Alþýðublaðið Sunnudagsblað - 22.11.1936, Page 1

SUNNUDAGSBLAÐ
ALÞÝÐUBLAÐSINS
III. ÁRGANGUJR
SUNNUDAGINN 22. nóv. 1936.
47. TÖLUBLAÐ.
(Jr atvinnusöqu pióðarinnar:
Þegar ég vann í kolanámunni.
Eftir Benjamin Sig-
valdason.
ÞAÐ VAKTI bæði athygli og
úndrun, þegar aá fregn barst
út um landið í des. 1916, að ó-
breyttur bóndi væri orðinn ab*
vinnumálaráó herra. Að aimianna-
dómi var þetta mikil upphefð fyr-
ir bændastéttina. En hitt mun al-
menningi ekki hafa veriö ljóst þá,
hvilíkur vaindi það var, að stjórna
atvinnu- og samgöngu-<málum
þjóðarinnar á þeim árum. Hieims-
styrjðldin geisaði þá ákafast og
æðisgengnast. Skipum var sökt,
hlöðnum dýrum. varningi, svo
.margSkonar nauðsynjar fengust
ekki til landsins, hvað sem' í boði
var. AJlax vörur urðu dýrar, bæði
vegna mikillar eftirspurnar svo
og vegna hinna afskaplega háu
vátrygigingagjalda, sem lögðust á
' vörur þær, sem komust til neyt-
•enda. ,
Fáar eða engar lífsnauðsynjar
miunu þó hafa komíjslt í eins hátt
verð hér á landi og kiolin. Fróðir
menn hafa tjáð mér, að kola-
tonnið hafi kostað 300 krónur hér
I Reykjavík, þiegar það var dýr-
ast. Þetta hafði vitanlega þær
afieióingar, að almenningur átti
■erfitt með að hita upp híbýli sin,
skólum var lofcað, og allar sparn-
aðar-ráðstafanir gerðar, sem unt
var að beita.
Hér sunnanlands var alment
gripið til þess ráðs, að taka .upp
mó til eldneytis, til að drýgja kol-
In, og víða var hann notaður ein-
göngu. Og það sama var gjört
víðast annarsstaðar á landinu, en
þó hvengi í eins stórum stíl. —
Þetta eldsneytisieysi var svo mik-
fó vamdamál, að rikisstjórnin .sá
sér ekíki annað fært en að tafca
það til yfirvegunar á hvern hátt
hagt væri að bæta úr því. Ég tel
'®faliaust, að eitt hið fyrsta, sem
fyrnefndur atvinnumálaráðhierra
hefir tekið til athugunar, hafi ver-
3ð þessi mál. Hann var þingeyskur
hórtdi. Honum var kunnugt upr
að norður á Tjörnesi voru
F-x EIR, sem muma eftir heimsstyrja'darárunum, munu minn-
^ ast þess, hve örðugt var þá að afla sér eldueytls. Kol
þau, sem þá voru flutt inn hingað frá Englandi voru svo ó-
hemju dýr, að öllum almejmingi var um megu að kaupa þau.
Var þá farið að athuga um möguleika þess að vinna kol hér
á ís’andi og fyrir forgöngu þáverandi atvinnumálaráðherra,
sem var þingeyskur bóndi, var hafin kolatekja norðuráTjör-
nesi við Skjálfanda í svokölluðum Hallbjarnarstaðakambi,
sem jarðfræðingar kannast vel i við, sakir merkilegra jarð-
myndunarlaga, sem þar eru og hafa verið rannsökuð af jarð-
fræðingum, einkum Guðmundi heitnum Bár&arsyni prófessor.
Fjöldi manna vann að kolatekjunni á stríðsárunum og hefir
einn þeirra, Benjamín Sigvaldason frá Gilsbakka í Axarfirði
ritað eftirfarandi grein um þennan merkilega þátt í atvinnu-
sögu þjóðarinnar.
•i._ —Q&jsaZ..
kolanániur, sem lengi höfðu verið
notaðdr af þeim," sem næstir
bjuggu, þó í smáum stíl væri.
Kol ' þessi’ höfðu’ að ' vísu ekki
sama notagildi og hin aðfluttu
ensku kol. En „holt er heima
hvaö". segir málsháttUrinn. Og
S slíkum vandráeðatímum mátti
íullvel notast við þau, jafnframt
sem námugröfturinn skapaði at-
vinnu.
Það mun hafa verið í maímán-
uði 19,17, sem umboðsmenn rík-
ísstjórnarinnar norður þar keyptu
námuréttindin af eiganda eða eig-
endum jarðarinnar Ytri-Tungu á
Tjörnesi. Á sama tíma eða nokkru
fyr keypti einstakur maður (eða
menn) svo kallaðar Syðri-nánrur.
En þær tilheyra eða tilheyrðu
jörðinni Hringveri á Tjörnesi.
Er mjög stutt á milli námanna,
og rennur áarspræna á landa-
merkjum. Að þessu sinni verður
ekki sagt frá Hringvars-námum,
heldur eingöngu frá námum rík-
issjóðs. — Um vorið var hafinn
þarna imdirbúningur undir námu-
rekstur. Meðal annars var bygt
íbúðarhús í íjöríhini fyrir neðan
Ytri-Tungu, og stóð það spölkom
norðan við þann stað, þar sem
grafið var inn í bakkann eða
kambirm, sem er afar hár og
brattur.
Alment var talið í þá daga, að
bygging þessi hafi orðið ríkis-
sjóði afar dýr, qg heyrðj ég jafn-
BENJAMÍN SIGVALDASON.
vei nefnt, að hún hefði kostað 40
þús. kr. En um það skal ég ekk-
ert dæma. En um hitt get ég
dæmt, að þarna leið verkamönn-
um yfirleitt mjög vel. Annars var
það svo á þessum tímum, að al-
menningur var þvi óvanur að
heyra nefndar háar tölur, því
verðsveiflutímabilið var í raun
réttri aðeins að hefjast.
Vinnan í námunni sjálfri byrj-
aði þarna um mánaðamótin júní
og júlí, og unnu þama lengst af
um 40 menn. Þetta var fullkom-
inn ríkisrekstur, Meðal annars var
rekið hér fullkomið mötuneyti
með yfirbryta og öllu tilheyrandi.
Fór nokkurt orð af því, að
hagsmuna ríkissjóðs væri ekki alt
af gætt sem skyldi. Hins vegar
þótti mjög gott að viima þama,
þar sem bæði húsnæði og fæði
var í bezta lagi og virrnan frem-
ur góð.
Meðal þeirra, sem unnu þarna,
voru ýmsir skólamenn. En þeir
unnu aðeins yfir sumarið. Komu
því margir nýir menn um haustið^
Ainnan hélt áfram allan veturinn
með sama fyrirkomulagi, þó oft
hafi hlotið að vera kalt, því þessi
vetur er oft meðal almenningsí
nefndur „frostavetur" og er öll-
um í fersku minni, sem þá voru
komnir til vits og ára. Talsvert;
orð var gert á því, að rekstur
þessi reyndist dýr, og má vera
að eitthvað hafi verið hælft i þvL
En samt sem áður var þessi við-
leitni virðingarverð, því kolin,
sem unnin voru, bættu úr mjög
; brýrrni þörf. Fullvíst er, að marg-
ur hefði aldrei beðið þess bæt-
lur, ef hann hefði þð ekki haft
þessi „Tjörnes-kol" til að ylja sér
við, þegar frostin vom sem
grimmust eftir nýjárið 1918.
T AUST FYRIR sumarmálln
1918 kom ég í námuna og
réði mig þar í vinnu um 10 vikna
tíma. Er mér þessi dvöl svo
minnisstæð, þó bráðum séu 19
ár liðin síðan, að ég hefi talið
rétt að skrásetja ýmislegt af því,
sem þarna bar við, einkum með
tilliti til þess, að þessi uámu-
rekstur var dálítið einstakt fyr-
irbrigði í atvinnusögu okkar, og
féll niður að fullu og öllu um
haustið og hefir ekki verið tekinn
upp síðan.
) Ég kont í námuna rúmlega víku
af sumri og settist þar að. Um
það bil urðu nokkur mannaskifti
þarna og nokkrum breytingum
komið á, sem taldar voru til
bóta. Meðal annars var bryta-
embættið lagt niður, en i verka-
menn urðu eftir það sjálfir að
reka sitt mötuneyti. Mun það
hafa verið hagnaður fyriri at-
vinnurekandann; en hins vegar
tjón fyrir okkur verkamennina —
óg svo auðvítað fyrir brytann,
sem varð að hrekjast frá sinu