Alþýðublaðið - 24.12.1942, Blaðsíða 34

34
* Jólablað
Benjamín Sigvaldasson, þjóðsagnaritari;
Frá Hlaupa-Manga
j . .
AF HLAIJPA-MANGA hafa birzt ýmsar sagnir a
prenti, bæði hér heima og í tímaritum Vestur-
Islendiniga. Allar hafa 'þær gengið út á það eitt, að lýsa
því, hversu mikill afburða íþróttamaður hann var, þ. e.
hlaupari. Til eru svo áreiðanlegar sagnir iaf afrekum
Manga, að ekki verður um það deilt, að hann hefir verið
einn sá mesti þolhlaupari, sem við íslending-ar höfum átt,
og er þa.g nægilegit til þess, að nafni hans sé á lofti
haldið. Því fer víðs fjarri, að birtar hafi veríð allar
þær sagnir, sem til eru af afreks-hlaupum Magnúsar, og
ég tel það hlutverk íþróttamanna, að vernda slíkar sagn-
ir frá gleymsku. En hinsvegar hefi ég talið mér skylt,
að s'krásetja aðrar sagnir af Hlaupa-Manga, sagnir er
sýna, að hann hefir fleira til síns ágætis en það, að vera
afburða þol-hlaupari, þó það eitt hefði verið nægilegt til
þess, ag vernda nafn.hans frá g-leymsku. — Hlaupa-
Mangi átti í ríkum mæli þann hæfileik-a eða þá gáfu,
að -geta sagt fyrir óorðna atburði og séð það sem gerðist
á fjarlægum stöðum, samitímis því sem atburðirnir áttu
sér raunverulega stað. Sagnir,nar -benda á það, að hann
hafi blátt áfram séð atburðina gerast fyrirfram, einkum
ef um örlagaríka atburði var að ræða.
Þótt margir íslendingar, fyrr og sxðar, hafi verið gædd
ir þessum hæfileika, þá hefi ég ekki sannar sagnir af
neinum nema Drauma-Jóa sem þessa gáfu hafa haft í
jafn ríkum mæli og Hlaupa-Mangi. Og í einu var. hann
fremri Drauma-Jóa: Það kom fyrir að -hann gat séð at
burðina, áður en þeiráttu sér stað, eins og ég hefi þegar
tekið fram.
Ég hefi skrifað upp ýmsar merkilegar sagnir úr Norð-
ur-Þingeyjarsýslu, og þar á meðal „Þátt af Birni Sölva
syni og Grjótnesmönnum", og kemur þar Hlaupa-Mangi
nokkuð við sögu. Þessvegna æt-la ég hér að taka up-p úr
þeim þætti þá kaflana, sem Hlaupa-Manga er að nokkru
getið:
Á fyrsta fjórðungi 19. aldar bjó bóndi sá að Grjótnesi
á Melrakkasléttu er Hákon hét og var Þorsteinsson.
Hann var auðugur nokkuð og hafði margt hjúa. Þar á
meðal hafði hann í -mörg ár ráðsmann þann er Björn
hét og var Sölvason, er jafnan hafði foi-ystu í stórræðum
öllum, isvo sem sjóferðum, flutningum og selaveiðum. En
.? á þeim tíma var seladráp stundað af kappi rniklu og ráð-
kænsku. Var Björn þessi rómaður mjög fyrir áræði,
dugnað og harðfylgi. — Eftir að. komið var fram yfir*
1820, voru synir Hákonar bónda að vérða svo uppvaxnir,
þeir elztu, að gerlegt þótti, að láta þá fara að taka við
formennskunni, en að sama skapi minnkaði vegur Björns
ráðsmanns á heimilinu. Og mun þó eitt ó-happ hafa ráð-
ið hér mesíu um. í þennan tíma voru kaupstaðarvörur
sóttar á róðranbátum al-la -leið til Húsaví'kur frá Mel-
rakk-asléttu, einkum kornvörur og brennivín — og aðrar
lífsnauðsynjar. Voru ferðir þessar bæði erfiðar -og hættu-
legar. Það bar við í einni slíkri ferð, haustig 1822, að
bátur frá Grjótnesi, hlaðinn nauðsynjum, sökk m-eð öllu
saman í. Grím-shöfn við Kópasker, þá er -bátshöfn var í
' landi. og. var Birni Sölvasyni að nokkru leyti kennt um.
Þorsteinn, elztu sonur Hákonar bónda, var nú kominn
yfir -tvítugt og þótti' því ráðlegast að láta hann taka við
formennskunni, enda var pilturinn efnilegur. En við
þessi umskipti gat Björn ekki unað, og ákvað því að
flytja burt frá Grjótnesi. Falaði hann jörðina Ytra-
Aland í Þistilfirði, og hugðist ag byrja þar búskap
næsta vqr. Var honum svo 'brátt, að komast burt frá
Grjótnesi, að í þorra-lok ákvað hann að flytja farangur
sinn sjóleiðik þaðan og austur. Velur hann til þessarar
farar fyrsta sunnudag góu, ef veður leyfi.
Urn þessar mundir bjó að. Núpskötlu (sem er næsti
bær austan'við Grjótnes) maður sá er Magnús hét og
álmennt gekk undir nafninu Hlaupa-Mangi. (Kona hans
hét Guðrún Pálsóttir, systir Gottská-lks á Fjöllu-m í
Kelduhverfi, sem Gottskálks-ættin er við kennd). Magn-
ús var sjómaður góður. Björn Sölvason leitar því til hans
og -biður ha,nn að fara meg sér hina fyrirhuguðu sjó-
ferð, við þriðja mann, úg heitir Magnús förinni:
Kvöldið áður en leggja átti af stað, kom Magnús
vestur í Grjótnes -og ætl-aði að' gista þar um nóttina,
því árla átti að leggja af stað morguninn eftir. — í
her-berginu, þar sem Magnús átti að sofa, voru aðeins
tvö rúm. Var hrepps-ómagi í öðru en M-agnús átti að
sofa í -hinu. Hann háttar nú í rúmið en getur ekki sofn-
að. Hin fyrirhugaða sjóferð ,,leggst illa í hann“, og hann
er að velta því fyrir sér hvernig á því standi. Heyrist
h-onum þá, sem einhver sé að rjá-la við hurðina. Han-n
lítur upp og sér þá „furðu“ Björns ráðsmanns standá
í dyrunu-m. Magnús stekkur upp úr rúminu og klæðir
sig í skyndi. Hann ávarpar gamalme.nnið, sem var í -hinu
rúminu og biður fyrir þau orð til Björns, að hann skuli
ekki fara í verra.veðri en svo, að hann geti tekið sig í
„Kötlu-möl“, semi er rétt í leiðinni. Síðan hleypur
Magnús heim -til sín. — Daginn eftir er landsunnan
átt og allhvasst, en þó ekki ófært sjóveður. Magnús
byrjar að lesa árdegis-hús-le-stur, sem ha-ns var venja
á sunnudögu-m, -en -biður þó börnin að vera úti við og
háfa gætur á bátnum, ef Björn kynni að koma. Þeg-
ar hann er hálfnaður með húslesturinn koma börnin
inn og segja að nú sé báturinn að komia. Magnús snai’-
ar frá sér 1-estrarbókinni, og hleypur ofan í ,,Mölina“, og
er þá báfurinn kominn all néerri land-i. Voru þeir tveir