejarins, h’""Á
JPVH." é 6. if&íri: 111