Alþýðublaðið Sunnudagsblað - 31.05.1936, Blaðsíða 2

2
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
tír lífi alþýðumanna, eftir alþýðumenn:
I tuttugu og fimm vistum.
Lýsing á vistym i jar-
EYÍcsljcirðcarsýsluni Irá 1848—85
Eftir Guðrúnu Björnsdóttur.
Guðrún Björnsdóttir, sera lesið
kefir fyrir ævisögu sína, er þáttur
er birtur úr hér á eftir, er fædd á
Hrauni í Grenjaðarstaðasókn í Þing-
eyjarsýslu 29. apríl 1832. Er saga
hennar skrásett vestur í Ameríku
árið 1916, er Guðrún var 84 ára
gömul, og birt í tímaritinu Syrpu
1916: 3. og 4. hefti og 1917: 1. hefti.
Fer hér á eftir það, er hún segir
iim vistir sínar, og gefur það góðar
hugmyndir um hrakningsvistir vinnu-
hjúa á síðastliðinni öld og kjör þau,
er þeim voru búin.
Fyrsta vistin.
AMA ÁRIÐ og faðir minn
gifti sig, réði hann mig að
tveim hlutum í Haga, en heima
var ég að þriðjungi. I Haga var
þá búandi Björn og Steinunn
og afi minn, Jón Jónsson á ein-
hverjum parti jarðarinnar.
Mesta regla var á þessu heim-
ili, enda voru þar ekki nema
böm hjónanna, Sigurlaug og
Sigurgeir, og þá nokkuð stálp-
uð. Hér hafði ég nóg af öllu og
einar 3 eða 4 spjarir og var það
kaup nægilegt handa mér í þá
daga, og þess utan var þetta
mikið þrifa og reglu heimili.
Á sunnudögum klæddust kon-
ur þá í blá (svört) vaðmálspils
með áföstum bol og svo þar ut-
anyfir peysu og svo skotthúfa á
höfðinu og var skúfurinn oft
grænn. Á herðum höfðu þær
klút og svo silkiklút í skýlu.
Kirkjuföt karlmanna voru líka
svört vaðmálsföt, og skotthúfu
höfðu stundum gamlir menn
undir hattinum. Þegar heim
kom frá kirkjunni, voru öll
spariföt látin ofan í kistu. 1
kistunni var oft hafður vöndur
af reyrgrasi og það var víst eina
ilmefnið sem brúkað var í þá
daga.
Þetta sumar, sem ég var í
Haga, kom sólmyrkvi svo mik-
ill að koldimt varð, og jörðin
ísköld. Það fundu þeir bezt, sem
ekkert höfðu á fótunum. Bezti
þerrir var á, og vorum við að
rifja töðuna á túninu. Er mér
enn í fersku minni, hvað kalt
mér varð á fótunum. Fólkið
hætti að vinna og fór heim. Hús-
móðirin kveikti ljós, svo hún
sæi til í eldhúsinu. Allir vissu
hvað myrkrið þýddi og biðu því
rólegir þangað til myrkvanum
létti.
Eitt lítið atvik lýsir skaplyndi
húsmóður minnar í Haga. Á að-
fangadagskvöld kallaði hún mig
fram í búr að þurka upp mat-
arílátin, sem alt voru askar,
nema ein skál, sem húsbóndinn
átti, og var ég svo óheppin, að
hún datt sundur í höndunum á
mér. Skálin var kolmórauð og
krosssprungin, enda var búið að
nota hana í 17 ár og þótti hún
hið mesta metfé. Fyrir þetta at-
vik fékk ég harða ofanígjöf, svo
ég fór að gráta. Seinna um
kvöldið færði Steinunn mér inn
í baðstofu, svart pils og lérefts-
svuntu. Sagði hún, að ég skyldi
hafa þetta fyrir það sem hún
hefði verið um of harð-orð við
mig.
Önnur vist.
ÆSTÁ ÁR eftir Haga-vist-
ina fór ég í Heiðarbót til
Hinriks bónda, sem þar var þá.
Heldur var viðurgerningur þar
af skomum skamti. Miðdags-
matur á engjum úti var fisk-
stikla og hálf brauðkaka og ekki
mikið viðbit. Búið var lítið hjá
bónda, og hann hniginn að aldri,
þegar þetta var, svo hann var
einungis við fjórða mann, því
Olgeir sonur hans var enn
heima. Engið í Heiðarbót var
mest hálfdeigjur, nokkuð frá
bænum. Gleði var hér lítil sem
engin og aldrei fór ég til kirkju
þetta ár, enda hefði ég ekki
haft föt til þess. Heiðarbót
stendur á enda kirkjusóknar-
innar frá Grenjaðarstað og var
annað en gaman að fara það á
vetmm. Jón sonur IJinriks
gamla var þá vinnumaður á
Grænavatni við Mývatn. Um
sumarið kom hann til þess að
hjálpa föður sínum við að slá
túnið. Jón var þá nokkuð þegj-
andalegur, og man ég ekki eftir,
að við töluðum orð saman, þessa
viku, sem hann vann fyrir föður
sinn. Kaup mitt hér var lítið,
en þó víst eitthvað af fötum.
Jólahald var lítið og mesta
skemtunin var að hlusta á hús-
lestrana og syngja sálmana. Hér
kom það fyrir mig, sem ekki
hafði áður hent mig, að ég hljóp
úr vistinni um veturinn og heim
til föður míns á Knútsstöðum.
Kom þá húsbóndinn á eftir mér
og lofaði bót og betran og faðir
minn setti upp við bónda að láta
mig í friði eftirleiðis, þar til
vistinni væri lokið, og efndi
hann það.
Þriðja vist.
Frá Heiðarbót fór ég að Garði
í Aðaldal, eftir áeggjan Frið-
finns bróður míns, sem þá var
þar vinnumaður. Indriði Ólafs-
son bjó þá í Garði, var hann
listamaður í höndunum og smíð-
aði alt, sem þurfti með á heim-
ilinu, þar á meðal lóðaröngla,
sem þá fengust ekki í verzlun-
inni á Húsavík, og hafði hann
á Húsavík útræði á hverju ári.
Mikinn hluta vetrarins smíðaði
hann þá öngla og hafði einn
vinnumanninn til þess að sverfa
þá og fægja. Kona Indriða var
Hólmfríður Jónsdóttir; var hún
bezta húsmóðir, og vildi sjá um
að öllum liði vel á heimilinu, og
sagði hún mér þegar ég kom
með nýmjólkina úr fjósinu í
fyrsta sinn, ásamt dóttur henn-
ar Ólöfu, að ég skildi fá mér
mjólkursopa. Helti hún þá í
merkur skál og sagði um leið:
„Drekktu þetta, Gunna mín, það
svíkur þig ekki,“ enda fór mér
vel fram og fitnaði, en hafði áð-
ur verið horuð og framfaralítil.
Börn Indriða voru þá öll heima
nema Sigríður; hið elzta af
þeim, sem þá var í vist hjá
Johnsen verzlunarstjóra á
Húsavík. Ólafur og Indriði voru
þá böm að aldri. I Garði var
viðurgerningur hinn bezti, og þó
undarlegt megi virðast, var þar
ekki skortur á neinu nema vatni.
Vatnsbólið var langt frá bæn-
um, vestur við svokallaðan Núp,
og var vatnið flutt þaðan á
hestum í belgjum, sem til þess
voru gerðir. I fjósinu var stór
kista, sem snjó var safnað í,
sem síðan bráðnaði í fjóshitan-
um og var það drykkjarvatn
kúnna. Vissi ég til, að þetta var
víða siður, þar sem lítið var um
vatn.
Indriði hafði bygt timburhús
á Húsavík og stóð það gagn-
vart verzlunarhúsunum, aðeins
Búðará á milli. Á útróðrartím-
anum fór ég þá út á Húsavík til
að annast matreiðslu og annað,
en varð að flýja þaðan fyrir á-
leitni húsbóndans. Fór ég þá
gangandi fram í Heiðarbót, því
faðir minn var þá kominn þang-
að, og fyrir bænir hans fór ég
þó til baka aftur til að enda út
vistarárið. Kaupið í Garði var
eitt pils og svo bauð bóndi mér
gamlan rokk, sem ég ekki þáði.
Bóndi var altaf reiður við mig,
af því ég Vildi ekki þýðast hann
og sagði ég honum einu sinni að
ég hefði ekki ráðist í Garð til '
þess að vera hóran hans; þess
vegna vildi hann ekkert kaup
borga mér. Indriði var að öllu
hinn mesti búsýslu- og reglu-
rnaður, smakkaði víst aldrei
vín.
Fjórða vist.
Ú fór ég aftur að Haga fyrir
alt árið. Húsbændur voru
hinir sömu og áður, vísast því til
fyrstu vistarinnar. Björn bóndi
kallaði mig altaf systir og var
sjálfur eins og ljós á heimilinu.
Fimta vist.
| FYRSTU hafði ég ráðist
hjá Sigurði Hinrikssyni
frá Heiðarbót, sem þá var ný-
giftur í Skörðum. Átti hann
fyrir konu Kristveigu dóttur
Gísla eldra (Skarða Gísla) og
ætlaði hann að byrja búskap um
vorið á móti tengdaföður sínum,
en sökum ófriðar á heimilinu
hætti hann við það áform og
réðist sem vinnumaður til Pét-
urs í Reykjahlíð og fékk að hafa
konu sína í húsmensku. Vildi
þá Sigurður, að ég fylgdist með
sér að Reykjahlíð, enda vant-
aði þar vinnukonu, svo var það
skylda hans að sjá mér fyrir
vist, þar sem ég var áður ráð-
in hjá honum.
í Reykjahlíð líkaði mér vel
og húsbændunum var ant um
vellíðan hjúanna. Mátti því að-
búnaður heita góður og sam-
bandið milli hjúa og húsbænd-
anna hið ákjósanlegasta. í heim-
ili voru þá 17 manns með börn-
um hjónanna, húsmenskufólki
og niðursetning. Reykjahlíð er
erfið jörð, eins og kunnugir vita,
svo var þar mikil gesta umferð,
bæði sumar og vetur, og var þvi