Alþýðublaðið Sunnudagsblað - 28.06.1936, Blaðsíða 6

6
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
MILLI FRÁFÆRNA
OG SLÁTTAR.
Frh. af 2. síðu.
tunnan syðra metin jafnt sölva-
vætt eða 10 álnir. Nyrðra var
kapallinn (4 tn.) vanalega seld-
ur 20 41., eða 4 m. spec., en á
Austurlandi var tunnan af
hreinsuðum og hálfmuldum
grösum seld í harðindum 30 ál.
eða 1 rd. spec., og þótti gott
kaup, því að menn álitu, að tvær
tunnur grasa væru á við mjöl-
tunnuna til matarnota. Venju-
legast var gerður út karlmaður
með 2—3 stúlkur frá stórbæj-
unum, en fólk af smærri bæjum
sló sér saman, einn frá bæ, und-
ir forustu eins manns. Venju-
lega voru 5—8 hestar í hverri
lest, og var verið viku til hálfan
mánuð í ferðinni, eftir því hvað
grasatekjan var góð og tíð hent-
ug. Útbúnaður til grasaferða
voru tunnupokar, annað hvort
unnir úr togi eða þá hærupokar,
ofnir úr faxhári. Voru þeir all-
þolnir, ef þeir voru vel gerðir
í fyrstu. Litlar homhaldir, 6—8
tals, voru festar í kring í opið,
og var svo reimað fyrir opið í
hagldirnar með togbandi. Fjór-
ar tunnur grasa voru ætlaðar
hestinum, ef þau voru vel þur.
Stundum prédikuðu prestar yfir
grasafólki, áður en það fór, eða
sveigðu að því í ræðu sinni
sunnudaginn áður. Það gerði
síra Jón lærði í Möðrufelli, og
muna menn þetta úr ræðunni:
„Troðið vel í hornin, svo að ekki
verði svik fundin.“ Svo var farið
af stað og haldið áfram, þangað
til komið var í grasastöðvarn-
ar og tjaldað. Tjöldin voru oft-
ast ofin úr vaðmáli. Prjónatjöld
höfðu fáir nema útilegumenn.
Grösin eru misjöfn að gæðum.
Bezt eru skæðagrös; næst þeim
brekkugrös eða Maríugrös og
enn þá eina! Þú hefir
ekki kynst kreppunni enn
þá. Nei, ég nota Mána og
kemst hjá öllum hugleið-
ingum um kreppuna.
klóungur, kræða þótti kosta-
minnst, en þó vel hafandi í
grauta; hún var helzt notuð á
Norðurlandi; hundaló þótti til
einskis nýt. Þegar búið var að
sofa af sér ferðina, skipaði for-
maður flokksins til göngu. Bezt
þótti grasaveður þokur og hæg-
ar vætur, því að þá verða grös-
in mýkri og ljósari og breiðast
meira út, en skorpna saman og
dökkna í þurki. Ef þurkar voru,
var gengið á nóttunni og neytt
döggfallsins. Það þótti meðal
grasatekja, ef greiður kvenmað-
ur tók tunnuna í göngunni milli
mála. 1 göngurnar hafði hver
um sig tínupoka, svo sem hálf-
tunnupoka; var fest í pokann
band, sem gekk upp um háls-
inn. Ýmsar hættur gátu komið
fyrir á grasafjalli, ekki sízt, ef
þokur voru. Mátti þá alt af eiga
á hættu, að útilegumenn væru
á varðbergi, til að reyna að
nema einhverja stúlkuna burtu,
og enda huldufólkið var ekki
laust við sama. En miklu tíð-
ara var það, að huldumenn leit-
uðu á selráðskonur. Grösin voru
þurkuð, ef veður leyfði, og flutt
heim síðan, og þótti heldur en
ekki búsílag, ef vel hafði gras-
ast.
Þegar vel voraði og snemma
tók snjó af heiðum og gróður
var kominn, var stundum farið
nokkru fyrir fráfærur til gras-
anna og það að því skapi fyr
komið heim aftur.
A NNAÐ vorverk var það, er
mikið var að gert, þar sem
nokkurn skóg var að hafa eða
f jalldrapa, sem var í stærra lagi.
Það var kolagerðin. Allir þurftu
kola við á hverjum bæ til þess
að dengja við og smiðir til Ijáa-
smíða og hestajárna; þurfti eitt
kolakvartil til að smíða ljáinn.
Skógurinn var höggvinn og
hrísið rifið á haustin og vet-
urna; svo var það afkvistað og
afkvistið haft til eldiviðar.
Leggir voru síðan kurlaðir í 3
—4 þuml. langa búta. Síðan var
gerð kolagröf, 1—2 faðmar að
þvermáli og um 2 ál. djúp, og
kurlinu raðað í hana, og var
hið stærsta haft neðst. Kúfur
var hafður á gröfinni, 1—1 y2
al. á hæð. Svo var slegið eldi
í botninn og látið brenna, þang-
að til góður eldur var kominn
í alla hrúguna. Þá var snögg-
tyrft yfir og mokað mold yfir,
svo að hvergi kæmist loft að;
síðan var opnað eftir þrjá daga
eða fjóra og kolin tekin upp;
4—5 tunnur kola fengust úr
slíkri gröf. Stilt veður þurfti að
velja til kolagerðar, svo að eigi
hlytist óhapp af eins og hjá
Ölkofra. Kolin voru seld í skóg-
arsveitunum í aðrar sveitir í
tunnutali, og var vanaverð á
þeim 5 ál. tunnan. Fnjóskdælir
seldu venjulega Eyfirðingum
tunnuna fyrir lambsfóður (kola-
lambið). I Þingvallasveit seldu
menn hana 6 ál., en ef þeir
fluttu kolin suður á Suðurnes
og seldu þau þar, kostaði tunn-
an 10 ál. Borgfirðingar gerðu
og oft til kola á áliðnu sumri.
Kolagerðin hefir orðið skóg-
um og hríslandi á Islandi til
hins mesta tjóns. Alt var höggv-
ið, ungt og gamalt, og þar sem
skógar voru ekki, var hrísið
rifið miskunnarlaust; jarðveg-
urinn rótaðist allur upp, og svo
blés alt upp ofan í grjót. Sumir
skógaeigendur leyfðu líka hverj-
um, sem vildu, að höggva í
skógi sínum og gera til kola,
og tóku þá 5 ál. undir kolahest-
inn, t. d. presturinn á Húsafelli,
eða þá einhvern ákveðinn hluta
af kolunum. Sama var, ef leyft
var að höggva raftvið til húsa.
Sumir tóku þó hærri leigu.
Konungur eða stjórnin reyndi
að sporna við þessari hrapar-
legu eyðingu skóganna með lög-
um (10. maí 1755), en fáir eða
engir skeyttu þeim.
Á VORU, einkum norðan
^ lands, rekaviðarferðir tíð-
ar á vorin, bæði á Strandir,
Skaga, Tjörnes, Langanes og
Sléttu. Húnvetningar, Vestur-
Isfirðingar, Barðstrendingar
og Strandamenn sóttu til Horn-
stranda sjóleiðis, en sumir Vest-
firðingar sóttu rekaviðinn land-
veg á hestum. Dragklyfjar á
hest voru seldar á 5 ál. (=1
mark); mátti kaupandi þá velja
viðinn sjálfur, en varð að
höggva hann til og tegla. Hún-
vetningar, Vestur-Isfirðingar og
Strandamenn höfðu til þeirra
ferða sérstök skip, sem þeir
kölluðu byrðinga; þau skip voru
á stærð við sex- eða áttæringa
og rammlega gerð. Þau voru
heldur flöt í botninn, flá til
hliðanna, og risu stefnin hátt.
Á byrðinga þessa settu þeir 10
—15 manns og sendu þá á
rekastöðvarnar, og var oft búið
að, semja um timburkaupin.
Sendimenn voru flestir vanir
að höggva og saga við. Svo voru
þeir vikutíma eða svo við rek-
ana og höfðu nóg að gera að
saga og höggva timbrið. Þeir
gerðu langa planka og festu
ofan á borðin á byrðingnum, en
fyltu hahn síðan með timbri,
svo að hár búlki varð miðskipa,
en autt nokkuð í barka og skut.
Þegar þetta var búið, þéttuðu
þeir samskeyti hliðarplankanna
með mosa, svo að vatnshelt var.
Maraði svo byrðingurinn í kafi,
svo að upp úr stóðu hnýflarnir
einir, en svo vel var um búið,
að hvergi gaf sjó inn. Síðan
gerðu þeir flota úr timbri, til
þess að hafa á eftir byrðingn-
um í eftirdragi. Til styrkingar
reyrðu þeir köðlum um byrðing-
inn og farminn og sömuleiðis
um timburflotann. Segl. höfðu
þeir á byrðingnum, stundum
2 eða 3, því að ilt var að kom-
ast að að róa þeim, og sömu-
leiðis á flotanum, en höguðu þó
svo til, að flotinn var jafnan
gangtregari en byrðingurinn.
Svo biðu þeir byrjar og sigldu
heim og skiftu síðan með sér
farminum að hlutfalli réttu.
Tekið er það fram, að nærfelt
aldrei hlektist byrðingunum á
í ferðum þessum. Byrðingarnir
lögðust alveg niður fyrir 1700,
og fóru menn þá að sækja reka-
við á almennum bátum, sex-
eða áttæringum, og kölluðu það
að fara með stokkafarm, en
ferðir þessar kölluðu þeir flota-
ferðir; 8—10 manns voru á
bátnum. Þeir völdu sér viðinn,
hlóðu bátinn og gerðu flota og
höfðu hann í eftirdragi. Þegar
alt gekk vel og byr var hag-
stæður, gat þetta borið sig, en
ef veður gerði að þeim, urðu
þeir oft að höggva af sér flot-
ann, ryðja farminum, og stund-
um fórust skipin alveg. Gerði
bæði, að farmurinn var illur og
skipin léleg. — Á síðustu ára-
tugum minkar mjög reki til
landsins.
Skiftarétturinn
er tvö kerti.
I Birma, einu af smáríkjun-
um á Indlandi, er það siðvenja,
að þegar hjón eru orðin leið
hvort á öðru, þá skilja þau og
skifta eignunum á þann ein-
falda hátt, að þaú loka húsinu,
kveikja á tveim kertum og bíða
þess að þau brenni út. Það hjón-
anna, sem kertið átti, sem fyr
brann út, stendur á fætur og fer
burt fyrir fullt og alt, án þess
að taka nokkuð með sér annað
en fötin, sem þau standa uppi í-
Atelier
llésipdarar
hafa ávalt forystuna í
smekklegri ljósmynda-
framleiðslu.
Munið það og forðist
lélegar eftirlíkingar.
Ljósmyíidastofa
Sigurðar Guðmundssoiiar,
Lækjargötu 2, Reykjavík.