Alþýðublaðið Sunnudagsblað - 17.05.1936, Page 2
2
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
Islenzkir sagnapættir:
Sjósóbn frá Landeyjasandi.
Hálfrar aldar mlnnlngar.
Eftir Pétnr Si§i®rðsE©i8f Vestéalseyri.
(Eftirfarandi frásögn um sjósókn-
ir frá Eandeyjasandi er fröðleg og
lifandi lýsing á sjómensku, sem mjög
var stunduð til skamms tima í
Rangárvallasýslu, en er nú að líða
undir lok. Hafa menn sagnir af því,
að 300 skip voru gerð út frá sýsl-
unni, og var það áhættusamur at-
vinnuvegur og með fádæmum mann-
skæður. Nú eru þar í hæsta lagi
10—12 skip fyrir landi. Höfundur frá-
sögunnar, Pétur Sigurðsson, skó-
smiður á Vestdalseyri í Seyðisfirði
er fæddur í Landeyjum og uppaiinn
þar fram á unglingsár. lesecdum
Sunnudagsblaðsins er hann kunnur
af frásögn hans um stórbruna á
Vestdalseyri, sem birtist hér £ blað-
inu fyrir skömmu).
Bænclur í líallgelrsey
fyrir 50 árum.
YRIR og eftir 1885 bjó í Hall-
geirsey í Austurlandeyjum Jóni
Brandsson1). Jón var búhöldur
góður og allvel fjáður. Á peim
tíma voru 3 bíiendur á Hall-
geirsey: Jón bjó í austurbæn-
um, Einar2)! 1 miðbæinum og Guð-
’laugur3) í vesturbænum. Var sam-
1) Jón Brandsson var kvæntur
Gitðrúnu Bergsdóttur. Eitt bama
þeirra er Ingibjörg gift Jóni Guð-
mundssyni í Suðurgarði í Vest-
mannaeyjum, en þau eru foreldrar
Sigurgeirs hins fræga sigamanns, er
kleif upp hærri barm Almannagjár
á AlþingishátíSinni, sem mörgum er
minnisstætt. Sigurgeir hrapaði til
dauðs í Vestmannaeyjum í fyrra, og
varð mörgum harmdauði, því að
hann var óvenjulegt prúðmenni og
hverjum manni vinsælli.
2) Einar Sigurðsson var kvæntur
Þuríði Ólafsdóttur, sem enn er á
lífi í Vestmannaeyjum, blind. Áttu
fjölda barna, sem flest- eru á lífi í
Reykjavík og Vestmannaeyjum.
3) Guðlaugur Nikulásson, dáinn
fyrir fáum árum, háaldraður, var
AEíslenzkt félag.
Sjóvátryggingar,
Brunatryggingar,
Rekstursstöðvun-
artryggingar,
Húsaleigutrygg-
ingar.
Lifstryggingar.
lyndi hið bezta milli búenda. Þeir
Jón og Guðlaugur voru formenn
og áttu sinm áttæringinn hvor, er
pieir gerðu út, ýmist frá Vest-
mannaeyjuni á vetrarvertíð eða
frá Landeyjasandi, pá er vertíð
lauk í Vestmannaeyjum. Jón
Brandsson var hinn mesti full-
hugi og djarfur til sjósóknar.
Varð honum vel til háseta; baföi
árum saman sömu rrienn, pví að
ávalt var aflavon á hains útvieg.
¥ið LandeyjasaiidL
\f ANALEGA var vertíð lokið í
Eyjum laust fyrir páska.
Komu „landmienn" pá „upp“ sem
kallað var, og réru frá Söndun-
um. Það brást tæplega á peim
árum, að fiskur gengi grunt upp
að Söndum, em hins vegar miklum
erfiðleikum bundið að komiast út
vegna brims. Var oft teflt á
tvær hættux, er menin vissu af
nógum fiski rétt utan við boðana.
Þaninig er háttað meðfram
Söndumum, að tvö sandrif eða
grynningar myndast skamt undan
landi. Ytri grynningarnar miefn-
ast „útxif“, ten pær, sem nær eru,
nefnast „eyrar“. Hér og par á
grynningum piessum myndast all-
djúpir álar, er nefnast „hlið“.
Þegar brim var eða „vondur
sjór“, braut á pessum sandrifj-
um, og náðu brotin oft saman
yfir „hliðið‘“ og pá ekki hægt
að komast í gegnum pað nema
með pví að „sætia lagi“. Þegar
braut á „útrifi“, var sjór með
öllu ófær. Auk pessa tvísetta
brimgarðs var brotið við landið
eða „landsjórinn" sem kallaður
var. Milli landbrotsins og eyrar-
brotsins var djúpt lón, mefnt
„lega“. Á „legunni" var oft seil-
aður fiskurinn úr skipinu og pví
lent tómu upp í sandinn, en seil-
arnar dregnar upp á eftir. Ýtti
pá sjórinn vel á eftir, er brotið
reið að, en fast varð að halda,
er út sogaði. Þegar lent var, létu
kvæntur Margréti Hróbjartsdóttur.
Meðal bama þeirra eru GuSmundur,
sem nú býr í Hallgeirsey og- Maria
gift Jóni Þorsteinssyni, söðlasmið í
Reykjavík. Sonur Jóns og Maríu er
séra Þorsteinn Lúther á Stóra-
Hrauni.
mienn skipinu slá flötu; ef pað
mistókst, gekk sjórinn yfir pað
að aftan og fylti. Var pað kallað
að fá „kæfu“. Um leið og skip-
inu sló flötu, stukku vainaliega
3 mienn út úr skipinu undir síð-
una, ler að sjó vissi. Var pað
neSnt að „fara utan undir“, en
hlutverk peirra, er pað gerðu, var
að varna pví, að skipið „dytti á
sjó“, sem kallað var, en ekki mátti
standa of fast undir skipinu, er
út sogaði, pví að pá fór sjór inln
í pað landmegin. Ekki var pað
fyrir löðurmienni að stianda utan
undir, einda til pess valdir beztu
mennirnir. Fengu peir oft að
„súpa sjó“. Það var ekki ein-
göngu brotsjórinn, er á land gekk,
siem yfir pá skolaði, heldur og
frákastið undan skipssíðunni. —
Mjög var erfitt fyrir pá, er stóðu
(Utan undir, að halda fótfestu, pví
að sjórinin gróf sandinn undan
fótum peirra.
ÓTT einatt gengi erfiðlega að
lenda, var engu betra að
komast út, ef sjór var vondur.
Það var pungur setningur á átt-
æringunum í sandinum, pyngri
pó upp en ofan, pví að dálítill
halli var upp á „kambinn". Þeg-
ar sett var fram, var byrjað á pví
að snúa skipinu við, snúa fram-
stefni til sjávar, var pað kallað
að „bera við“. Skipið var sett á
eikarhlunnum, voru krakkar og
unglingar látnir hlaupa mieð pá
fram fyrir jiafnóðum og peir
losnuðu uindan skipinu að aft-
an. Viar petta erfitt verk fyrir
próttlitla unglinga, og oft varð
að hlaupa, ief vel gekk að setja.
Skipið var nú sett að flæðarmáli,
og var hver maður við sinn keip.
Fjórir beztu miennirnir voru
fremstir, tveir hvorum megin við
stefnið, áttu peir að gæta pess,
að.skipinu slægi ekki flötu, var
pað kallað „að styðja framundir".
Óðu peir svo langt út sem stætt
var. Kom pað oft fyrir, að peir
gátu ekki komist upp í skipið
hjálparlaust, en héngu á kinn-
ungumum, par til komið var á
flot, en voru pá innbyrtir. Oft
bar pað við, að skipinu sló flötu
lupp í sandinn, ef vont ólag kom,
er ýta skyldi á flot, var pað kall-
að „uppsláttur".
Sjóferð.
r
E'G hefi hér að framan verið
4 að rifja upp ýmsar athafn-
ir og hálfgleymdar málvenjur
samfara sjóferðum á pessum tíma
tvið Landeyjasalrfd. Þ’ó vferðu®
margt óskráð, sem vert væri að
bjarga frá gleymsku.
Nú vil ég segja frá einni sjó'
ferð, er ég tók pátt í, pá 15 ára,4)
mieð áðurnefndum Jóni Brands-
syni. Það mun hafa verið laust fyT'
jr páska, vermenin voru nýkiomnlr
„upp“ og var pá strax farið að
róa frá Söndum. Sniemma moTgr
uns var riðið til sjávar, pað miffl
vera tæp einnar stundar reið frá
Hallgeirsey.5) Veður var gott, en
brimhljóð heyrðist heim, svo að
auðsýnt var, að sjór var ekki
„dauður". Líklega hafa pað ver-
ið 4 eða 5 skip, sem öll notuðu'
„hliðið", sem pama hafði mynd-
ast. Á hverju skipi voru millí
10 og 20 manns, svo að parna
var all mannmargt. Sást pað>
brátt, er í sandinn kom, að ill-
fært var áð komast út. Stóðu
rnenn í hópum niður við flæðar-
mál, með handfærin á öxlunum
og nudduðu öngla sína úr sandi,
er peir tóku í vinstri lófa
með sjóvettlingnum á hendinni.
Urðu önglarnir glófagrir og í>ví
4) Hefir verið árið 1887, ‘ því að
höf. er fæddur 20. julí 1871.
5) Höf. mun g'era of mikið úr
fjarlæg'ðum, eins og títt er í bernsku-
minningum.
(Frh. á 6. siðu.)
Rafííliætiv.
Það er vandi
að gera kaffi
vinum til
hæfis, svo að
hinn r é 11 i
baffikeimor
haldi sér.
Þetta hefir
G. S. kaffi-
bætir tekist.
Munið að
biðja næst
nm G. S.
kaffibæti.
Hann svífenr
engan.
Beynið s,jálf.
Beynslan «*“
ólýgnnst.