Alþýðublaðið Sunnudagsblað

Eksemplar
Hovedpublikation:

Alþýðublaðið Sunnudagsblað - 27.02.1938, Side 1

Alþýðublaðið Sunnudagsblað - 27.02.1938, Side 1
SUNNUDAGSBLAÐ . ALÞÝÐUBLAÐSINS Y. Á8GANGUR SUNNUDAG 27. FEBR. 1938 9- TÖLUBLAÐ Úr sakamáiasðgu íslands: APPOLLONIA SWARTSKOPF. )l RIÐ 1725 var tekið til með- ferðar dularfullt, og þó um leið landfrægt mál á þingi í Kópavogi, svo nefnt Swarts- kopfs-mál. Jón prófastur Hall- dórsson hefir ritað nokkuð um það í Hirðstjóra-annál sinn, sjá Safn til sögu íslands, II, 774— 75, og eftir honum Jón Espólín í árbækur sínar, IX. 48, 64, 75, 79—84 og 91. í Þjóðskjalasafn- inu eru nokkur skjöl um málið, en mörg vantar þar, sem nefnd eru að eins. Af því að mál þetta er svo merkilegt og einstakt í sinni röð hér á landi, en hins vegar svo sár-lítið birt um það á prenti, skal það rakið hér nokkuð, eftir þeim gögnum, sem hér eru nú fyrir hendi. Málið er kennt við norska stúlku, sem hét Appollonia Swartskopf*). Hún hafði verið trúlofuð Niels Fuhrmann, norsk- um manni, sem hafði komið hingað 1718, til að vera hér amt- maður, en hann hafði brugðið við hana eiginorði. Hún hafði kært hann fyrir og fengið hann dæmdan af hæzta-rétti, 10. júlí 1719, til að giftast sér, og greiða sér 200 dali árlega, unz úr því yrði, ef það frestaðist. Vorið 1722 hafði hún farið hingað með Hólmsskipi og komið 29. maí til Bessastaða, þar sem amtmaður •átti heima. Amtmaður hafði þá fengið henni húsnæði sitt til af- nota, en sezt sjálfur að í tjaldi á túninu og hafzt þar við allt til hausts, unz búið var að breyta húsakynnum. Þau amtmaður höfðu matazt saman og farið allvel á með þeirn fyrst í stað, en ekki hafði hann gengið að eiga hana. Hjá amtmanni hafði verið 'fyrir, og var enn, ráðs- kona dönsk, Katharina Holm, ekkja ,og kærasti hennar, Pipers *) Líkleg'a öllu heldur Schwartz- kopf; svo er nafn hennar ritað í fyrsta bréfi konungs um þetta mál (16. marz 1725) og svo er ritað nafn Daniels S., sem var gullsmíða- meistari í Höfn um þetta leyti. að nafni, fulltrúi amtmanns. — Voru þau Pipers gift er málið var tekið fyrir. — Vorið eftir að Appollonía hafði komið, hafði amtmaður farið +U Grindavík- ur og flutt heim með sér dóttur frú Holm, Karen, sem þá var nýkomin með Grindavíkur- skipi frá Höfn. Mun hann hafa ætlað að ganga að eiga hana. Þeim mæðgum, einkum frú Holm, var illa við Appolloniu og henni að sarna skapi við þær. Amtmaður hætti um haustið að matast með henni og tók þá vist hennar að versna. Sunnudaginn 30. apríl næsta vor, 1724, varð Appollonía skyndilega mjög veik, eftir að hafa borðað 2 vöflur. Náði sér þó nokkuð aft- ur, en varð enn veikari næsta miðvikudag, 3. maí, eftir að hafa borðað hrísgrjónavatnsgraut, sem henni hafði verið borinn. Lá hún síðan rúmföst í 7 vikur, fór æ versnandi og andaðist þriðjudaginn 20. júní. Var jörð- uð í Bessastaða-kirkju 29. s. m. af séra Halldóri Brynjólfssyni á Útskálum, síðar Hólabiskupi. Appollína átti bróður í Höfn, Frantz að nafni. Veturinn eft- ir að hún dó, lýsti hann því fyr- ir konungi, Friðrik 4., að hann hefði heyrt, að systir sín hefði verið ráðin af dögum, og óskaði eftir, að bæjarfógeta yrði falið að yfirheyra því viðvíkjandi 2 menn, sem þá voru í bænum og kunnugir voru málavöxtum. Konungur skrifaði stiftamt- manni 16. marz (1725) og bað hann að láta taka málið hér fyr- ir undir eins og' hægt væri. Þá var sýslumaður í Gull- bringusýslu Cornelius landfó- geti. Hann átti heima á Bessa- stöðum og var fyrirsjáanlegt að hann myndi verða að bera vitni í málinu. Þurfti því að skipa setudómara og lagði stiftamt- maður til í bréfi til konungsrit- ara 24. apríl, að Páll lögmaður Vídalín og Sigurður Sigurðsson, sýslumaður í Árnessýslu, yrðu skipaðir rannsóknardómarar, en Frantz Sw. yrði gert. skylt að mæta fyrir réttinum sem sækj- andi eða fá annan til þess í sinn stað. — Konungsritari féllst ekki á þetta, vildi láta skipa Sigurð sækjanda og einhvern andlegrar stéttar mann dómara. Stiftamtmaður lagði þá til 5. maí, að Þorleifur Arason, pró- fastur í Rangárvallasýslu, og Hákon Iiannesson, sýslumaður í sörnu sýslu, yrðu skipaðir dómarar, þ.ví að hann hafði frétt að Páll lögmaður myndi eiga erfitt með að gegna því starfi sökum veikinda (kviðslits og sjóndepru). Fáum dögum síðar, 9. maí 1925, gekk Frantz fyrir notarius publikus í Höfn og með 1 honum annar maður þar í borg- inni, Svend Larsen, trésmiður, er verið hafði samtíða systur hans á Bessastöðum, meðan hún lifði. Lagði Larsen fram skrif- aðan vitnisburð um, hvers hann hefði orðið þar áskynja viðvíkj- andi Áppolloniu og hvað hún hefði látið í Ijósi við hann, m. a. þetta: Skömmu eftir alþingi 1723 hafði hann heyrt hana segja við Sigurð Ámundason múrara, sem var fyrir henni er hún ætlaði inn: „Dreptu mig nú, þá geturðu fengið 50 dali, sem þér hafa verið lofaðir“. Amt- maður varð var við þetta og kallaði alla heimilismenn inn til hennar, hvern eftir annan, en Piper stóð fyrir utan dyrnar og sagði við hvern, sem inn gekk: „Segðu nei, annars fer illa fyr- ir þér“. Þegar röðin kom að Lar- sen, bar hann það hiklaust, að hann hefði heyrt Sigurð segja það í eldhúsinu hjá landfóget- anum, Cornelíusi Wulf, sem þá var einnig á Bessastöðum, að madama Holm hefði boðið sér 50 dali til að drepa ungfrú Swartskopf. Næsta vor, 1. maí, kvaðst Larsen hafa komið inn til ungfrú Swartskopf og hafði hún þá verið mjög veik um nóttina; kvaðst hafa orðið það eftir að hafa borðað vöflur. Því næst hafði vinnukona amt- IÁRBÓK Hins íslenzka X fornleifafélags, 1929, X ]; ritar prófessor Matthías } !; Þórðarson fornminjavörð- $ !; ur grein, er hann nefnir: ; INokkrar Kópavogsminjar. ; Getur höfundur þar ' nokkurra sakamála, sem t tekin hafa verið fyrir á í ;! Kópavogsþingi. Árið 1725 » var tekið þar fyrir mjög ? frægt mál, sem kallað var X <Swartskopfs-mál. ; IFer hér á eftir frásögn J um þetta dularfulla og $ einkennilega sakamál. J manns sagt Larsen, að madama Holm hefði spurt sig, hvernig því væri háttað með ungfrú Swartskopf, og þegar stúlkan hefði svarið, að hún hefði haft uppköst um nóttina, þá hefði madama Holm sagt: „Djöfull- inn fari í hana, úr því svona er, þá getur hún lifað í 10 ár enn“. — Enn hafði Larsen litið inn tveim dögum síðar; þá var ung- frú Swartskopf nýbúin að borða graut; kvaðst hún álíta það ó- hætt, því að Maren, vinnukona, hefði borðað af honum með sér. Um nóttina hefðu þær báðar orðið mjög veikar. Stúlkan hefði síðan fengið meðöl og komizt á fætur eftir fáa daga, en ungfrú Swartskopf hefði engin meðöl fengið, en legið og dofnað öll, unz hún dó* Nokkru síðar hefði Maren verið að kvarta yf- ir því í eldhúsinu, hve heilsa sín væri slæm. Kvaðst Larsen þá hafa spurt hana um orsök- ina og hefði hún þá svarað: „Þegar ég át af grautnum með henni ungfrú Swartskopf, þá át ég djöfulinn ofan í mig“. — Vitnisburður Larsens var fyllri og greiniegri, en hér er sagt, og staðfestur með eiði. — Þrem dögum síðar, 12. maí, kom Frantz Swartskopf með annan mann til notarius publ.; hét sá

x

Alþýðublaðið Sunnudagsblað

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Alþýðublaðið Sunnudagsblað
https://timarit.is/publication/53

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.