Alþýðublaðið Sunnudagsblað - 08.03.1936, Blaðsíða 3

__________________ALÞÝÐUBLAÐIÐ__________•
Drösknldar á vegi listamanns.
Iftir
Jön H. Gnðmundsson.
EG ætla að skrifa nokkra
línur um hann Gísla, vin
ttinn. Ég hef þekkt hann frá því
ég man eftir mér. Hann er ári
yngri en ég og við höfum alla
tíð verið mjög samrýmdir, þó
að skapferli okkar, aðstæður í
lífinu og áhugamál séu harla ó-
lík. Hann er óframfærinn og
Þögull í daglegri umgengni og
lítill fyrir manni að sjá og
kefir, held ég, átt fáa kunningja
«ða vini, nema mig. Og það hefir
aIt af verið svo síðan við lékum
okkur saman smádrengir, að
*nér hefir fundist hann vera
hhnni máttar, að ég þyrfti að
hafa gát á honum, vernda hann
a alla lund og greiða götu hans
oftir mætti. Alla tíð hef ég álitið
Það skyldu mína, að lúskra á
Þeim, sem létu hann ekki í friði
og hjálpa honum í skólanum og
tala í hann kjark, þegar hann,
óharðnaður unglingur, fór að
stunda efiðisvinnu, sem var
Þonum þvert um geð. Ég sá
okki, frekar en foreldrar Gísla,
að nokkur tök væru á því, að
Þann gæti haldið áfram skóla-
göngu, eins og hann langaði
^est til. En ég gerði það, sem
ég gat, til þess að útvega hon-
hni bækur og las margt með
Þonum, sem ég vegna aðstöðu
hhnnar, skyldi betur og hafði
^eiri þekkingu á en hann.
^annig lásum við saman Edd-
hrnar báðar og Njálu og aðrar
íslendingasögur og gerðum það
^ft á morgnana, áður en ég fór
1 skólann, þegar Gísli var ekki
að vinna, og margur sunnudag-
hrinn var fljótur að líða á þenn-
an hátt. En þó að Gísla þætti
Sarnan að lesa og læsi þegar í
æsku mikið af gagnlegum bók-
hna um ýmiskonar efni, svo að
Þann mátti telja sæmilga fróð-
811 alþýðumann, þá var það
Samt annað, sem fljótt tók hug
Þans svo föstum tökum, að önn-
Ur hugðarefni urðu að engu við
Þlið þess. Og smátt og smátt
varð þetta að ástríðu, sem jókst
h^eð aukinni viðleitni til að full-
öaegja henni.
Hann ætlaði að verða málari.
^essi ákvörðun, þetta mark-
®hð, sem frá því hann var
Hmmtán sextán ára réði öllu
framferði hans og hugsunum,
Setti mig í töluverðan vanda. Ég
þekkti skapferh Gísla svo, að
*•
ég vissi, að hann myndi ekki
láta af þessum ásetningi, hvað
sem á dyndi. Mér datt því ekki
í hug að reyna að fá hann of-
an af fyrirætluninni, en tók að
hugsa alvarlega um það, á
hvem hátt ég gæti orðið honum
að liði í þeirri örðugu baráttu,
sem hann átti fyrir höndum. Eg
þóttist vita, að andúð foreldr-
anna gegn svo fráleitu tiltæki
sem þessi fyrirætlun Gísla hlyti
að virðast þeim, yrði honum á
marga lund erfið. Eg fór því,
með mestu gætni, að reyna að
koma inn hjá þeim þeirri skoð-
un minni, að Gísli væri fæddur
listamaður, og það væri hrópleg
synd að aftra eða eyðileggja
framrás og eðlilega þróun slíkra
gáfna, og menning þjóðar vorr-
ar mætti ekki við því að tapa
þeim verðmætum, sem sonur
þeirra gæti af hendi leyst.
Þau urðu í fyrstu stein hissa
á því, hve alvarlega ég tók þenn-
an leik í drengnum. Þó að Gísli
hefði alla tíð haft gaman af að
teikna og gerði það einkennilega
vel og skemtilega og væri nú
farinn að dunda við að mála
fjöll og sjó og skringilegar
mannverur, þá væri varla þar
með sagt, að hann myndi ekki
eins og anað fólk, fást til þess
að vinna fyrir sér á ærlegan
hátt,. eftir því sem tækifæri byð-
ist. Það væri of snemt að óttast,
að ekkert yrði úr Gísla, þótt
hann gengi núna með þessar
listamannsgrillur.
Eg reyndi að sýna hjónunum
fram á, að það yrði enginn
mikill listamaður nema hann
fengi að helga sig allan köll-
un sinni, því að námið og æfing-
in ættu drýgstan þátt í því að
skapa meistarann. Guðsnáðin
gæti komið að góðu haldi, en
meira þyrfti til sköpunar mikilla
verðmæta, miklu meira.
Þau horfðu oftast orðlaus á
mig, þegar ég var að halda
þessar ræður mínar og það gat
ekki dulizt mér, að þau voru
alveg hissa á því, að ég skyldi
eyða tímanum í þetta raus. En
ég sá, að hjónin varð að vinna
með einhverjum ráðum til fylg-
is við okkur Gísla, og mér tókst
það að lokum. Eg fór að leita
að orsökum þessarar lista-
mannshneigðar og spurði þau í
þaula um ætt þeirra. Og ég fann
það, sem mig vantaði. Einari,
föður Gísla, þótti einstaklega
gaman að tala um forfeður sína,
og hann gat rakið ættir þeirra
hjóna, að ýmsum krókaleiðum,
allar götur fram til Noregskon-
unga. Mér hafði alt af hund-
leiðst ættfræði og einskis
metið af hverjum menn væru
komnir og talið nægilegt að
þekkja þá sjálfa. En nú þurfti
ég á þessari vitneskju að halda
og þá var ekki um annað að
gera en þykjast hafa áhuga
fyrir þeim hlutum. Og áður en
mig varði var ég orðinn áfjáð-
ur í þessi fræði og gat setið
langar stundir á tali við ætt-
fróða menn.
Það var ekki Íítill fengur fyr-
ir mig að vita, að langafi Gísla
hafði verið mesti hagleiksmað-
ur á tréskurð, — sem að vísu
var kominn út í veður og vind,
utan einn snyrtilega skorinn
askur, — og að móðurættin
moraði af skáldum og hagyrð-
ingum.
Og nú sló ég öll vopn úr
höndum þessara góðu hjóna
Gísli gat alls ekkert við það
ráðið, að hann langaði svo mik-
ið til að mála. Það var ættar-
arfur, sem gagnslaust var að
stríða móti. Eins og hagyrðing-
ur, sem búinn var að gera vísu,
áður en hann vissi af; eins og
skáld, sem knúinn af óviðráðan-
legri löngun og þörf orti kvæði
og sögur; eins og hagleiks-
maður á tré gat ekki stilt sig
um að taka fjölina og bitjárn-
ið; eins réði Gísli ekki við lista-
náttúru sína og varð að teikna
og mála. Þetta lá í ættinni. Það
var fyrir fram ákveðið af hin-
nm mikla mótara allra ætta,
alveg gangslaust að reyna að
renna undan sköpum sínum og
því bezt að sýna þessari náðar-
gáfu rækt og skilning, svo að
sómi yrði að, öldum og óborn-
um.
Hjónin snerust á mitt mál og
þá var Gísli kominn yfir fyrsta
þröskuldinn á listamannsbraut
sinni. En ég vissi, að fleiri og
örðugri mundu á eftir fara.
Gísli hafði aldrei sagt neitt
sjálfur til að sannfæra foreldra
sína. Þegar ljóst var orðið, að
þau voru ekki á móti þessari
ráðabreytni hans, tók hann að
stunda iðju sína af miklum
áhuga og festu. Efnin voru lítil,
því að faðir hans var verka-
maður, en hann átti lítið hús
og Gísli var einbirni. Honum var
látin í té bezta stofan í húsinu
og hlúð að starfi hans eftir því
sem ástæður leyfðu. Enda tók
hann miklum framförum, að
dómi fyrsta kennarans, sem var
gáfaður listamaður, en mis-
heppnaður þó, sökum fátæktar
og ofdrykkju og annara skemd-
arafla. Þessi maður hugsaði
aldrei um sjálfan sig, en lagði
mikla vinnu og alúð við að
hjálpa ungum listamönnum frá
því að verða fyrir sömu örlög-
um og hann var ofurseldur.
Hann fræddi þá um listastefn-
ur og listamenn, talaði kjark í
þá, þegar vonleysið ætlaði að
yfirbuga starfsvilja þeirra og
framfaralöngun og gaf þeim
jafnvel peninga, sem hann hafði
þó oftast af skornum skamti.
Hann varð Gísla ómetanlegur
fyrstu árin.
Gísli Einarsson hélt sýningu,
þegar hann var 19 ára. Hann
ætlaði að reyna að útvega sér
með því einhvem farareyri til
utanferðar. En sýningin varð
svo fásótt, að það, sem inn kom,
hrökk tæpast fyrir húsnæði og
römmum og öðmm beinum
kostnaði. Það var lítið skrifað
um þessa sýningu í blöðunum
og ekkert af viti, nema ofur-
lítið greinarkorn, eftir kennara
Gísla, sem birt var í Morgun-
blaðinu.
Utanförinni varð Gísli að
fresta að svo stöddu. Kennari
Gísla talaði lítið um þetta, en
sagði þó, að það væri ekki von,
að fólkið sækti slíkar sýningar
eða hefði nokkurn skilning á
slíkum hlutum, því að það væri
ekki alið upp í fræðslu um list-
ir og sæi sjaldan neitt, sem gæti
opnað augu þess fyrir fegurð
þeirra og gagnsemi.
Svo leið hátt á annað ár. Gísli
málaði af kappi, og menn, sem
talið var að hefðu vit á listinni,
sögðu, að hann tæki undraverð-
um framfömm, og yrði að kom-
ast utan til frekara náms. Öll
tormerki vom á því, að það
gæti tekist. Hann seldi að sönnu
eina og eina mynd, en fekk lítið
fyrir þær og sumt illa greitt,
því að aldrei datt honum í hug
að innheimta andvirðið, ef menn
komu ekki og borguðu sjálfir.
Faðir hans átti æ erfiðara með
að styrkja hann fjárhagslega,
því að hann tók að eldast og
var oft atvinnulaus dögum og
jafnvel vikum saman. En aldrei
hikuðu þau hjón við að leggja
Frh. á 6.. síðu.