Alþýðublaðið Sunnudagsblað - 30.08.1936, Qupperneq 1

SUNNUDAGSBLAÐ
ALÞÝÐUBLAÐSINS
01. ARGANGUR
SUNNUDAGINN 30. ágrist 1936.
35. tölublað:
A norðurvegum:
„Landkonnnður er
skáld athafnanna
ARIÐ 1876 fluttu forieldrariVil-
hjálms viestur um hiaf og
aettust að í Ársiiesbygð í Nýju
íslandi og bjuggu pár þangað til
1881; þá fluttust þau til Norður-
Dakotá' iog settust að i Víkurbygð
tiálægt Mountain, og kallaði Jó-
haún bæ siinn í Tuingu. Bjó hann
þar þangað til hann lézt, 31. des.
1896, 64 ára að aldri. Átti hann
miidnn og góðan þátt í isafnaðar-
-málum Víkursafnaðar í Dakota.
Var hann maður viel nitfær.
Ölst Vilhjálmur upp þar syðrja,
-en hefir þó jafnan verið bnezkur
(kaniadiskur) þegn. Sagt er, að
hann hafi verið hægfara barU og
nokkuð einreeun í leilkum. Fór
aremrna að bera á sérstökum
íiámshæfileikum hjá honum. Gekk
'haan fyrst í barnaskóla í Moun-
iain og þar í gnend. Síðgr stund-
aði hann nám í ríkisháskólanum
í Grand Forks í Niorlður-Dákota,
en ekki útskrifaðist hiainn þaðan.
Áirð 1902 gekk hann í rMsháskól-
•ÖJtn í Iowa, og hafði þá fiengið
loiorð um það, að hann mætti
ganga undir próf hviert jafinskjótt
og hann þættist tilbúinn. Fór svo,
■að hann lauk fjögra ára mámi með
prófum þeim öllum, er þar til
heyrðu, á níu mánuðum, og út-
akrifaðist úr háskóLainum 1903.
Hefir sá háskóli síðar sæmt Vil-
hjálm doktorsnafnbót í heiðurs-
skyni og sama hiefir Michigan-há-
skóli gert. 1903—6 stundaði Vil-
hjálmur vísindanám við Harvahd-
háskóla. Lauk hann þar meistara-
Prófi og varð aðs to ðarktennaxi í
tnánnfKæði. Hnieigðist hugur hans
fyret að bólcmientum. Orti hann
eitthvaÖ á háskólaámnum. Hann
sktifaði og t\rær gneinlr um hinar
hýrri bókmientir vorar í amierfskt
twnarit 1904, .og leru þar þýðingar
á nakkrum íslenz'kum kvæðum
®ítir hann. Sumarið 1904 kom
hajsn hingað heim og árið eftir
v*t' hann fyrir fornfræðileiðangri
hhigað fyrir Hajvard-háskóla.
Uin æsku sína og námsár hiefir
h'öhjálmur ritað í 1. kafla bóka,r
'8frwwr „Hunters of the groat
VILHJÁLMUR STEFÁNSSON er tvímælalaust frægastur
allra núlifandi íslendinga. Er hann í senn vísindamaður,
fræðimaður, rithöfundur og skáld. Þektastur er hann af
ferðum sínum norður um heimskautalöndin og rannsóknum
sínum á lifnaðarháttum Eskimóa. Hefir hann dvalið árum
saman meðal Eskimóa, lært mál þeirra, kynst hugsunarhætti
þeirra og siðum. Kafllnn, sem hér fer á eftir, er tekinn úr
bók dr. Guðmundar Finnbogasonar um Vilhjálm Stefánsson
og er meginið þýtí úr bók Vilhjálms Stefánssonar: „Hunters
of the great North“ (Veiðimenn á norðurvegum). Kaflinn
hefst á frásögn frá bemskuárum Vilhjálms, er foreldrar
hans voru frumbyggjar í bjálkakoía, og er hann var kúreki
og viltir Indíánar voru nágrannar hans.
þiegar leinn þeirra hætti, gat ég
stundum átt ininhlaup hjá öðrum
nokkra vikur í viðbót, ef skólaina-
ir stóðu ekki sama tíma.
Er faðir minn dó seldum við
jörðina og ég varð um fjögur ár
kúasmali í „óbygðunum“, en sv-o
kölluðum við þá þær sléttur, siem
enn voru ónumdar. Næstu ná-
grannai’ okkar voru í tíu eða
fimtán mílna fjariægð í ýmsar
stefnur milli norðaustuiis og suð-
austurs, en aldrei vissi ég, hve
langt var til næstu granna í vest-
urátt. Það kann að hafa verið
eitt eða tvö hundruð mílur.
North“ („Veiðimienn á norðuiriveg-
ium“), er kom út 1923, og segir
frá fyrstu norðurför hans. Kemux
sá kafli hér í íslenzkii þýðingu:
„Foneldrar mínir vom land-
námismenn. Áður ien járnb.rautirn-
ar miklu voru lagðar um niorð-
vesturslétturnar, fóru þau með
einföldum farartækjum frá vest-
unenda Efravatns yfi.r að Rauðá
og niður eftir henni að Winnipeg-
vatni. Á undan þeim höfðu farið
vieiðimienn, kaupmenn og trúboð-
ar; en þau voru meðai fynstu
bændanna, er námu land 1876 og
tóku að brteyta veglausri og
skáldlegri villimörkinni í auðugt
en hversdagslegt akuryrkjuhérað
dagsins í dag.
Það voru harðir reynslutímar.
Indíánar voru vingjarinlegir og að
nbkkrn leyti hjálpsamir, en land-
iniemarnir misskildu þá og ton-
trygðu.
Eftir látlaust tvieggja ára strit
hafði fólk mitt eignast þægilegt
bjálkahús og skógarruðning var
vel byrjuð. En þá kom fióð og
drekti sumu af búpeningnum, tók
burt heyin okkar og nágratananina
Oig skildi eftir sbort, & með vor-
itau varð að hallæri. Sagt er, að
bróðir minn og systir hafi dáið af
harðrétti, og aumir af nágrönnum
okkar urðu hungunmiorða, Ofan á
þetta bættust ógnir bólusóttarinn-
ar, því áð farsóttir og hallæri
verða löngum samferða.
Það voru að nokkru leyti þiessir
VILHJÁLMUR STEFÁNSSON
örðugleikar og sorgaratburðir, og
að nokkru leyti íandnámshugur-
inn framsækni, er dró fólk mitt
úr Manitoba-skógunum út á slétt-
umar í Dakota. Ég var fæddur
1879, rétt fyrir flóðið, og var
ekki fullra tveggjá ára, e-r ég fór
yfir landamærin suðirr í Bajnda-
ríkin.
Um tiu ára skeið ólst ég upp á
bóndabæ í Dakota og gekk á
vetium tvær eða þrjár mílur til,
sveitaskóla eins lítils, er á þeim)
tímium starfaði aðeins lítinn hluta
ársins. En mú voru ýmsir skólar
sinn í hverja átt frá bænum, og
1 æsku las ég margar sögur af
kúasmölum og lífinu á landamær-
uinum, og opin sléttan var í mín-
um augum æfintýraland. Vísund-
arnir voru þá rétt að kalla horfn-
ir, en bein þeirra hvítnuðu um alt,
og djúpir götuslóðar eftir þá lágu
í bugðum endalaust um lautir og
leiti. Sitting Bull og Indíánar
hans voru á næstu grösum og
engin lömb að leika sér við, svo,
að þeir okkar, sem gætnari voru,
óttuðust hann, en hinir, sem lang-
aði í æfintýrin, vonuðu, að ber-
flokkar hans kæmu einhvern dag
í augsýn út við sjóndeilarhrlng-
inn. Ég gat séð sjálfan nuig1 i Piug-
anum, þar sem ég var hraustur
njósnari, er úr fjarlægð hafði
gætur á varðeldum Indíána og
sveitin átti líf sitt undir. En einn
dag fréttum við, að Sitting Bull
hefði verið skotinn, og að anda-
dönzunum væri lokið.
En þó að vísundamir væm
farnir, þá var þó Vísunda-Villi
(Buffalo Bill) enn meðal vor. Ég
sá hann aldrei, en Jói, eldri bróð-
ir minn, gekk með barðastóran
hatt og hár niður á herðar eftir
beztu fyrirmyndum þar við
landamærin, og líktist honum
mjög. Ýmsir af kúasmölunum,
sem ég vann með, höfðu þekt
hann á yngri ámm, áður en hann
tók að halda sýningaí sínar
„vestan úr óbygðum". Flestir
þeirra hældu sér af því, að þeir