Alþýðublaðið Sunnudagsblað - 05.07.1936, Blaðsíða 4

i
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
Maxim Gorki, flökkudrengurinn, sem varð heimsfrægur rithöfundur.
MAXIM GORKI
AN þess að öðlast hið löggilta
stimpilmerki Nobelsverð-
launanefndarinnar er Maxim
Gorki látinn, 68 ára að aldri,
frægari en nokkur annar lista-
maður i heiminum, vegna þess,
að i einni af bókum sínum hefir
Trann lýst lífi sínu þannig, að
hver Rússi les þar brot af sinni
eigin æfisögu. Að vísu hefir hann
skrifað aðra ágæta rómana, sam-
ið leikrit, sem sýnd hafa verið
um allan heim, ort byltingaljóð,
sem hleypíu straumi og skjálfta
í zarveldið, en sæti á insta bekk
á skáldaþingi heimsins hlaut
i nn fyrst með bókunum
, IIemska mín“, „.Méðal framandi
'iU'anria" og „Háskóli minn“. Detti
manni Gorki í hug, verður rn’anni
iyrst hugsaö til þess, eftir hvaða
íeiðum hann hefir getað náð svo
íangt að skrifa þessa sjálfsæfi-
sögu, sem er svo laus við sjálfs-
hyggju Goethes og Strindbergs
og blygðunarleysi Casanova og
Rousseaus; hún er svo marxist-
isk, að þar er ekki einu sinni
tíl nein söguhetja, sem svo mjög
þykir prýða allar borgaralegar
bökmentir. Fyrir þetta er hann
órðinn brautryðjandinn, sem ung-
lr amerískir og evrópiskir rithöf-
undar feta á eftir. Á hvern hátt
hefir hann unnið sigur á sjálfs-
byggju sinni?
EINS og menn vita, er Maxim
Gorki rithöfundarnafn, en
ekki skírnarnafn og þýðir „hinn
beizki“. En þetta dulnefni, sem
hann hlaut hjá vini sínum, skáld-
inu Korolenko, varð svo þekt, að
það eru að eins kirkjubækurnar í
Nisjni Novgorod, sem geta hrós-
að sér af því, að geyma á hinum
sk'rautlegu spássíum sínum nafnið
Alexei Maximiovitsj Pjieskof og
angum kkkjubókagrúskurum dytti
í hug, að setja það nafn í sam-
band við Maxim Gorki. Einnig
telu'!' kirkjubókin fæðingardiag
hans vera 16. mars, en hann sjálf-
ut álítur 14. mars fæðingiardag
stan, og fæðingarárið, 1868, hefir
hann d'regið mjög í efa.
Maxim Gorki þroskaðist
snemma í skóla stó'rra viðburða.
Samkiomulag fjölskylduHna’r var
ekki sem bezt. Þannig bar við
etan dag, að móðu'rbræður hans
tveir reyndu að losna við föður
hans á þann hátt, að h'rinda bon-
um út í vök á ís, en þá hefir
Gorki naumlast verið meira en
ársgamall. Afleiðingin var sú, að
faðiir hans tók sig upp eg fór
með kionu sína og bam til Astr-
akhan, til þess að forðasí hina
hættulegu mága sína. Það fyrsta,
sem dængurinn man eftir er and-
lát föðurins og ferðalagið meö
móðurinní til Nisjni Novgorod,
það er viðburður, sem hefír brent
sig svo tan í vitund barnsins,
að hann man efti'r froskunum,
sem stukku upp á líkkistu föðuT
hans.
Bn þegar heim kiemur hefír lít-
ið vænkast hagu'r Strympu og
samkiomulagið á heimilmu hafði
ekki batnað með árunum. Bræð-
umir, móðurbræður hans, áttu i
sífeldum erjum við gamla svíðing-
tan föður þeirra, út af því, að
karlinn fékst ekki til þess að
skifta a-rfinum. Þessi eilífu r;fr-
ildi og áfl og hafa gert sitt til þess
að efla athyglisgáfu drengsins.
Hún var bonum nauðsynleg sjálfs
vöm í þessu umhverfi. Og þó
hefði þessi sjálfsvöinn orðið fyrir
gíg, ef amman hefði ekki! verið
á beimilinu, hin fræga Babusjka,
sem leiddi hann inn á mannlega
viegi og kenndi honum og fræddi
hann af almúgavizku sinni.
Þegar Gorki var fjórtán ára
dó móðirta. Babusjka var blá-
fátæfc, og nú varð Gorki einn að
ryðja sér braut.
ÞVÍ Rússlandi, sem Gorki steit
barnsskóm sínum á, hefir
verið lýst af svo mörgum, að við
geymum í huga vorum miargar
myiKlir af því. Það var Rússland
zarveldisins, og sumum trúuðum
sólum virðist það svo fagjurt og
æfíntýralegí, að augu þieirra
verða blind af þrá eftir því, ef
þær heyxa það niefnt. En Maxim
Gorki hefir áreiðanlega málað
sönnustu mynditia aF því, ann-
ars væri byltingin lítt skiljanleg.
Öllxun leiðist. Verkamaðurinn stel-
ur „út úr leiðindum‘“, gleðikonur
selja sig, „af því leiðindin hafa
diepið blygðunartilfinningu
þeirra". ívan hinn hræðilegi var
„keisari, sem leiddist". Og bændi-
urtnir, sem sendir eru til himna-
ríkis, eftir að hafa út úr leiðindum
legið í fylliríi og slagsmálum í
beilan diag, eru svo daufir, að
„driotttan geispar, meðan hann
hlustar á þá‘!.
1 svoleiðis landi geiast sjaldan
viðburðir, en gerist einhverntíma
etahver viðburður, þá er hann
hrór og þátttakendur bans óbefl-
aðir dótnar. í slíku umhverfi þró-
ast löngunta til grimdar. Það er
því ekkert einsdæmi, þegar Gor-
ki sér mann tafca í fótinn á drukk-
tani stúlku, draga hana út úr
vagni og berja höfðinu á benni
við vagnþrepið, eða þegar nokkr-
ar fullar bullur era samankiomn-
ar í herbergi og taka að l'eika
jarðarför, en líkið er komunguri
drengsnáði, sem þeir hafa helt
kengfullan.
SEINNA, þegar Gorki ætlaði
að fara að skrá þessa við-
burði, farast honum þannig orð;
, „Margt af þessu vildi óg helzt
ekki þurfa að skrifa; ég vildi
helzt dylja það, en sannleikann
verður að segja, og þegar alls
er gætt, þá er ég ekki að skrifa
um sjálfan mig, heldur um þau
skilyrði, sem rússneski almúginn
hefir átt við að búa og á við
að búa fram á þennan dag.“
(1917).
Um þessar þyrnileiðir átti
Gorki að brjóta sér braut 14 ára
gámall. Hann var um skeið létta-
drengur h já byggingafræðingi,
þjónn á rauðmálaða fljótabátn-
um á Volgu, leigður til þess aö
mæla með dýrlingamyndum,
einkar haldgóðrar tegundar, fyrir
verzlún nokkra og bakarasveinn
um tíina. Flest átti hann aö
reyna. Oft var hann hnepptur í
fangelsi, og einu sinni reyndi
hánn .að frernja sjálfsmorð. Þeg-
ar hann því talar um „Háskóla
sinn“ og það, sem hann hefir
lært þar, þá verður margur há-
skólaborigari dálítið hnugginn yf-
ir því, hve lítið hann í raun og
vera veit.
1 þessum háskóla lífsims lærir
Giorki að þekkja sannleikann um
miennina. Og tilviljunin hefir nú
einu sinni hagað því þannig, að
Rússar bera á borð alla sína sam-
anspöraðu lífssptski í orðekviðum
og málshátíum, og tilviljunin hag-
aði því lika þannig, að þessi stúd-
ent hinna löngu þjóðvega hafði
lagt sér til þann vana, að skrifa
niður hjá sér öll þess háttar sann-
leikskom á bréfmiða. Miðinn hefir
másllre fokið eitthvað út fyrir veg-
tan, en orðin sátu föst í heila
drengsins. Þetta geta verið ó-
mierlkilegar setnirigar, þegar t. ‘ö.
hinn bláfátæki efnafræðingur seg-
ít, að kötturinn sé þóttafull og
efunaxgjörn skepna, þá er óþarll
að missa hnerrann af undr-
un yfi'r þvílíkri vizku, e,nda þót£
efnafræðingurinn komi þar upp
um sjálfan sig. Og þegar stótcfi
yfirkokkurinn, Smuri, á Volga-
bátnum gellur við og segir:
Munurinn á mönnunum er falirite
í heimskunni. Einn er hygginn,
annar minna hygginn og priðft
flón. Til þess að verða hygg-
inn, verður maður að lesa hinar
réttu bækur — skilurðu það!“
þá verður að játa það, að é
hinum löngu og seinfömu þjóð-
vegum og vatnaleiðum finnasl
hinir spökustu lærimeistarar. Það
er því ekkert öfugmæli, þegar
Gorki talar um háskóla sinn. Og
barnalærdóm hans er að finna fe
einu tilsvari í leikriti hans, þar
sem nokkrir betlarar og fyllibytt-
ur, að öðru leyti sómafólk, ern
, .saman komnir. Ein fyllibyttan
fær opinberun og öðlast spá-
dómsgáfuna út úr fyllirii og boð-
ar: „Maðurinn er sannleikurinn."
»
TC’TLI máður sér að leita aö
orðslægð i æfiminning-
um Gorkis, verður maður
að gera það á eigin
reikning. Að visu hefir hann
margt sagt um rússneska almúga-
manninn, og á því er hægt að
byggja rússneska þjóðarsálfræði.
Or verkum hans er líka hægt að
tína ýmislegt efni saman til á-
róðursstarfsemi bæði með og
móti bolsévisma, en maður gerir'
það líka á eigin reikning. En
þetta verk er framar öllu öðm
marxistískt, „ég-persónan“ er
ekki hetjan; hann treður hvergí
NÍJA SKÖ,
enn þá eina! Þú hefír
ekki kynst kreppunni enn
þá. Nei, ég nota Mána og
kemst hjá öllum hugleið-
ingum um kreppuna.