Alþýðublaðið - 29.07.1943, Blaðsíða 4

4
ALÞYÐUBLAÐIÐ
Fimmtudagur 29. júlí 1943»
\
Útgefandi: Alþýðuflokkurinn.
Ritstjóri: Stefán Pétursson.
Ritstjórn og afgreiðsla í Al-
þýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Símar ritstjórnar: 4901 og
4902.
Símar afgreiðslu: 4900 og
4906.
Verð í lausasölu 40 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h.f.
María Hallgrimsdóttir:
Dað verðnr oft lít-
íð fir því höggion
sem Mtt er reitt.
FYRIR nokkrum dögum
bo'ðaði Þjóðviljinn, hið
rnýbakaða stuðningsblað Ólafs
Thors og Jónasar frá Hriflu í
sjálfstæðismálinu, að hann
myndi innan skamms heldur
en ekki stinga upp í Alþýðu-
blaðið, ef það breytti ekki um
stefnu í því máli og
hengdi sig aftan í þá
Ólaf og Jónas eins og hann
sjálfur hefir gert. Hann hefði
í fórum sínum upplýsingar um
Alþýðuflokkinn í sambandi
við sjálfstæðismálið, sem Al-
þýðublaðið væntanlega kærði
sig ekkert um, að birtar yrðu,
en nú skyldu verða birtar, ef
það vildi ekki hafa hægt um
sig!
*
9
Ef nokkur sá maður skyldi
enn fyrir finnast, sem tekur
eitthvert mark á hinum digur-
barkalegu og hlægilegu skrif-
um Þjóðviljans, þá fer varla
hjá því, að sá hinn sami hafi
beðið þess með nokkurri eftir-
væntingu, að sjá hváða leyni-
vopn iþað væri, sem hið rúss-
neska stuðningsblað Ólafs
Thors og Jónasar frá Hriflu
ætlaði sér að bregða á loft, ef
Alþýðublaðið léti ekki skipazt
við stórmæli þess og hótanir.
Og sjá — nú er leynivopnið
komið í ljós. Með þv'í að Al-
þýðublaðið leyfði sér að,
þrjózkast, birti Þjóðviljinn
hinar boðuðu upplýsingar sín-
ar í fyrradag undir risavöxnu
fyrirsagnarletri, og þær hljóða
svo: „Alþýðuflokkurinn snar-
snerist frá eindreginni lýð-
veldjs- og skilnaðarstefnu sum-
arið 1939 af því að danskir
stjórnmálamenn óskuðu þess.
Fram til heimsóknar Staunings
í júlí 1939 var Alþýðuflokkur-
inn einna eindregnastur allra
flokka með skilnaði og lýð-
veldi 1943. Eftir að Stauning
kom, var strikað yfir allar
fyrri stefnuyfirlýsingar flokks-
ins í þeim máliím.“ Og svo
fylgja hinar daglegu orðsend-
ingar Þjóðviljans til Alþýðu-
blaðsins og Alþýðuflokks-
manna síðan hann gekk í
þjónustu Ólafs Thors og Jón-
asar frá Hriflu í sjálfstæðis-
málinu: Danasleikjur, verk-
færi danskra valdhafa, hlýðn-
isafstaða við erlent vald og
annar álíka vísdómur.
*
Einhverjum mun nú eftir
þennan lestur sennilega finn-
ast, að Þjóðviljinn hafi annað-
hvort verið furðulega seinn að
sjá þessa „kúvendingu“ Al-
þýðuflokksins, eins og hann
kallar það, í sjálfstæðismálinu,
eða þá að minnsta kosti meira
en lífið andvaralaus gagnvart
slíkum svikum við þjóðina, að
hann skuli láta það dragast
hvorki meira né minna en
fjögur ár, að afhjúpa þau. En
Þjóðviljinn hefir sína afsökun.
Það er ekki svo létt að festa
hendur á „svikurunum“.Haustið
1940, aðeins tveimur árum eft-
ir komu Staunings hingað, sem
Konan og þjóðfélagið.
ÞRÓUNIN er það afl, sem
enginn fær staðizt. Mað-
urinn er þar engin undantekn-
ing allt frá upphafi til endis,
haföldur þróunarinnar bera
hann áfram. Skifti maður
mannsæfinni í stórum dráttum,
í æsku, gelgjuskeið, þroskaár og
efri ár, þá eru þessi aldursskeið
ekki ætíð bundin árunum. Sum-
ir lifa í eilífri æsku, aðrir eru
enn á gelgjuskeiði á efri árum
og ná því aldrei fullum þroska
En ólík ytri og innri skilyrði
valda miklu um hvar einstak-
lingar eða þjóðir eru staddir á
öldum þróunnarinnar.
Hver einstaklingur, sem
nokkuð hugsar, hlýtur einhvern
tíman á lífsleiðinni að komast
í þannig kringumstæður, að
hann verði að ákveða, hvað
hann vill lifa og deyja fyrir,
og hvernig hann vill lifa lífinu.
Þetta á jafnt við um konur og
karla. En aðstæður þessara
tveggja aðila til þjóðfélagsins
eru nokkuð ólíkar.
Frumstæð þjóðfélög gera
minna úr kyni konunnar, og
dæmi eru til þess í þeim þjóð-
félögum, að konur- sem komnar
eru á efri ár, eru beinlínis
bornar út, settar í afsíðis kofa
og látnar hýrast þar að loknu
dagsverki. En því lengra, sem
mennirnir eru komnir, og því
hærra, sem þjóðfélögin standa,
þess meira einstaklingsfrelsis
þarf og nýtur konan.
Móðurhlutverkið verður, hlið-
stætt föðurhlutverkinu, aðeins
einn þáttur í lífi fólks, kafli,
sem allir taka ekki þátt í, hvorki
karlar né konur, af mjög ólík-
um ástæðum. Skiljanlega eru
mæður bundnari börnunum um
nokkurra ára skeið, en feðurn-
ir, en börnin berast burtu og
það er fjarstæða, að ætla að
telja konum trú um að það sé
fengur fyrir þær, að fást við
þreytandi heimilistörf alla æfi,
sem hægt er að létta, ef tæknin
er tekin til hjálpar og ,fyrir-
komulaginu yrði breytt.
Meðan heimilin voru allt í
senn, fæðingarstofnun, skóli,
sjúkrahús, vandræðamanna-
heimili og elliheimili voru nóg
störf fyrir hendi innan heimilis
fyrir konur. En stofnanir risu
upp, sem tóku að sér þessi störf
fluttist konan með þeim út í
hið opinbera líf. Ef nútíma-
tækni væri beitt til jákvæðra
starfa og meðál annars tekin í
þágu heimilisstarfa, eins og
annarra þreytandi smástarfa,
yrðu þau störf auðveldari, enda
keppa þeir heimilisfeður, sem
unna framförum, að slíku. Tóm-
ERINDI það, sem hér hirt-
ist, var flutt í útvarpið
sem liður í dagskrá Kven-
réttindafélags fslands 19.
júní sxðastliðinn.
stundirnar yrðu fleiri, og því
ber að fagna, því, þess meiri
þroskamöguleika fá konur, ef
vel er á haldið, og þess meiri
hvíld.
Móðurhlutvérkið er marglof-
að og þó máske aldrei að verð-
leikum alveg eins og föðurhlut-
verkið, þau fara vel saman. En
það er erfitt mörgum konum,
og þess vegna eiga stofnanir
að rísa upp til þess, að konurn-
ar verði ekki uppgefnar fyrir
aldur fram.
Stundum heyrist, að heim-
ilisstörfin séu virðingarstaða
kvenna, og það er satt, þau
geta verið það, en þau eru það
ekki ætíð. Konur eru alveg
eins og karlar að því leyti, að
þær eru ekki allar steyptar í
sama mótið. Þegar skólar risu
upp, voru til menn, sem mót-
mæltu því, að konur kendu.
Þegar þær kröfðust þess, að
verða yfirkennarar og skóla-
stjórár, voru einhverjir hrædd-
ir um að verða undirokaðir, en
að því hlógu yfirburðamenn-
irnir. Nú á tímum eru konur,
sem hæfar eru til þess, ekki
einungis kennarar heldur líka
yfirkennarar, rektorar eða
skólastjórar, ef svo ber undir;
og þært eru það í siðmenntuðum
þjóðfélögum. Og þær sóma sér
ekki síður í þessum stöðum en
karlmennirnir.
Þegar maður er þreyttur og
vill gera sér glaðan dag, þá fer
maður (til listamanna, þeir
skilja svo margt. Skáldin geta
sagt: mitt er að yrkja og ykk-
ar að skilja.
Það er fróðlegt að sjá, að nú-
tímalistamenn halda mikið upp
á Henrik Ibsen. Það eru ekki
Brandur og Pétur Gautur, sem
leiknir eru, heldur leikritin um
konur. Þessi leikrit voru samin
fyrir aldamót og voru leikin í
öllum löndum, sem áttu leik'hús.
Japanir, ítalir, Rússar og Dan-
ir áttu listakonujj, sem gáfu
þessum leikritum líf og tókst að
hrífa áhorfendurna með hnit-
miðuðum sálarlýsingum og þjóð
félagsmeinumj sem Ibsen ein-
um tókst að feykja yfir fólkið.
Noregur á í dag listakonu, sem
tekist hefur að lífga persónur
Ibsens og við höfum nýlega séð
Þjóðviljinn vitnar í, sam-
þykktu þeir nefnilega enn, á
þingi Alþýðuflokksins, sem þá
var haldið, að beita sér fyrir
algerum skilnaði við Dani og
stofnun óháðs lýðveldis á ís-
landi. Og hálfu ári seinna stóðu
þeir að hinum alþekktu yfir-
lýsingum alþingis, að um end-
urnýjun sambandslagasáttmál-
ans við Danmörku verði ekki
að ræða af okkgr hálfu og að
lýðveldi verði stofnað á íslandi
um leið og sambandinu er
formlega slitið, sem að vísu
þyki ekki tímabært
vegna ríkjandi ástands, en
myndi þó ekki gert síðar en í
stríðslok.
*
En í hverju kemur þá fram
sá ,,snarsnúningur“ eða sú
„kúvending“ Alþýðuflokksins í
sjálfstæðismálinu, sem Þjóð-
viljinn þykist vera að af-
hjúpa? Þannig munu menn
spyrja. Og því á Þjóðviljinn að
vísu alveg eftir að svara og
gæti vel svo farið, að honum
vefðist nokkuð tunga um tönn
áður en hann gerir það. Kem-
ur hann máske fram í því, að
Alþýðublaðið skuli hafa hald-
ið fast við yfirlýsingar alþing-
is 17. maí 1941, einnig það at-
riði þeirra, að formleg sam-
bandsslit og stofnun lýðveldis-
ins sé ekki tímabær vegna
ríkjandi ástands? Og ef svo er
— væri Þjóðviljinn þá ekki
farinn að höggva nokkuð nærri
alþingi sjálfu, meira að segja
fulltrúum síns eigin flokks
þar?
Þetta ætti hið rússneska
stuðningsblað Ólafs Thors og
Jónasar frá Hriflu að athuga.
Það verður ekki ævinlega mik-
ið úr því högginu, sem hátt er
reitt. Það hefir enn sannazt á
„upplýsingum“ Þjóðviljans um
Alþýðuflokkinn í sambandi við
sjálfstæðismálið, sem hann
boðaði með svo digurbarkaleg-
um og ógnandi orðum fyrir
nokkrum dögum.
Heddu Gabler í höndum hennar.
Og þessi árin hefir sá leikur
verið sýndur í Englandi og Am-
eríku. Norsk og íslenzk lista-
kona lögðu nýlega saman og
sýndu okkur Veizluna á Sól-
haugum, en í gegnum það leik-
rit kynntist Ibsen konu sinni,
sem hann sjálfur segir, að hafi
fært nýtt innihald inn í líf sitt.
En það er nú önnur saga. Danir
hafa nýlega sýnt Bygmester
Solness í Danmörku.
Ibsen skemmtir sér við að
lýsa mikilhæfum konum, ein-
staklingnum í öldutoppi þróun-
arinnar. Þegar Hedda kemur
inn á leiksviðið fyrst, er hún
eins og ljón í búri. Hún hefur
hrapað í mannfélagsstiganum,
er nýgift, búin að missa það
eina, sem 'hún átti, — frelsið.
Hún er að eðlisfari löghlýðin
og kurteis kona. Konur þess
tíma áttu að vera brúður, upp-
dubbað leikfang og augnagaman
mannsins, annars voru þær ó-
kvenlegar. Hún leikur prýði-
lega hlutverk kvenverunnar,
enda alin upp til þess eins. Hún
situr heima á kvöldin meðan
maðurinn er í næturerindum
með vinum sínum í bænum.
Hún er manni sínum undirgef-
in. Þegar hann vill ekki að hún
sé ein með einhverjum manni,
sem honum er mótfallinn, þá
lætur hún það gott heita. Henni
er ekki treystandi til þess, að
gæta velsæmis, nema að þriðji
maður sé viðstaddur. Mennirnir
VIKUR
HOLSTEINN
EINAN GRUNAR-
PLÖTUR
Fyrirliggjandi.
PÉTDR PÉTDRSSON
Glerslipun & speglagerð]
Sími 1219. Hafnarstræti 7.
leita gleðinnar utan heimilis>
en konurnar sitja heima.
En skáldin eru stundum misk-
unsamari en lífið, og hér er
konan leyst frá þeirri smán að
vera undir vernd eða lúta dómi
manna, sem hún er meiri. Þvi
annað hluverk hafa þessir menn
ekki að bjóða henni. Margrét
er aðalpersónan í Veizlunni á
Sólhaugum. Frændi hennar
kemur heim og dvelur hjá
systrunum, sem hann bekkti áð-
ur. Margrét er breytt, því það
er ekki öllum konum léð að vera
álfar. Undrist maður hvers-
vegna hún getur ekki þýðst
bónda sinn, voldugan, gildan
og ríkan, þá tekst Ibsen að sýna
ástæðuna í síðasta þætti, þegar
hjónin eru tvö ein. Nútíma-
skáldin reyna að lýsa samlífi
hjóna í bókum í stóru broti méð
fleiri hundruð folaðsíðum en
komast þó aldrei að efninu,
sem snillingar einir geta með
fáeinum setningum. Bygmester
Solness mun eiga að tákna
gamla tímann, sem reisir sér
hurðarás um öxl og hrapar; en
unga konan, Hilda, er nýi tím-
inn, sem knýr á. Ibsen vildi
sýna að þjóðfélagið var byggfe
Framhald á 6. síðu^
ÆœS 7T7.
M
ORGUNBLAÐIÐ birtir í
gær athyglisverða grein
um Rússland Stalins eftir hinn
þekkta ameríkska sósíalista og
rithöfund Max Eastman, sem á
fyrri árum sovétstjórnarinnar í
Rússlandi dvaldi langdvölum
þar eystra og hefir alla tíð síðan
fylgzt vel með þróuninni þar
og skrifað bæði bækur og blaða-
greinar um hana. í grein Max
Eastmans segir meðal annars:
„Vér skulum hafa það hugfast,
að hin harðvítuga vörn Rússa rétt
lætir engu fremur kommúnismann
en hin aegilega árás Þjóðverja rétt
lætir nazismann.
Með þúsund ára frelsi öreiganna
sem takmark sitt, fann Lenin upp
kerfi algers flokkseinræðis, sem
algerlega gerir út af við allt raun-
verulegt frelsi. Mussolini og Hitl-
er fengu aðferð Lenins að láni og
hagnýttu hana í sínum eigin lönd-
um. Stalin — sem fyrirlítúr fjöld-
ann og óttast frelsið — fullkomn-
aði harðstjórnina og gerði út af
við síðustu leifar lýðræðislegra
mannréttinda í Rússlandi. Hreins-
unin mikla, iþar sem áætlað er, að
300.000 manns hafi verið skotnir
eða varpað í fangelsi, var útrým-
ing alls þess, er líklegt væri til
þess að veita harðstjórnarvaldi
hans mótspyrnu....... Ríkið á
framleiðslutækin, og hinn eini
húsbóndi sem ásamt ráðsmönnum
sínum (um það bil 200.000 Ijens-
herrum, er settir eru yfir þrælk-
aðan almúgann) .stjórnar ríkinu,
nota eins og iþeim þóknast arðinn
af framleiðslutækjunum í eigin
þarfir. Þeir mynduðu nýja vinnu-
verðlaunastétt. Um það bil 10
milljónir manna að auki búa við
sæmilega tryggan efnahag, álíka
eins og fyrir stjórnarbyltinguna.
Það er hreinasta meinloka að
kalla núverandi skipulag í Rúss-
landi ,,fjármálalegt lýðræði." Þaffi
er ekkert jafnrétti í Rússlandi,
ekkert frelsi, enginn réttur til þess
að stofna óháð samtök, enghm
verkfallsréttur og jafnvel enginix
réttur til þes$ að skipta um störf.
Verkamennirnir eru hlekkjaðir
við vélarnar og bundnir við launa
taxtana meir en í nokkru öðru
landi heimsins, að Þýzkalandi með
töldu. — Launataxtinn er lægri, í
hlutfalli við verðlagið, en hann
var á dögum Czardæmisins. Er
þetta samkvæmt opinberum rúss-
neskum skýrslum. Öllu þessu
skipulagi er svo haldið uppi af
heilum her leynilögreglumanna,
sem myndu kveikja öfund jafnvel
í brjósti Faraos hins' egiptzka og
Heinrich Himmlers.“
Þannig farast hinum þekkta
ameríkska sósíalista orð um
Sovét-Rússland. Það er dálítið
annað, sem hann segir, en það
sem Þjóðviljinn vill telja mönn-
um trú um!
*
Það hefir nokkuð verið rætt
um það opinberlega, þar á með-
al 1 blöð,u.Núm> í seinni tíð,
hvorf ekki væri heppilegt að
flytja menntaskólann í Reykja-
vík upp í sveit eða að stofna
að öðrum kosti nýjan mennta-
'skóla utan við soíl bæjarlífs-
ins, og hafa skoðanirnar reynzt
mjög skiptar um það. Tíminn
gerði þetta mál að umtalsefni
í aðalritstjórnargrein sinni í
fyrradag. Þar segir meðal ann-
ars:
„Það er fullkominn misskilning-
ur að líta á þessa hugmynd sem
baráttumál milli sveita og kaup-
Frh. á 6. sfGu.