Alþýðublaðið Sunnudagsblað - 16.02.1936, Blaðsíða 7

ALÞÝÐUBLAÐIÐ
7
Fornir þættir:
„Nú líður Erlendi betur“.
ÞJÓÐSAGNASAFNINU
„Grímu'' er frásögn tun Er-
iend nokkurn Helgason, Sunnlend-
>ng, sem uppi hafi verið á fyni
hluta 19. aldar, og siem farið hafi
sumar eftir sumar á milli lands-
fjórðunganna, norður og suður
Sprengisand. Og svo hvernig
Imim ferðum lyktaði (1828), að
hann lenti í viðureigm við útí-
legumenn við Þjórsá hjá Sóleyj-
arhöfða og varð einum peirra að
bana (sló hann í rot með 'istað-
biu) og slapp svo frá þeim við
illan leik. Söguna sagði Erlendur
l ómasi bónda á Kálfaströnd við
Mývatn (d. 1870), sem var góður
bunningi Erlendar, en hann varð
áður að lofa með handeiði og
^ggja við diengskap, að seg|a
engum söguna meðan Erlendur
lifði.
í Huld V. bls. 3&—43, „Safni
aiþýðlegra iræfta“, 1895. er sagt
frá þessum sama Erlendi, frá
ætt hans og uppruna, háttum
hans og siðum, æfifierli og æfi-
iokum, allítarlega; hefir pað gert
^rynjólfur Jónsson frá Mlnna-
Núpi. Þar segir svo: „Erlendur
•Helgason var fæddur og uppal-
^linn í Landsveit í Rangárvalla-
&ýslu og mun hafa vterið stálp-
a&ur um aldamótin 1800. For-
eldrar hans bjuggu að Heysholti
°g áttu mörg böm og voru frem-
ttf fátæk. Fóru bömin til ann-
ara jafnóðum og pau komust upp.
Nrðu flest af þeim nýtir menn“
s. frv.
Síðan er sagt af háttum Erlend-
ar og skapferli, að hann hafi verið
-.dulur í skapi, pögull og talaði
fátt nema á huldu.“ Og að hann
onn þá eina! Þú hefir
okki kynst kreppunni enn
þá. Nei,- ég nota Mána og
hemst hjá öllum hugleið-
ingum um kreppuna.
komst í klandur nokkurt út af
skógarhöggi, var hýddur og varð
hálfu þunglyndari eftir en áður.
En húsbóndi hans hafði sagt hon-
um að taka skóginn þar, sem hon-
um litist biezt á.
Þá er sagt frá því, að hann
hafði þann sið, að fara norður á
sumrin og að honum hafi græðst
fé í þeim ferðum fyrir varning
nokkurn, er hann hafði meðferðis
að sunnan og seldi aftur fyrix
norðan. En hann trúði engum fyr-
ir að geyma peningana, og var
því álit manna, að hann heföi
grafið bá í jörðu.
Þá er þess og getið í „Huld",
að hann hafi átt að komast í
færi við útilegumenn með 'líkum
hætti og segir í „Grimu", nema
í „Huld“ er það sagður hundur,
sem hann drap, en ekld maður,
og það gerðist við Köldukvísl,
en ekki við Þjórsá. Þá er í „Huld“
þessi lýsing á Erlendi: „Hann var
imaður í laegra lagi, en gildur og
þrekvaxinn, og tveggja maki að
aflí, kringhileitur, söðulnefjaður og
gráfölur í andliti. Málrómurinn var
lágur og dimmur. Hann var sein-
mæltur, dálítið nefmæltur og saug
oft upp í nefið. Föt hans voru
þokkaleg og traust. Hestaf hans
voru jafnan úxvalsgripir, og alt.
sem hann hafði meðferðis, var
sérlega traust og vandað." Er
þessi lýsing mjög grenileg og
sýnilega gerð af sjónaxvotti.
T EINU af bréfnm Tómasar Sæ-
mundssonar til föður hans,
Sæmundar Ögmundss. í Eyvind-
arholti, dags. 9. jan. 1835, á Garði
í Aðaldal, stendur {>essi klausa:
„Ég vissi ekki af þvi fyr en of
seint var orðið, að Erlendur
Helgason var á Serð ekki langt
héðan. Fór hann huldu höfði, og
enginn forvitnaðist um passa
hans, og var ekki hátalaður að
sögn; befi ég það seinast til hans
frétt, að hann fór út yfir Vaðla-
hiriði, sem liggur á milli Eyja-
fjarðax og þessarar sýslu, og
hafði hann þá ekki vogað sér á
Sprengisand eftir hryðjuna, sem
datt á hérna rétt fyrir veturnæf!-
umar, og heldur farið sveitir."
„Erlendur Helgason var flakk-
ari, ættaður úr Rangárvallasýslu,“
bætir dr. Jón bisk. Helgason við
neðanmáls s. st. Má vel vera, að
þetta hafi verið síðasta ferð Er-
lendar norður, og sú, er hann
lenti í viöureigninni við útilegu-
mennina, sem getur í Grímu, en
að þar skakki með ártalið.
I æskíu minni (ég er fæddur
1883) heyrði ég oft talað um Er-
lend þennan Helgason, sem þá
var að visu fyrir löngu undir lok
liðinn; mun þó hafa lifað fram
um miðja öldina, var hann enn
mjög í minnum hafður. Heyrði
ég helzt talað um hann sem mis-
indis karl, átti að hafa haft til
að hræða kvenfólk og krakkla.
Vom þeir tveir bræður, Jón og
Erlendur (en fleiri voru þau syst-
kini, sem áður getur) og hafði
hvomgur gott orð á sér, þóttu
„kyndugir" karlar.
Það lieyrði ég fóstra minn, Run-
ólf Þorsteinsson á Amkötlustöð-
um, segja (en hann mundi vel
þá bræður), að er tilrætt var í
viðurvist Erlendar um, hvort til
væru útiiegumenn, þá þagði hann
fyrst nokkra stund, en sagði síð-
an drýgindalega: „Til munu þeir
vera." Það orð mun og hafa legiB
á Erlendi, að hann ætti peninga
og hefði vistað þá einhvers stað-
ar, svo engihn hefði þeirra not.
Um æfilok Eriendar her öllum
þeim heimildum, er ég hefi heyrt
og séð, saman um. En þau urðu
með þeim.hœtti, er nú skal greina:
Erlendur var á sínu vanalega
flakki á milli bæja um Holt,
Land og Rangárvelli og viðar.
Náði hann þá eitt sinn ekki til
bæja, en lá úti og kól á höndum
og fótum. Var hann þá fluttur
að Móeiðarhvoli (eklu Móeiðar-
stöðum, eins og sbendur í Grimu)
til Skúla læknis Thorarensen. Lá
Erlendur þar lengi vetrar og
hafðist kalið illa við; varð læknir
loks að taka af Erlendi tær og
fingur; hljóp f>a úrep í ah sam-
an, og dó karl, eflaust eftix mikil
harmkvæli og í þungum hug til
læknis, sem honum þótti hafa
illa tekist að lælaia sig.
Sagan segir, að karl lægi þvi
ekki kyr. Þóttist læknir verða
hans var, er kvölda tók. Otaði
karl þá berum stúfunum framan
lækni. Tók læknir sig þá til,
kmfði líkið, tók úr því hjartað,
fór með í smiðju og brendi í
eldi, „og spriklaðí það á teinin-
um“. Eftir þetta varð karls ekki
vart.
Eg hefði nú ekki farið að rifja
upp sagniMiar um Erlend Helga-
son, ef ekki hefðu komið fyrir
tvö atvik nú fyrir fáum árum,
sem ósjálfrátt rirðu til pess að
lengja sögu hans.
Fyrir 7—8 árum fundust gamlir
peningar í moldarbarði nálægt
ölvesholtshjáleigu í Holtum í
Rangárvallasýshi. Mig minnir að
þeir væru rúmt hundrað talsins
og enginn þeirra yngri en hundr-
að ára.
Peningarnir voru rnetnir til
verðs og látnir á þjóðminjasafn-
ið, en finnandi fékk sín fundar-
laun og jarðeigandi landhlnt.
Gaus nú upp kvittur um, að hér
vænu fundnir peningar Eriendar
heitins Helgasonar.
Ári siðar eða svo ber það viö,
að kona ein í Rangárvallasýslu,
sem eitthvað fékst við ósjálfráða
skrift, verður gripin mjög „sterk-
um straum" og kemst í sant-
bandsástand. Nafnkendur maður,
sem viðstaddur var, spyr hver
sé þar. Þá skrifast hjá konunni:
„Erlendur Helgasoh." „Attir þú
pemngana sem fundust hjá Ölves-
holtí?" „Já, og hefir aldrei lið-
ið ver en síðan þeir fundust,"
skrifast hjá konunni. „Er ekkert
hægt að gera fyrir þig?“ er spurt.
„Ntí,‘ er svarað.
Samt er reynt að biðja fyrir
sál hans. Og nokkru síðar skrif-
ast hjá konunni, að mi líði Erlendi:
Helgasyni betur.
Konan, sem ósjálfrátt skrifáðL
er nú dáin, en var mjög merk
kona. Og maðurinn, sem við-
staddur var og lagði fram spum-
ingamar og mér sagði frá at-
vikinu, er einnig mjög merkur
og áreiðanlegur.
Qiiðl E.
Fjandmadur
Ameríku nr. 1.
Núverandi f jandmaður Ame-
ríku nr. 1 heitir Alvin Korpos.
Hann hefir morð, barnarán og
innbrot á samvizkunni. ÖU lög-
reglan í Bandaríkjunum er nú
að elta hann með vélbyssur og
táragas. Tvisvar sinnum var að
því komið, að hann félli í bend-
ur lögreglunnar, en hann slapp
á síðasta augnabliki á óskiljan-
legan hátt. Myndir af honum
eru í öllum amerískum blöðum
um þessar mundir og nákvæmar
lýsingar.
Rétta.tl miúka gljðani
fáið þér aðeins með
Mána-bóni.