Alþýðublaðið - 08.12.1942, Blaðsíða 5

Svi®j)®dagE.r 8. desemibe'r 1942.
ALÞYÐUBLAÐIÐ
8
taHK
ið nýja Tyrkland.
EnriílFARAJSTDI grein
»m stoínun tyrkneska
lýðveldisies ©g manninn, sem
liti mestan þátt í stofnun
þess, Mustafa Kemal. sem
seinna varð iorseti þess, er
eítir Sir Perey Loraine og
var Mn flutt í útvarp á
fjórðu ártíS Kernal Ataturk.
A D morgni þess 10. nóveroi-
ber 1838 dó Kemal Ata-
iruxk, stofniðindd og forseti tyrk-
neska lýðveldisins. Við and'ját
baris fhvarf af sjónarsviðinu
eimi af merkustu mönnum
vorra tíima og ramnar alllra tíma
Hanfn hefði getað orðið soldán
eða ikalífi, en það kærði hann
sig ekki um. Hanri var ekki
metnsðargj arn fyxir eigin höind,
iheidur vegna Tyrklands og
Tyrkja. Þannig dó forseti lýð-
veldósins á þriðja kjörtimabili
ÍÍ-UU.
— Ég sá Kemal Ataturk í
iyrsta skipti snemma árs ,1934.
3>að var við formbundið tæki-
færi, sem sé þegar ég afhenti
skilríiki itnin. Sú atböfn stóð ekki
yfir lengur sn í tvær mínútur.
'Því næst bauð forsetinn mér að
ffá miér sseti og við tólrum tal
s.iman. Ég horfði á beinvaxinin
'breiðaxla msnn, sviphreinan,
djarfman nlegan með stálblá
augu, íem horfr.u hálrlaust á
íhvem sem var. í þessu augna-
jráði fólst engin lymska, heldur
fullkomm hreinskilni og hug-
irekki. Yfir þessum djaxfmann-
Jegu augum voru brúnir, sem ef
til vill befðu getað hnyklazt
á redði, en a'ldrei af ótta eða á-
Lyggjum. Þannig kom hann mér
Æyrir sjónir vdð fyrstu sýn. Og
þegar ég kynntist honuim foet-
tir sá ég að mér hafði ekki mis-
sýnzt. Þe*tta álit mitt styrktist
og undiir það runnu fleiri stoð_
ir. Haxm var ekki venjulegur
maður. Hann átti örðu|t með
að sigrast á tortxyggni sinni og
Beí-nn til vináttu, en þegar bann
liafði einu sinni bundið vináttu
við mann, gleymdi hann bon-
nan aldrei og kippti aldrei að
sér bendinni. Þannig var bann
á öllu, heilsteyptui' og óskipt-
ui maðux. Hann fyrirleit, já-
Hnennina (þess miá geta bér inn-
an svipa, að þetta orð er mörg-
Etn öldum eldri meðal Tyrkjá
meðal okkar), bann fyrirleit
Jhina litdlsigldu bugleysingja og
hataði *þá, sem beittu iítihnót-
legum meðulum. En þrátt fyr-
iar það vdldi han.n alltaf kynn_
ast sjónarmi.ðum rnianna, og ef
bann gsat eitthvað bnikað -þeim
til þá gerði bann það. En iiöfuð.
'©mkenni bans va.r það, hversu
auðvelt honum veittist að greina
kjamann frá hisminu. Menn,
sem ekki gátu sjálfir gert álykt
anir og framíkvæmt samkvæmt
þeim, nutu lítillar virðingar
bjá honum . Það var aldrei hægt
að ræða vi> Kemal Ataturk
nema á einn bátt: halda fram
sjónarmiðum sínum og verja
þau eftir mætti og iláta svo
auðnu ráða. Því að bann sió
aiidrei af þva, sem bann áleit
vera rétt, og hann fyxirleit
alla þá, sem gerðu það. Á þessu
igeta menn séð, að 'hann var
enginn veifiskati.
M'ustaía Kemai hefir venju-
lega veri tabnn einræðisberra.
Hann hefir verið sakaður um að
vera. andstæðingur trúaibragða.
Og stundum hefir hann verið
álitinn andstæðingur Breta.
Samkvæmit skoðun minni hefir
engin þessara ás.akana við rök
að styðjast. Honum hefði verið
í ilófa lagið að sýina það í verki,
ef hann hefði kært sig um. En
takmaxk hans var að byggja
upp aftur tyrkneskt Tyrkland
af leiium hins hrunda Tyrkja-
v€?ldis. Nauðsynlegasita sldlyrði
_ þessarar endurreisnar var full-
\ ikoirið sjálfstæði tyrknesku
þjóðariinnar. Og til þess að
koma þessu í framkvæmd var
bann reiðubúinn að rífa niður
a'llar veyijur. sem voru honum
þrándur í götu. Og hann gerði
hviqrsu mikla erfiðlelka, gem
hanm varð aö yfirstíga. Það var,
að és hygg, siður trú hms á
sjálfan sig, sean að vísu var
miikil, en trú hans á tyrknesku
þjóðina, hugrekki hennar, gildi
hentnar, ábyrgðartilíinningu
henner ogi skyld ufælmi, sem
gerði 'henum fsert að ryðja úr
vegi igömlum venjum, stgrast á
mótspymunni, konia samsæris-
mönpum. fyrir kattarnef og
skspa tyrkeska lýðveldið, eins
Og hann hafði hugsað sér þaö.
Til þess ,að framkvæma hið
geysilega hlutverk sitt, varð
hann fyrst að skapa hið nýja
ríki og því næst tryggja því
öryggi. En til þess varð hann
annað hvoit að gera hin and-
stæðu öfi i iandinu sér vinveitt
eða brjóta iþau á bak aftur, að
framan af var stjóm hans dá-
Qiítið einxæðiskennd. En hann
framkvíemdi aldrei neitt í
trásisi við lögin og hafði alltaf
að 'baki sér meiri hluta þjóð-
þingsins mikla.. Haim inotaði
ekki vald sitt lengur en þang-
að til thann var búinn að tryggja
öryiggi ríkisins, og þjóðin gat
orðið sinn eigin húsbóndi, Þvi
að bamn ætlaöist til, að þetta
yst-ði lýðveMi og leit á hlutverk
sitt áðeihs sehi hlutverk stofn-
amdans, sorni tyrknesJca þjóðin
ætti síðam að byggja á.
'Fýnsta endurbótin var að
vill láta Þes gstið, að gefnu- •tilefai, að
dgendasklpíi a bilum geta ekki farið
f ram nema með heimar samþykki.
*>
állir samningar ura bifreiðak up, sem
gerðir hafa verið eftir 15. júnl : ðastl.
Mla hér uná r. x
Þess yegna er varað við öllum eigœa-
yfkfssrsluiH á bifreiðiam*
■ <y

skapa konunum frelsi- og jaf n-
xéttá og opna fyrir þeim skóL
ana, því næst að koma á trú-
bragðafrelsi og í þriðja lagi að
skipuleggj a ilandbúnaðinn á
þann bátt að bóndinn, sem erj-
aði jörðina, nyti sjálfur arðsins
af henni.
Þegar hann fareytti stafrófinu
var hann aö vinna að þvi, að
almenningur yröi læs og skrif-
andi. Bækur voru gerðiar að-
gengilegri allr-i alþýðu manna.
Gerbreyting hans á atvinnu-
háttum þjóðarinnar er of um.
fainganaliikilli til þests aQ hægt
sé að gera henni skil í stuttri
falaðagrein. í utanríkismálum
varð honum mjög mikið ágengt
og Týrrkland varð þýðingarmtk-
ill aðili að friðarbandalagi
hinna nálægari Austurlanda.
Á þriðja tugi núliðandi ald-
ar var grundvölluð vinátta
mi'lli Breta og Tyrkja. Árið
1939 var gart faandalag milli
þessara þjóða.
Bezt er að segja eina sögu,
sem lýsir vel Mustafa Kemal.
Árig 1911 réðust ítalir á ný-
'lendur Tyrkjaveldis í Norður-
Afríku, Tripolis og Cyreinaica,
eftir að þeir höfðu þó þótzt vera
einlægir friðarsinnar og vinir
Tyrkja. Þessi árás kom Tyrkj-
'um anjög á óvart. Mustafa
Kemai var í Tyrklandi um iþetta
leyt. Hann var hörmlaður og
flýtti sér því á vígvölllinn. En
þangað gat hann einungis kom.
fzt um lÖgyiJtciand, sem var
hluitlaust liand. Því næst fór
hann til Derna og tók þar við
yfirstjóm tyrknesks fótgöngiL
liðis, eem var óæft, en mjög
herskátt, en illa búi,j að vopn-
um. ítalarnir á Deina—Tobruk.
svæðinu hcfðu að mininsta
kosti tvær herdeildir og yfir_
ráðin á sjónum. í hvert skipti,
sarn, ítaHrnir gerðu útrás íra
Bema, réðist harrn. á þá og
hrailcti þá til baka. Ef ekki ihefðu
veri.g gerðar þessar árásir er
mjög sennilegt, að Soldáninn
befði igefið up.p Afríkunýlend-
urnar ári fyrr en hann gerði.
Þegar það vax gert, lcgðu Italir
mikið fé tii höfuðs Mustafa
Kemai, og hann varö fiótta-
maður. Hann féklc sér Araba-
■búnÍEjg Ocr falsaði vegabréf sín.
Hann slapp fram hjá ítölumnn
og komst aneð nauanindum til
egypzku landamænuiinia.
Þar ikomst hann að raun um
ao hermenn voru á verði og
hópur mma ibeið eftir því að
sleppa í 'gegn. Hann tók sér
stöðu meðial þessa fólks. Þegar
röðin kom að honuan, kom til
hano ungux brezkur liðsforingi
og sagði honum að brezki
yfirmaðurinn við egypzku
landamærin óskaði eftir að hafa
tal af honum. Harnn fór til tjalds
yfilrforinigjaauþ Þc^r var 'hann
spurður, hvort hann hefði vega.
bréfi Hann lagði á borð emb-
ættismannsins faréfin, sem hann
hafði failísað,. Þetta var mjög
■hættulegt, því aö egyipsfcu yfir-
völdin áttu rétt á því að vísa
hoiiumi frá. Embíettismaðurinn
afUiugaöi plöggin gaumgæfilega
og áaigði. *—• Ég held, að þér
séuð Mustafa Kemial. — Já,
ég e" hann.
Jœja, sagði embættismað-
urinn — mér þykir vænt um að
fá að kynnast yðja:. Þér hafið
staðig yður prýðilcga, og þér
me'gið fcrðast usn þetta 'land
cánls og yður .|y.:idr.; MusLjafa
K«m|al hcíir alcbai g'leytmt þess
ium a'ííburði.
Þcnnan mann. brast aldrei
hugækki til iþetss að gana það
sem hansn áleit að iþyriti ag
og ætti að gera. Jafi véi þ--.'ar
dauðinn náigaðjst., var haon
ótLalaus. Hann dó y ,£nhxzgra&k_
w o% iwam haifi*. lifafi. Hann
dé í þýÓEnríta tj-u’iaxessfax þjófiar-
m ímXa
.u- Þessa líéfe
I ; Jjíf^ Ismgai*
i ^ M S ©i!s,\r telpisr
að ©isfai
l ' ‘ Béknerzlnn
Signrðar Kristiðisgðnar,
Bankasti*æti 3®
m
sugði Tyrkinn
Tílkynning tll bifreiðaelgenða
Samlivæfflt lögreGlssamMkkt Reykjavtkor mega
' bllieiöar efeki staaða á ganostéltom.
fiér efílr nmn lögreglan Iiafa ríkt elíirlft meö,
að baani pessn veröi blýti, og veiða öeir, sem
briíleglr gerast iátnir sæta ábFrgð.
fieykiavik, 7. öes, 1942.
Lðgreginsíjðrinn i fieykjavík
% - '
Agnar Kofoed-Hanseu.
s
\
s
V
I
i
s
s
\
s
í
s
s
s
s
$
Um orðnregniS og álit manna á því. — Berort bréi Irá
Togarakarli. — Lýsing S. S. á viðskiptum aínum við 1
bæjaryfirvöídin og fleiri. t
if.íð var hlegið dátt á
samkomuj sem ég var á í
gær, þegar úr dagölaði voru Lesin
iiöfr hinna nýju Fálkaorðuridö-
ara, ag á mslli hláiurhviðanna kom
úr fjölda munna sitt úr hverju
horiíi þessi spurning: Hvað hefir
þessi og hvað hefir þessi, þessi og
þessi unnið til þess að fá heiðius-
merki? (Nöfn vil ég ekki nefna,
iil þcss að særa ekki þá, sem óverð-
skuldað og án eigin íhlutunar hafa
íengsð glingidð."
FETTA SEGIR SNOFvRI í bréfi
til mín. Bréfið er lengra, en það
er svb langt frá því að vera sann-
gjarht, að ég tel að framhaldið sé
betur geymt hjá höfundinum sjálf-
um. En ég hefi fengið fleiri bréf
um orðuveiting'arnar og hér er eitt,
sem ég veit að muni vekja umtal
og deílur:
„TOGARAKARL41 skrifar: „Eins
og venja er til, voru allmargír
menn, inniendir og útlendir, kross-
festir 1. des., og þar á meðal 3 sjó-
menn, 1 úr Vestmannaeyjíun og 2
úr Reylcjavík. Um la sstestingu
Vestmannaeyingsins vií ég ekkert
segja. Sjálfsagt er . •> u einhver
afreksmaður, sem b-r kross sinn
með þögn og þólinmæði.**
„EN itm iieykví:t„ingana
vildi ég segja þetta: Ólafur Ófeigs-
son skipstjóri er maður ekki mið-
aidra og að engu leyti ör-uvísi en
við hinir, meðalaflar., .ður og
me&alsjómaður, sem hvdrgi hefxr
á sjó get ' sér neinn orðstír um-
fram aðra menn, nema ef t< Ija á
lipurme nsku 'hans í urngengni
sinnJ vi5 skipverja sína, sem að
vísu er nokkuð rómuð. Björgun
b/v. „Hafst In44 á skipshöfninnl af
„Bahaia Bl xn .a" var ekkert airek,
sem krossfestingu verðskuldaði.''
„UM GUiMJUND SVÉDfSSéW'
-er það að segja, að hann er virííu-
ýl«guí, .©licf sdðmaðw,
hafi ekki hugsað til starfsbræðra
sinna, sem ekki fengu kross, eins
og aflakónganna Guðmundar í
Tungu, Kolbeíns Sigurðssonar,
Vilhjálms Árnasonar, Sigurjóns
Einarssonar, Sigurðar Sigurðssonar
o. fl., þegar hann, sem skki hefir.
verið fastur skipstjóri um áratug,
er valinn út úr hópnum, þegsr
heiðra á íslenzkan skipstjóra.“
„EN MEBAL ANNARRA ORÐA
er ekki verið aö gera heiðursmerki
hins íslenzka ríkis að vafasömut
prjáli og dinglum-dangli, sem
enginn heiðux-smaður vill bera eða '
getur borið kinnroðalaust, með því
að klína þeim á allra Iianda al-
menna menn, sem ekkert hafa sér
til ágætis fram yfir fjöldann, eíns
og t. d. ótínda fjárplógsmenn, ekki
allt of mannaf a hreppstjóra og
allar tegundir lausingjalýðs?"
„HVAR ERU VERKAMENNlRNf
IR, sem sæmdir hafa verið heið-
ursmerkjum? Er ekkei’t riddara-
efni í þeirri síétt? Og ef gera á éiii-
hverja slcipstjóra að meiri riddur-
um en þeir eru, hvers vegna þá
ekki að iáta fýrir valitm verða af-
burða hæfnis- og fo rsj ./inismenn,
sem' ávalt um langan aldur ha.:a
siglt sicipi cg mönnum giftusam-
lega í hiifn að lokinni veiðiierð,
cft~st með hlaðafia, stundam hehn-
ingi meiri en mk* ungsmennirnir?
Verðskuida ekkl þeir menn frem-
ur viðurkenningu, heldxir en rnenn,
sem af blindri tilviljun hafa veriS
nærsíaddir, þegar eitthvað óvenju-
legt. er að gerast, eúxs og þegar
verið er að landsetja njósnara o.
s. frv.?“
„S. SV.“ SKRiFAR: „Þau
ekki við einteyming - íundroðim*
og öryggisleysið, sem ar dvaraleys-
ið og „áatandiC** tefs skapað. Og
það sem verst «r. flest er það
ajálfum okJcur að kenna, eða rétt*
ara sagt fyxiihygÆíuieysi og stjórai