Alþýðublaðið - 11.12.1942, Síða 4

4
ALÞYÐUBLAÐIÐ
Föstudagur II.. desember 1942,
Úigebndl: Atþýðaflokkurinn.
BUstjórh Stefáa Pjetursson.
Ritstjóm og afgreiðsla í Al-
þýðuhúsinu við verfisgötu.
Simar ritstjórnar: 4901 og
4902.
Símar afgreiðslu: 4900 og
4906.
Verð í lausasöiu 40 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h.f.
Vilja þeir ekki
vinstri stjórn ?
ÞEGAR átta manna nefndin
hætti störfum án þess að
nokkur jákvæður árangur hefði
náðst af tilraunum hennar til
að mynda fjögurra flokka
stjórn, var á það bent hér í
blaðinu — ekki hvað sízt með
tilliti til þeirra bollalegginga,
sem þá þegar voru komnar upp
um skipun embættismanna-
stjórnar utan þings og án á-
byrgðar fyrir því — að enn
væri á engan hátt úr því skor-
ið, hvort ekki mætti takast að
mynda þingræðisstjórn, þó á
jþrengri igrundvelli yrði, en
um var talað í átta manna
nefndinni. En það lá að vísu þá
þegar í augum uppi, að það
gæti því aðeins tekizt, að ein-
hverjir tveir eða þrír flokkar
væru raunverulega reiðubúnir
til þess að mynda stjóm og
meirihluti þingsins gerði ekki
beinlínis leik að því, að gera
þingið ómyndugt, með því að
skjóta sér undan allri ábyrgð
og framkalla á þann hátt skip-
un utan þings stjórnar.
í þessu sambandi var hér í
blaðinu sérstaklega bent á, að
|>rír flokfcar, Alþýðuflokkurkin
Framisóknarfl. og Kommúnista-
flokkuxinn, hefðu nýlega lagt
fram róttækar tillögur um
lausn mestu vandamálanna af
völdum dýrtíðarinnar, sem
væru í öllum vérulegum atrið-
um svo svipaðar, að furðulegt
mætti teljast, ef þessir tþrír
flokkar gætu ekki komið sér
saman um myndun vinstri-
stjómar á slikum, grundvelli!
En að sjálfsögðu gekk blaðið
iþá út frá því, að hinar ný fram
komnu tillögur þessara flokka
'væru eitthvað meira en orðin
tóm, að á bak við þær væri ekki
sú fyrirætlun, að blekkja þjóð-
ina, heldur ákveðinn vilji til
þess, að itaka ábyrgð á stjórn
til að framkvæma þær, til að
stöðva dýrtíðarflóðið og afstýra
því hruni, sem nú vofir yfir
þjóðinni af þess völdum.
*
Alþýðublaðið telur það því
ekki nema í aRa staði eðlilegt,
að ríkisstj. snúi sér til einhvers
eða jafnvel allra þessara flokka
eftir röð, og þá að sjálfsögðu
fyrst til hinna fjölmennari, til
þess að leita að manni, sem lík-
legur væri til þass að ger,a til-
raun til .þess að mynda þriggja
flokka vinstri stjórn. Er og frá
því skýrt í fréttum á öðrum
stað í blaðinu í dag, að hann
hafi nú snúið sér til Haralds
Guðmundssonar á þessu skyni,
og fer þá varla hjá því, að hann
hafi áður verið þúinn að snúa
sér til manna í Framsóknar-
flokknum og Komimúnista-
flokknum aneð sömu tilmælum,
þó að hvergi hafi neitt komið
fram opinberlega um það enn.
En sé svo, sem varla er ’hægt
um að efast, þar sem báðir
þessir flokkar eru fjöhnennard á
þingi en Alþýðuflokkurinn, þá
verður ekki annað ráðið af til-
mælum rókisstjóra til Haralds
Guðmiuiniclssoitíiar, en að
menn í FramsóknarfLokknum
og Kommúnistaflokknum, sem
hann hefir snúið sér til, hafi
neitað að gera tilraun tii stjóm-
armyndunar, og- mieira að segja
neitað iþví án þess að gera
minnstu tilraun til þess að at-
huga möguleika á myndun
vinstri stjómar. í öllu falU hafa
þeir etfcki leitað til Alþýðuf lokks-
ins í því skyni.
Það fer ekki hjá því, að slík
afstaða Framsóknarflokksins
og- Kommlúnistaflokksins hljóti
að vekja stórkostlega undrun
manna um allt land, ekki sízt
þeirra, sem vilja virkilega
vinstri stjóm í landinu og hafa
trúað því, að að henni væri
stefnt af þessum flokkum. Eða
hafa þeir ekld háðir krafizt þess
í blöðum sínum undanfarið, að
slík stjóm yrði miynduð? Og
hafa þeir ekki báðir lagt fram
róttækar tiilögur um lausn dýr-
tíðarvandamálanna, sem eru í
aðalatriðum þær sömu og Al-
þýðuflokkurinn var áður búinn
að leggja fram? Hafa þeir virki-
lega lagt slíkar tillögur fram
bara í hlekkinga skyni? Eða
hvemig hugsa þeir sér, að þær
verði framlkvæmdar, ef þeir eru
ekki einu sinni reiðubúnir til
þess að gera tilraun til stjórn-
armyndunará grundvelli þeirra?
Telja þeir það virkilega ekki
meira' aðkallandi en svo, að gera
einhverjar alvarlegar ráðstafan-
ir til að stöðva dýrtíðarflóðið?
Eða ætla þeir vitandi vits að
halda að sér höndum þar til
íhrunið er komið?
Þannig mun þjóðin spyrja í
dag.
*
Um tilmæli ríkisstjóra til
Haralds Guðmundssonar um að
gera tilraun til stjórnarmynd-
unar, er hins vegar það að segja,
að það er að vísu ekki mikil von
til þess, að Haraldi Guðmunds-
syni, sem hefir fámennasta
flokk þingsins að baki sér, tak-
ist það, sem forystumenn úr
Framsóknarflokknum og Komm
únistaflokknum hafa neitað að
beita sér fyrir. En þrátt
fyrir það telur Alþýðuflökkur-
inn tímana svo alvarlega, nauð-
syn róttækra ráðstafana gegn
dýrtíðinni svo aðkallandi og svo
mikið undir !því komið fyrir
lýðræði og þingræði í ilandinu,
að 'það takist, að mynda þing-
ræðissitjóm, að hann hefir ekki
skorazit undan því, að gera til-
ra-un til stjórnanmyndnar, held-
ur beðið nm frest til þess að at-
huga iþá möguleika, sem
iþrátt fyrir allt kynnu enn
að vera á myndun þriggja
flofeka vinstristjómar, áður en
Haraldur Guðmundsson gefur
rikisstjóra sitt fullnaðarsvar..
Þess er því að vænta, að ur
því fáist iað minnsta kosti skor-
ið, hvort það er virkilega mein-
ing Framsóknarflokksins og
Kommiúnistaflo'kksins, að koma
í veg fyrir myndun vinstri
stjórnar í landinu eftir allt það,
sem búið er að skrifa og tala um
nauðsyn hennar til þess að
stöðva dýrtíðarflóðið og tryggja
þær kjarabætur, sem hið vinn-
andi fólk hefir fengið — hvort
það er virkilega meining þeirra,
að kalla yfir þjóðina nýja aftur-
hal'dsstjórn eða emhættismanna-
stjóm, starfandi án ábyrgðar
fyrir alþingi. Alþýðuflokkurinn
vill ekki vera með til þess.
Hann vill að minnsta kosti sýna
sinn góða og áfcveðna vilja til
iþess að bjarga áliti þingsins og
ráða fram úr vandamálunum.
— Félagslif —
i itúsi félagslm kl. 8-9 i
kiðld. - Kjir iélagar lðU
iaarita sig kjð glininteimar-
aiM. Stjérsin.
Andvaraleysi Djóðvínafélagsins.
ÞJÓÐVINAFÉLAGSBÆK-
UR þessa árs eru nýlega
komnar út og verður tímarits-
ins, Andvara, lítilsháttar getið
að þessu sinni, en Bréf Steph-
ans G. og Almanakið látið bíða
betri tíma.
Tímaritið hefst á hlýlegri
minningargrein, eftir Jón Sig-
urðsson á Reynistað, um Magn-
ús heitinn Guðmundsson ráð-
herra, vinsælan stjórnmála-
mann. Er þar rakin ætt Magn-
úsar og getið námsferils hans,
embætta og starfa.
Þá er grein um manneldis-
rannsóknir, þörf og fróðleg rit-
gerð eftir ungan og efnilegan
lækni, dr. Júlíus Sigurjónsson.
Ólaíur Sigurðsson á Hellulandi
ritar grein um skipulag sveita-
býla, ágæta hugvekju.
Lengsta greinin í tímaritinu
er eftir Jónas Jónsson og er um
sjálfstæðismál íslendinga frá
1830—1942, eða frá dögum
Baldvins Einarssonar íram á
núlíðandi ár. Auðvitað eru að-
eins höfuðatriðin rakin- í þessu
umfangsmikla máli og er fyrri-
hluti greinarinnar hlutlaust
ritaður, en þegar kemur fram
á þá daga, er höfundur fer
sjálfur að taka þátt í að skapa
sögu íslands, fer frásögnin að
verða lítils háttar lituð, enda
er hinn ágæti málari, Jónas
Jónsson, þekktur að því að
kunna að blanda liti, ef hann
þarf að fá vissa áferð.
Seinni hluti greinarinnar er
heinn og óbeinn áróður, ef til
vill ekki fyrst og fremst fyrir
flokk hans, heldur fyrir hann
sjálfan. Hefði sá hluti greinar-
innar vel getað birst í flokks-
blaði höfundarins sem áróðurs-
grein,, en sem fræðileg grein er
hún ekki mikils virði, enda
hefir henni sennilega ekki ver-
ið ætlað að vera það. Virðist
raunar svo, sem greinin hafi
upphaflega verið rituð sem
blaðagrein, en ekki fengið húsa
skjól í kjallaraplássi Tímans
fyrir ráðríki húsfreyjunnar á
Framsóknarheimilinu, Herm.
Jónassonar.
Smávegis flýtisvillur eru í
greininni og óhákvæmni. Höf.
segir á bls. 42: „Skilnaður Nor-
egs og Danmerkur 1905 hafði
aftur á móti djúp áhrif á hugi
lslendinga.“ Þetta virðist ekki
vera prentvilla, því að sama
villan gengur aftur á bls. 58:
„Norska þjóðin hafði fullkom-
lega yfirunnið þessar veilur í
skapgerð sinni 1905.“ Auðvitað
veit Jónas Jónsson, að skilnað-
ur Noregs og Danmerkur fór
fram árið 1814, en það sem
virðist villa hann er skilnaður
Noregs og Svíþjóðar, sem fór
fram 1905. Þetta er því aðeins
meinloka, sem hann hefir verið
haldinn af snöggvast, eins og
alla getur hent, en sannar þó
þá grundvallarreglu, sem allir
fræðimenn ættu að temja sér:
að treysta aldrei minni. Til
þess eru heimildir, að flett sé
upp í þeim.
Þá er höfundur greinarinnar
ekki enn þá búinn að gleyma
orðuná, sem Stauning er sagður
hafa látið falla við dönsk blöð,
er hann kom heim eftir síðustu
Islandsferð sína árið 1939, að
„það væri ekki nema einn
maður á öllu landinu, sem vildi
í alvöru, að þjóðin fengi fullt
frelsi,“ og var það auðvitað
Jónas Jónsson.
Orð Staunings munu nú ekki
hafa fallið á þennan hátt, held
ur mun þetta vera „lausleg
þýðing“ greinarhöfundar. —
Stauning mun hafa orðið þess
var í síðustu íslandsför sinni,
að ekki var laust við, að Jón-
as Jónsson hefði lítilsháttar
hneigð til þess að nota sjálf-
stæðismálið til framdráttar
flokki sínum og ekki örgrannt
um, að hann vildi jafnframt slá
sjálfan sig til riddara um leið
á sama máli. Ummælin benda
því til þessa, og enda þótt. Jón-
as hafi ekki fullkomlega skilið,
eða viljað skilja, Stauning, hef-
ir Stauning verið furðu fljót-
ur að átta sig á Jónasi.
Lítilsháttar ónákvæmni er á
bls. 51. Greinarhöf. segir, að
ráðuneytið hafi, árið 1940, verið
„úr öllum flokkum.“ Eins og
kunnugt er, stóð Sósíalista-
flokkurinn utan þjóðstjórnar-
innar, en hann átti þá þrjá
menn á þingi. Ef til vill hefir
greinarhöfundur ,,gleymt“
þessu viljandi, en í grein, sem á
að vera fræðileg, verður að
meta staðreyndir meira en eig-
in geðþótta eða duttlunga.
Hins vegar hefir greinarhöf-
undur þarna verið samkvæmur
hinni gullnu lífsreglu sinni, að
„hirða ekki um að vera svo ná-
kvæmur.“
Loks telur greinarhöfundur
það bera vott um, að Reykja-
víkurstúdentar séu að snúast á
svéif með Dönum, að tjaldbúð
ein í listigarðinum í Reykjavík
í sumar leið var nefnd Tivoli.
1 fyrsta lagi er Tivoli alls ekki
danskt fyrirbrigði upphaflega,
heldur rómverskt, svo að segja
mætti, að það væri orðið klass-
iskt. Hins vegár var þetta ekki
annað en meinlaus auglýsinga-
(brella,, igersneydd aUri pólitískri
þýðingu, gerð í því skyni að
lokka fé út úr stríðsgróðamönn-
um, svo og fleirum, í þarfir
góðs málefnis. Þá hefði grein-
arhöfundur mátt vera minnug-
ur þess, að önnur tjialdbúð í
sama listigarði bar hið virðu-
lega nafn Blýhólkurinn, og
neitar engiinn,. og. sízit Jónas
Jónsson, að hann muni vera al-
íslenzkt fyrirbrigði.
Enda. þótt grein þessi sé vel
og skilmerkilega rituð um mál
og framsetningu, svo sem við
var að búast af jafn þaulvönum
blaðamanni og Jónasi Jónssyni,
virðist gæta nokkurs andvara-
leysis hjá stjórn Þjóðvinafé-
lagsins að birta hana í tímariti
sínu, sakir hins persónulega á-
róðurs, sem í henni felst.
Ennfremur er 1 Andvara
grein um Alexanderssögu og H.
K. Laxness, eftir Sigurjón Jóns
son lækni frá Dalvík. Greinin
er leiðinleg upptugga um mál,
sem hefði átt að vera útrætt
fyrir löngu — og helzt hefði
aldrei átt að byrja á — þar sem
höfundurinn er á geðvonsku-
legan hátt að koma á framfæri
drýldinni dúxaspeki, sem farið
er að slá í fyrir löngu. Sigur-
jón er vafalaust vel gefinn mað
ur, en hann er bara orðinn
gamall f hettunrd.
Að lokum er í. Andvara prýði-
lega rituð grein eftir dr. Þor-
kel Jóhannesson, sem nefnist
Þúsund ár, og er frásögn um
ferðalag um Snæfellsnes. — Og
vegna hinna þörfu greina þeirra
Júlíusar Sigurjónssonar og Ól-
afs á Hellulandi, og hinnar á-
gætu ritgerðar Þorkels Jóhann-
essonar, er þessi árgangur And-
vara þrátt fyrir allt kærkom-
inn.
Karl ísfeld.
GREIN Jónasar Jónssonar
um ríkisstjórann hefir
vakið mikla gremju, en þó hafa
blöðin ekki mikið skipt sér af
grein þessari ennþá. Þá víkur
Vísir að henni í gær, og segir
frá bálför Tímans með grein
Jónasar, þeirri, sem aldrei birt-
ist. Svo segir:
Svo virðist sém formaður Fram-
sóknarflokksins hafi ekki verið
með öllu ánægður með afdrif
greinar sinnar, en ekki treyst til
að koma henni á framfæri að nýju
í hinni fyrri og sömu mynd. Birtir
hann hinsvegar greinarkorn í
Tímanum í fyrradag, sem virðist
vera einskonar útdráttur úr hirini
fyrri grein, sennilega mun hóg-
værari og skikkanlegri, en er þó
þess eðlis, að margir myndu óska,
að greinarkornið hefði aldrei séð
dagsins ljós, jafnvel þótt vísir
menn hafi sagt, að ummæli ör-
vilnaðs manns hverfi út í vindinn.
Formaður Framsóknarflokksins
er því miður með þeim endemum
borinn, að hann getur ekki gert
greinarmun á því hvað rétt er eða
rangt í þessu efni, ef að allt leik-
ur ekki duttlungum hans í lyndi.
Allt til þessa hefir það verið svo
að afbrot hans gegn góðum siðum,
hafa legið innsigluð í böggli og
yfir misgjörðir hans deginn hvítur
litur, eins og í Jónsbók segir, en
þess verður hann þó vel að gæta,
að það er unnt að misbjóða svo ís-
lenzku þjóðinni, að svart verði lát-
ið vera svart, og af því verði hann
að taka öllum afleiðingum. Það
æskir enginri eftir því, að þjóðinni
sé sýnd slík vanvirða, að einn af
helztu trúnaðarmönnum hennar,
geri sig sekan um afbrot gegn ein-
földustu siðareglum í hverju menn
ingarríki. Til slíks ríkis vilja ís-
lendingar teljast, og því þykir
þeim vanvirða, er ofurkapp leið-
toganna leiðir þá út á hreina ref-
ilstigu í þjóðmálabaráttunni.
Myndu flestir æskja þess að fleiri
blöð af Tímanum reyndu slíkar
bálfarir, sem það er að ofan var
.. —-/r- ■ ■: mm:'
getið, og hefði blaðið í fyrradag
ekki átt að verða þar nein undan-
tekning. Þetta þýðir ekki það, að
íslendingar aðhyllist ofbeldis-
verknað einvaldsherramia, en sið-
ferði þeirra er ekki svo sljóvg-
að, að þeir láti bjóða sér allt, eða
þeim mönnum, sem bera þjóðar-
merkið hæst“.
*
í nýkomnum Alþýðumanni
frá Akureyri er stjómarmynd-
un og tillögur flokkarma í'því
sambandi, gerð að umtalsefni.
Þar segir svo:
„í meginátriðum eru tillögur
og skilyrði Framsóknar og komm-
únista soðin upp úr tillögum Al-
þýðuflokksins,' þeim er hann setti
fram 1940 og hefir haldið fram
síðan. Sýnir þetta það tvennt, að
Alþýðuflokkurinn benti fyrstur á
hina réttu leið í dýrtíðarmálunum,
og að hjá margskonar vandræðum
hefði verið hægt að komast ef ekki
hefði staðið á hinum þingflokkmi-
um.
Auðvitað krydda Framsókn og
Kommúnistar sínar tillöggft’ með
sínum frumlegu hundakunstum,
eins og þeim að Framsókn vill
flytja fólkið úr kaupstöðunum upp
í sveit o. fl. þessu líkt, og komm-
únistar heimta að ný ríkisstjórn
biðji Sovétríkin í Hússlandi um
vernd eftir styrjöldina, og að
vinnulöggj öfinni verði breytt þann
ig að kommúnistar eigi hægra með
en nú að æsa til uppþota og koma
af stað skyndiverkföllum o. s. frv.
Sýnir þetta við hið ríkjandi á-
stand innan þessara flokka, íhalds-
semina og kúgunarstefnu stór-
broddanna innan Framsóknar-
flokksins, og Rússadekrið, ábyrgð-
arleysið og upplausnarandann f
kommaherbúðunum.
Sjálfstæðisflokkurinn þorið auð-
sijáanlega í hvorugan fótinn að
stíga. Hagsmunir heildsalanna og
stórútgerðarmanna annarsvegar
og neytendanna hinsvegar geta
Frk. á 6. sáfeu